Η εξέταση του ειδικού προστατικού αντιγόνου (PSA) έχει σύνθετο ρόλο στη διάγνωση του καρκίνου του προστάτη. Από τη μία πλευρά, μπορεί να συμβάλει στον εντοπισμό του καρκίνου του προστάτη σε πρώιμο στάδιο. Από την άλλη, ο προσυμπτωματικός έλεγχος ρουτίνας του PSA μπορεί να οδηγήσει σε περιττές βιοψίες ή επεμβατικές θεραπείες.
Ως αποτέλεσμα, η ιατρική κοινότητα κατέληξε ότι πρέπει να αξιολογήσει εκ νέου πώς μπορεί να αξιοποιηθεί καλύτερα η χρήση του τεστ PSA.
«Ενώ μετά τα 40 οι άνδρες θα πρέπει να αρχίζουν να συζητούν με τον γιατρό τους τα πλεονεκτήματα και τα μειονεκτήματα του προσυμπτωματικού ελέγχου του PSA μέχρι τη μέση ηλικία, η όλη διαδικασία βρίσκεται σε συνεχή εξέλιξη, προκειμένου να επιτευχθεί ο απώτερος σκοπός: η ανάπτυξη ενός σχήματος προσυμπτωματικού ελέγχου που θα εντοπίζει τις περιπτώσεις καρκίνου του προστάτη που χρήζουν θεραπείας», λέει ο δρ Mark Pomerantz, ογκολόγος στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Dana-Farber Cancer Institute. «Και υπάρχει τρόπος να το πετύχουμε αυτό με την εξέταση του PSA».
Το αλφαβητάρι του PSA
Το PSA είναι ένα ένζυμο που παράγεται στον προστάτη. Το τεστ PSA μετρά την ποσότητά του στο αίμα του άνδρα. Επίπεδα PSA κάτω από 4 νανογραμμάρια ανά χιλιοστόλιτρο (ng/mL) θεωρούνται φυσιολογικά.
«Παρότι καμία τιμή κάτω των 4 νανογραμμαρίων δεν εγγυάται απουσία καρκίνου του προστάτη, τιμές άνω των 4 νανογραμμαρίων είναι το συμβατικό ελάχιστο όριο, πέρα από το οποίο πρέπει να εξετάζεται το ενδεχόμενο βιοψίας, ώστε να διερευνηθεί η παρουσία καρκίνου», λέει ο δρ Pomerantz.
Αρχικά, το τεστ PSA δημιουργήθηκε για άνδρες που είχαν ήδη διαγνωσθεί με καρκίνο του προστάτη και υποβάλλονταν σε θεραπεία. Όσον αφορά αυτή τη χρήση της, η εξέταση είναι ιδιαίτερα αξιόπιστη. Το επίπεδο του PSA είναι δυνατό να αποκαλύψει επανεμφάνιση του καρκίνου έπειτα από χειρουργική επέμβαση ή το κατά πόσον έχει αυξηθεί ή μειωθεί το μέγεθος των όγκων μετά από ορμονοθεραπεία ή ακτινοθεραπεία.
Όμως, πριν από μερικές δεκαετίες, έρευνες έδειξαν ότι αν το επίπεδο του PSA είναι υψηλότερο από 10 ng/mL σε άνδρες που δεν γνωρίζουν αν πάσχουν από καρκίνο του προστάτη συχνά σήμαινε παρουσία της νόσου. Λίγο αργότερα, το τεστ PSA αποτέλεσε την εξέταση εκλογής για τον προσυμπτωματικό έλεγχο για καρκίνο του προστάτη. Ωστόσο, ο προσυμπτωματικός έλεγχος με βάση το PSA θεωρείται κάθε άλλο παρά ιδανικός, ειδικά όταν ένας άνδρας έχει τιμές μεταξύ 4 ng/mL και 10 ng/mL.
Συχνά, αυτά τα σχετικά υψηλότερα επίπεδα του PSA οφείλονται σε άλλους λόγους και όχι σε καρκίνο, όπως η καλοήθης υπερπλασία του προστάτη, η φλεγμονή του προστάτη (προστατίτιδα), η ποδηλασία ή η πρόσφατη εκσπερμάτιση. Ένας άνδρας που λαμβάνει ένα τέτοιο αποτέλεσμα κατά τον προσυμπτωματικό έλεγχο συχνά καταλήγει να υποβάλλεται σε βιοψία –μια επεμβατική διαδικασία με τις δικές της πιθανές επιπλοκές– μόνο και μόνο για το ενδεχόμενο παρουσίας καρκίνου.
Επιπλέον, ακόμη κι όταν η βιοψία επιβεβαιώνει ότι ο καρκίνος είναι η αιτία αυξανόμενου επιπέδου του PSA, πολλοί άνδρες φθάνουν να υποβάλλονται σε θεραπεία για χαμηλού κινδύνου, αργά εξελισσόμενο καρκίνο, ο οποίος πιθανώς να μην επηρεάσει ποτέ τη μακροβιότητα ή την ποιότητα ζωής τους.
«Θεραπείες όπως η χειρουργική επέμβαση και η ακτινοβολία, πέρα από το στρες και την επεμβατικότητα που συνεπάγονται οι διαδικασίες, περιλαμβάνουν επίσης πιθανές παρενέργειες, όπως ακράτεια και στυτική δυσλειτουργία», λέει ο δρ Pomerantz.
Επιπλέον, τα αποτελέσματα ερευνών είναι ανάμεικτα ως προς το αν ο τακτικός προσυμπτωματικός έλεγχος του PSA βοηθά τους άνδρες μακροπρόθεσμα. «Μπορεί να έχουν περάσει περισσότερα από 30 χρόνια χρήσης του τεστ PSA για τον προσυμπτωματικό έλεγχο, αλλά ακόμη δεν είναι σαφές πόσο επαρκής είναι για την πρόληψη θανάτων από καρκίνο του προστάτη», λέει ο δρ Pomerantz. «Και η πραγματικότητα είναι ότι ακόμη και οι περισσότεροι άνδρες που έχουν καρκίνο του προστάτη θα πεθάνουν από άλλη αιτία».
Οι άνδρες σήμερα έχουν τρόπους με τους οποίους μπορούν να ελέγχουν την ύπαρξη καρκίνου και οι οποίοι ελαχιστοποιούν την ανάγκη για επεμβατική βιοψία.
Ποιο είναι όμως το κύριο πρόβλημα της χρήσης του PSA για την ανίχνευση του καρκίνου του προστάτη; Οι περισσότεροι ηλικιωμένοι άνδρες έχουν ήδη κάποια ίχνη αυτής της μορφής καρκίνου.
«Ακόμη κι αν επιλέγατε 100 μεσήλικες ή ηλικιωμένους άνδρες που θα συναντούσατε τυχαία στον δρόμο και εξετάζατε τον προστάτη τους, το πιθανό είναι ότι οι περισσότεροι από τους μισούς θα έχουν κάποια μορφή καρκίνου χαμηλού κινδύνου, παρόλο που μπορεί να είναι υγιείς και να μην επηρεαστούν από την παρουσία του όσο ζουν», λέει ο δρ Pomerantz. «Αν πηγαίνετε γυρεύοντας να ανακαλύψετε καρκίνο του προστάτη, θα τον βρείτε μπροστά σας».
Καλύτεροι τρόποι αξιοποίησης της εξέτασης
Επομένως, το ερώτημα που τίθεται είναι το εξής: ποιος είναι ο ρόλος που διαδραματίζει σήμερα το τεστ PSA στον προσυμπτωματικό έλεγχο για καρκίνο του προστάτη;
«Το αποτέλεσμα του τεστ PSA δεν χρειάζεται πια να καθορίζει ποιος χρειάζεται βιοψία και ποιος όχι», λέει ο δρ Pomerantz. «Οι άνδρες σήμερα έχουν άλλους τρόπους στη διάθεσή τους, με τους οποίους μπορούν να ελέγχουν την ύπαρξη καρκίνου και οι οποίοι ελαχιστοποιούν την ανάγκη για επεμβατική βιοψία».
Για παράδειγμα, εάν ένα τεστ PSA δείξει πιθανή παρουσία καρκίνου, οι γιατροί τώρα μπορούν να ζητήσουν τη διενέργεια μαγνητικής τομογραφίας (MRI) του προστάτη. Με αυτή την εξέταση λαμβάνεται μια απεικόνιση υψηλής ανάλυσης ολόκληρου του προστατικού αδένα. Ο καρκινικός ιστός έχει διαφορετικές μαγνητικές ιδιότητες από τον φυσιολογικό ιστό, και η μαγνητική τομογραφία μπορεί να καταγράψει αυτές τις διαφορές.
Αν η μαγνητική τομογραφία δείξει ότι δεν υπάρχει καρκίνος, ο γιατρός σας μπορεί να σας συστήσει να συνεχίσετε την παρακολούθηση του προστάτη σας με εξέταση του PSA. Αν η μαγνητική τομογραφία δείξει ότι υπάρχει πιθανότητα καρκίνου, η λεπτομερής απεικόνιση μπορεί να βοηθήσει τον γιατρό να προσδιορίσει το μέγεθος του όγκου και το σημείο του προστάτη από όπου θα μπορούσε να ληφθεί το δείγμα για τη βιοψία.
«Αυτή η στοχευμένη προσέγγιση μπορεί να συμβάλει σε μια πιο ακριβή διάγνωση και στην αποφυγή επαναλαμβανόμενων βιοψιών», λέει ο δρ Pomerantz. «Μας φέρνει πιο κοντά στον στόχο μας όσον αφορά τον προσυμπτωματικό έλεγχο του καρκίνου του προστάτη, εντοπίζοντας αξιόπιστα τις επιθετικές μορφές του και αποφεύγοντας την υπερδιάγνωση».
Ακόμη ένας ρόλος του τεστ PSA
Η περιοδική εξέταση του PSA χρησιμοποιείται σε τακτική βάση στο πλαίσιο της ενεργού παρακολούθησης, μιας προσέγγισης αναμονής και παρακολούθησης (wait-and-see) στη διαχείριση του καρκίνου του προστάτη, κατά την οποία οι άνδρες παρακολουθούν τον καρκίνο τους για τυχόν αλλαγές και διερευνούν τις θεραπευτικές επιλογές μόνο αν γίνει πιο ενεργός.
«Η προσέγγιση της ενεργού παρακολούθησης είναι ιδανική για πολλούς άνδρες με διάγνωση χαμηλού κινδύνου καρκίνου του προστάτη», λέει ο δρ Pomerantz.
Μετά την αρχική βιοψία, η ενεργός παρακολούθηση περιλαμβάνει συχνότερη εξέταση του PSA, ώστε να εντοπιστούν τυχόν αλλαγές. Εάν το επίπεδο του PSA αυξηθεί, ο γιατρός σας μπορεί να ζητήσει να διενεργηθεί μαγνητική τομογραφία, για να διαπιστωθεί κατά πόσον είναι απαραίτητη η βιοψία.
«Με αυτόν τον τρόπο, το τεστ PSA μπορεί να βοηθήσει τους άνδρες να παρακολουθούν καλύτερα την κατάστασή τους και να μη βιαστούν να καταφύγουν σε θεραπεία», λέει ο δρ Pomerantz. «Μπορεί να βοηθήσει τους άνδρες να νιώθουν ότι παίρνουν οι ίδιοι την πρωτοβουλία διαχείρισης του καρκίνου του προστάτη».
