Η αιτία της αύξησης του βάρους δεν αποτελεί πάντα μυστήριο. Για παράδειγμα, μπορεί να γνωρίζετε ότι φάγατε περισσότερο και ασκηθήκατε λιγότερο, ένας συνδυασμός που συνήθως οδηγεί εύκολα σε παραπανίσια κιλά.
Μερικές φορές, όμως, η αιτία δεν είναι τόσο εμφανής. Και ίσως να μη γνωρίζετε πολλούς από τους παράγοντες που μπορούν να συμβάλουν στην αύξηση του βάρους.
Αιτίες που σχετίζονται με την ηλικία
Η αύξηση της ηλικίας επιφέρει αλλαγές στη φυσιολογία, οι οποίες μπορεί να επηρεάσουν το βάρος. Η σημαντικότερη από αυτές είναι η απώλεια μυϊκής μάζας. Από τη μέση ηλικία και μετά, αρχίζουμε να χάνουμε περίπου το 1% της μυϊκής μας μάζας ανά έτος, γεγονός που επηρεάζει τη δύναμη και τον μεταβολισμό μας (το πόσο γρήγορα καίμε θερμίδες). «Οι μικρότεροι μύες χρησιμοποιούν λιγότερες θερμίδες. Αν η διατροφή σας δεν αλλάξει, θα προσλαμβάνετε περισσότερες θερμίδες από όσες χρειάζεστε. Οι παραπανίσιες θερμίδες αποθηκεύονται με τη μορφή λίπους», εξηγεί η δρ Caroline Apovian, ιατρός ειδική στην παχυσαρκία και συνδιευθύντρια του Κέντρου Διαχείρισης Βάρους και Ευεξίας στο Brigham and Women’s Hospital, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ.
Δείτε και μερικές άλλες σχετιζόμενες με την ηλικία αλλαγές που μπορούν να επηρεάσουν το βάρος:
Χρόνιο στρες. Όσο μεγαλώνουμε, γίνεται όλο και πιο δύσκολο να διαχειριστούμε το στρες. Αν είστε διαρκώς στρεσαρισμένοι, μπορεί να έχετε συνεχώς υψηλό επίπεδο κορτιζόλης, της ορμόνης του στρες. Μία από τις δράσεις της κορτιζόλης είναι να βοηθά τον οργανισμό να ξαναγεμίζει τις αποθήκες ενέργειας. Σε ορισμένα άτομα αυτό μπορεί να ευνοήσει έμμεσα την αύξηση βάρους, αυξάνοντας την όρεξη (καθώς ο οργανισμός νομίζει ότι χρειάζεται ενέργεια) και τα αποθέματα μη χρησιμοποιούμενης ενέργειας σε μορφή λίπους. «Κυρίως, όμως, το στρες οδηγεί σε ψυχαναγκαστικές συμπεριφορές, όπως κατανάλωση “τροφών παρηγοριάς”, που συχνά είναι γεμάτες ζάχαρη, ανθυγιεινά λιπαρά, επιπλέον θερμίδες και αλάτι», παρατηρεί η δρ Apovian.
Ανεπαρκής ύπνος. Οι σχετιζόμενες με την ηλικία αλλαγές επηρεάζουν την ικανότητά μας να κοιμόμαστε καλά. «Αν επί χρόνια αρκείστε σε λίγες ώρες ύπνου, δηλαδή έξι ώρες ή λιγότερες κάθε νύχτα, αυτό μπορεί να επηρεάσει τις ορμόνες που ρυθμίζουν την όρεξη. Ο ανεπαρκής ύπνος σχετίζεται με υψηλότερο επίπεδο ορμονών που μας κάνουν να πεινάμε, χαμηλότερο επίπεδο ορμονών που μας λένε ότι έχουμε χορτάσει και υψηλότερο επίπεδο κορτιζόλης», επισημαίνει η δρ Apovian.
Αλλαγές στις φυλετικές ορμόνες. Οι μεγαλύτερης ηλικίας άνδρες και γυναίκες εμφανίζουν μείωση ορισμένων φυλετικών ορμονών. Στις γυναίκες, το χαμηλό επίπεδο οιστρογόνων σχετίζεται με προβλήματα ύπνου και αυξημένο λίπος σώματος. Στους άνδρες, το μειωμένο επίπεδο τεστοστερόνης συνδέεται με μειωμένη μυϊκή μάζα.
Υποκείμενες παθήσεις
Η αύξηση βάρους, ιδίως εάν είναι νεοεμφανιζόμενη, μπορεί να υποδηλώνει διάφορες παθήσεις. Για παράδειγμα, κάποιος με καρδιακή ανεπάρκεια μπορεί να παρουσιάσει αύξηση βάρους λόγω κατακράτησης υγρών – η οποία μπορεί να εμφανίζεται ως οίδημα στα πέλματα, στους αστραγάλους, σε ολόκληρα τα κάτω άκρα ή στην κοιλιά. «Αυτό πιθανότατα θα συνοδεύεται από συμπτώματα όπως κόπωση ή λαχάνιασμα», προσθέτει η δρ Apovian.
Άλλες υποκείμενες παθήσεις που σχετίζονται με αύξηση βάρους είναι οι εξής:
• διαβήτης
• ορισμένα νεφρικά νοσήματα
• άπνοια ύπνου (παύσεις της αναπνοής στη διάρκεια του ύπνου)
• προβλήματα του θυρεοειδούς.
Ανεπιθύμητες ενέργειες φαρμάκων
Ο καλύτερος τρόπος ελέγχου του βάρους καθώς μεγαλώνουμε είναι ο υγιεινός τρόπος ζωής.
Η τακτική λήψη ορισμένων φαρμάκων μπορεί να οδηγήσει σε αύξηση βάρους. Ορισμένα φάρμακα, όπως η πρεδνιζόνη, μπορεί να προκαλέσουν κατακράτηση υγρών και αύξηση βάρους.
Επίσης, πολλά φάρμακα επηρεάζουν χημικές ουσίες του εγκεφάλου που ρυθμίζουν την όρεξη, με αποτέλεσμα να πεινάτε περισσότερο από ό,τι συνήθως, να τρώτε περισσότερο και να αυξάνεται το βάρος σας. Τέτοια φάρμακα είναι για παράδειγμα τα εξής:
• αντικαταθλιπτικά, όπως η παροξετίνη ή η φαινελζίνη
• αντιισταμινικά που περιέχουν διφαινυδραμίνη
• αντιψυχωσικά, όπως η κλοζαπίνη ή η ολανζαπίνη
• β-αποκλειστές, όπως η ατενολόλη ή η μετοπρολόλη
• βοηθήματα ύπνου που περιέχουν διφαινυδραμίνη.
Αλλες πιθανές αιτίες
Ορισμένες πιθανές αιτίες αύξησης του βάρους δεν είναι ακόμη καλά κατανοητές και αποτελούν αντικείμενο μελέτης.
Μια τέτοια πιθανή αιτία είναι η κατανάλωση τροφής αργά το βράδυ. Ορισμένα στοιχεία, συμπεριλαμβανομένης μιας μελέτης του Χάρβαρντ το 2022, δείχνουν ότι η κατανάλωση τροφής αργά το βράδυ μπορεί να μας κάνει να πεινάμε περισσότερο μέσα στην ημέρα, να επιβραδύνει τον μεταβολισμό και να αυξάνει το λίπος του σώματος.
Ένας άλλος πιθανολογούμενος παράγοντας αύξησης του βάρους είναι ο πληθυσμός των μικροβίων που ζουν στο έντερό μας (τα γονίδιά τους ονομάζονται μικροβίωμα). Σημαντικά στοιχεία δείχνουν ότι τα μικρόβια του εντέρου μπορεί να επηρεάζουν την όρεξη, τον μεταβολισμό, το σάκχαρο του αίματος και την αποθήκευση του λίπους. Τα ισχυρότερα στοιχεία προέρχονται από μελέτες σε ζώα, ενώ τα στοιχεία από ανθρώπους είναι λιγότερο σαφή.
«Μελέτες έχουν δείξει ότι τα μικρόβια του εντέρου στα άτομα με παχυσαρκία διαφέρουν από εκείνα των ανθρώπων που είναι λεπτοί», αναφέρει η δρ Apovian.
«Ωστόσο δεν γνωρίζουμε αν αυτό προκαλεί την παχυσαρκία. Μπορεί κάποια άτομα που είναι γενετικά προγραμματισμένα να παίρνουν βάρος να έχουν ένα ορισμένο μικροβίωμα», επισημαίνει. «Ή μπορεί τα άτομα με παχυσαρκία να έχουν διαφορετική διατροφή από αυτήν των λεπτών ανθρώπων, γεγονός που μπορεί να μεταβάλλει το μικροβίωμα. Απαιτούνται περισσότερες έρευνες προκειμένου να έχουμε καλύτερες απαντήσεις».
Τι πρέπει να κάνετε
Οποιαδήποτε πρόσφατη ή υπερβολική αύξηση βάρους απαιτεί επίσκεψη στον γιατρό, ο οποίος μπορεί να εξετάσει αν έχετε κάποια νέα υποκείμενη πάθηση και να ελέγξει μήπως τα φάρμακά σας επηρεάζουν το βάρος σας. Είναι σημαντικό να ελέγξετε αυτές τις δύο βασικές παραμέτρους της υγείας σας.
Μπορεί επίσης να είναι χρήσιμο να δείτε έναν διατροφολόγο, για να καθορίσει την κατάλληλη πρόσληψη θερμίδων για τις τρέχουσες ανάγκες σας.
Κατά τα άλλα, η δρ Apovian δηλώνει ότι ο καλύτερος τρόπος ελέγχου του βάρους καθώς μεγαλώνουμε είναι ο υγιεινός τρόπος ζωής: κατανάλωση υγιεινής διατροφής, πλούσιας σε φρούτα, λαχανικά και όσπρια και με περιορισμένες ποσότητες δημητριακών ολικής άλεσης και αμυλούχων λαχανικών, και άφθονες ποσότητες άπαχης πρωτεΐνης για την ανάπτυξη των μυών, αποφυγή της κατανάλωσης τροφής αργά το βράδυ, επτά έως εννέα ώρες ύπνου καθημερινά, ζωηρή άσκηση καθημερινά για τουλάχιστον 20 λεπτά και ασκήσεις μυϊκής ενδυνάμωσης τουλάχιστον δύο φορές την εβδομάδα. «Μπορείτε να χτίσετε ξανά τους μυς», δηλώνει η δρ Apovian, «αλλά χρειάζεται ένας συνδυασμός υγιεινών συνηθειών για να ελέγξετε το βάρος».
