HARVARD HEALTH PUBLISHING
Ακούστε το άρθρο
Κάποια πράγματα δεν αλλάζουν ποτέ: μια διάγνωση καρκίνου του μαστού προκαλεί και πάλι ένα κύμα άγχους –όπως ακριβώς έκανε και πριν από δεκαετίες–, παρά το γεγονός ότι τα ποσοστά επιβίωσης έχουν εκτοξευτεί. Παρόλο που πάνω από δύο εκατομμύρια γυναίκες παγκοσμίως λαμβάνουν διάγνωση καρκίνου του μαστού κάθε χρόνο, ο μέσος κίνδυνος θανάτου κατά τα επόμενα πέντε έτη έχει μειωθεί από 14% τη δεκαετία του 1990 σε 5%, σύμφωνα με μελέτη του Ιουνίου 2023, η οποία περιλάμβανε πάνω από μισό εκατομμύριο γυναίκες.
«Για πολλές γυναίκες, η διάγνωση καρκίνου του μαστού είναι ιδιαίτερα ανησυχητική, επειδή συχνά δεν γνωρίζουμε γιατί η ασθενής τον ανέπτυξε», δηλώνει ο δρ Harold Burstein, κλινικός ογκολόγος στο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Dana-Farber, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ. «Ωστόσο, τα καλά νέα είναι ότι οι εκβάσεις γίνονται όλο και καλύτερες».
Υπάρχει λόγος γι’ αυτή τη μεταστροφή της επιβίωσης. Ενώ κάποτε θεωρούσαμε ότι ο καρκίνος του μαστού είναι μια ενιαία νόσος που απαιτεί μια συγκεκριμένη θεραπευτική προσέγγιση, οι επιστήμονες μπορούν πλέον να ταξινομήσουν τους όγκους του μαστού ανά κυτταρικό τύπο, ανοίγοντας την πόρτα σε θεραπευτικούς συνδυασμούς προσαρμοσμένους σε κάθε τύπο. (Βλ. «Τύποι καρκίνου του μαστού», σελ.—)
Σήμερα, η χειρουργική επέμβαση παραμένει αναμενόμενη για τους περισσότερους τύπους καρκίνου του μαστού. Όμως η χημειοθεραπεία, που κάποτε ήταν η καθιερωμένη αντιμετώπιση, μπορεί να χρησιμοποιηθεί σε μικρότερες ποσότητες ή και να παραλειφθεί εντελώς. Στο μεταξύ, νεότερα φάρμακα έχουν επιτρέψει στους γιατρούς να εξατομικεύσουν τις επιλογές για κάθε γυναίκα. Σε αυτές περιλαμβάνονται η ανοσοθεραπεία –η οποία ενισχύει την ικανότητα του ανοσοποιητικού συστήματος να σκοτώνει τα καρκινικά κύτταρα– και οι στοχευμένες θεραπείες, που στοχεύουν σε γονιδιακές μεταλλάξεις ή πρωτεΐνες που έχουν ενεργή συμμετοχή στην εμφάνιση του καρκίνου.
«Χάρη στην ικανότητα να διακρίνουμε αυτές τις σημαντικές υποομάδες καρκίνου του μαστού, μπορούμε να προσαρμόσουμε τη θεραπεία στο εκάστοτε άτομο και στα ειδικά χαρακτηριστικά κάθε καρκίνου του μαστού», εξηγεί ο δρ Burstein. «Ο αριθμός των θεραπειών δεν είναι απεριόριστος, αλλά τα εργαλεία διαρκώς πολλαπλασιάζονται».
Γιατί βελτιώνονται οι θεραπείες
Ακόμη και τα τελευταία δέκα έτη υπήρξαν σημαντικές αλλαγές στη θεραπευτική προσέγγιση, χάρη στην εκτεταμένη έρευνα, η οποία διασαφηνίζει πώς συμπεριφέρονται τα γονίδια και τα κύτταρα σε διάφορους υποτύπους καρκίνου. Αυτό, με τη σειρά του, οδήγησε στην ανάπτυξη επαναστατικών διαγνωστικών εξετάσεων. Ορισμένες μπορούν να εντοπίσουν τις γυναίκες με μεταλλάξεις στο γονίδιο BRCA, οι οποίες αυξάνουν δραστικά τον κίνδυνο ανάπτυξης καρκίνου του μαστού, ενώ άλλες εξετάσεις βοηθούν να προβλεφθεί η πιθανότητα ανάπτυξης ή εξάπλωσης ενός νεοπλασματικού όγκου, έτσι ώστε να καθοριστούν καλύτερα οι θεραπευτικές ανάγκες.
Οι προσπάθειες αυτές έχουν αποκαλύψει ότι ορισμένοι τύποι καρκίνου του μαστού μπορεί να ανταποκριθούν σε λιγότερο εντατική χημειοθεραπεία, ενώ ένας ιδιαίτερα επιθετικός τύπος χρειάζεται περισσότερη.
Η θεραπεία για τον ER-θετικό, HER2-αρνητικό καρκίνο του μαστού, ο οποίος αποτελεί έως και τα τρία τέταρτα των συνολικών περιστατικών, έχει αναθεωρηθεί ριζικά, αναφέρει ο δρ Burstein. «Έως το 2000 δίναμε χημειοθεραπεία σχεδόν σε κάθε γυναίκα με αυτόν τον τύπο καρκίνου. Καταλαβαίναμε ότι η θεραπεία ήταν υπερβολικά ισχυρή, ότι οι περισσότερες γυναίκες είχαν πολύ μικρό όφελος από αυτήν, αλλά δεν διαθέταμε ένα ισχυρό εργαλείο που να διακρίνει ποια χρειαζόταν και ποια δεν χρειαζόταν χημειοθεραπεία», δηλώνει ο δρ Burstein. «Τώρα διαθέτουμε ισχυρά γονιδιωματικά εργαλεία τα οποία μας επιτρέπουν να πούμε ότι μια ασθενής ίσως δεν χρειάζεται χημειοθεραπεία».
Επιπλέον, μια κατηγορία φαρμάκων που ονομάζονται αναστολείς του CDK4/6 –τα οποία στοχεύουν πρωτεΐνες που μπορούν να τροφοδοτήσουν την ανάπτυξη ER-θετικού καρκίνου του μαστού– προστίθεται συχνά στο μείγμα θεραπειών μιας ασθενούς, εάν θεωρηθεί ότι ο καρκίνος της έχει υψηλό κίνδυνο εξάπλωσης (μετάστασης).
O μέσος κίνδυνος θανάτου από καρκίνο του μαστού κατά τα επόμενα πέντε έτη έχει μειωθεί από 14% τη δεκαετία του 1990 σε 5%, σύμφωνα με μελέτη του Ιουνίου 2023.
Ο HER2-θετικός καρκίνος του μαστού, ένας πιο επιθετικός υποτύπος, που αντιπροσωπεύει περίπου ένα στα πέντε περιστατικά, αντιμετωπίζεται πιο αποτελεσματικά χάρη στις στοχευμένες θεραπείες που αναστέλλουν τις HER2 πρωτεΐνες, οι οποίες τροφοδοτούν την ανάπτυξή του. Το μονοκλωνικό αντίσωμα τραστουζουμάμπη αποτέλεσε επανάσταση στη θεραπεία κατά τις τελευταίες δύο δεκαετίες, καθιστώντας τη χημειοθεραπεία λιγότερο απαραίτητη, παρόλο που οι γιατροί μπορεί να συνδυάσουν τους δύο τύπους θεραπείας για να μεγιστοποιήσουν την αποτελεσματικότητα.
Στον απόηχο αυτής της εξέλιξης, μια νεότερη προσέγγιση, γνωστή ως συζευγμένες ενώσεις αντισώματος-φαρμάκου, συνδυάζει τη χημειοθεραπεία με κατασκευασμένες πρωτεΐνες, προκειμένου να επιτύχει ισχυρότερα αποτελέσματα με λιγότερες ανεπιθύμητες ενέργειες. «Δρα ως μια έξυπνη βόμβα, παρέχοντας χημειοθεραπεία απευθείας στα καρκινικά κύτταρα», εξηγεί ο δρ Burstein. «Η προσέγγιση αυτή αναδείχθηκε ένα πολύ ισχυρό εργαλείο στη θεραπεία του μεταστατικού καρκίνου του μαστού. Ελπίζουμε ότι η προσέγγιση αυτή θα χρησιμοποιηθεί σύντομα και στον καρκίνο του μαστού πρώιμου σταδίου, γιατί φαίνεται πιο αποτελεσματική από οποιαδήποτε χημειοθεραπευτική επιλογή».
Ο τριπλά αρνητικός καρκίνος του μαστού είναι ένας τύπος που αναπτύσσεται γρήγορα και ο οποίος εξακολουθεί να αντιστέκεται στις προσπάθειες μείωσης της χημειοθεραπείας. «Στην πραγματικότητα χρησιμοποιούμε όλο και περισσότερη θεραπεία, γιατί έχουμε βρει περισσότερα φάρμακα που είναι αποτελεσματικά», δηλώνει ο δρ Burstein. «Έχουμε ενισχύσει τη χημειοθεραπεία, έχουμε αρχίσει να προσθέτουμε ανοσοθεραπεία, ενώ διαθέτουμε επίσης ορισμένες ειδικές θεραπείες για γυναίκες με κληρονομικό καρκίνο του μαστού».
Λόγοι αισιοδοξίας
Τα επόμενα χρόνια, νέες τεχνολογίες που δεν χρησιμοποιούνται ακόμη ευρέως είναι πιθανό να καθιερωθούν, αναφέρει ο δρ Burstein. Σε αυτές περιλαμβάνονται οι λεγόμενες υγρές βιοψίες: εξετάσεις αίματος που διερευνούν την παρουσία ή απουσία DNA σε καρκινικά κύτταρα που κυκλοφορούν στο αίμα. «Τα αποτελέσματα των εξετάσεων θα μας βοηθούν να αποφασίσουμε ποια γυναίκα χρειάζεται περισσότερη ή λιγότερη θεραπεία, με βάση το DNA των κυκλοφορούντων καρκινικών κυττάρων», προσθέτει.
Πολλές γυναίκες με μεταστατικό καρκίνο του μαστού, ο οποίος δεν είναι ακόμη ιάσιμος, σήμερα ζουν πολλά χρόνια, καθώς πολυάριθμες νέες θεραπείες παρατείνουν τη ζωή τους, ενισχύοντας παράλληλα το επίπεδο της ενέργειάς τους και την ικανότητά τους να έχουν μια πιο κανονική ζωή.
«Οι ασθενείς ζουν περισσότερο και τα πάνε καλύτερα με τον μεταστατικό καρκίνο του μαστού», δηλώνει ο δρ Burstein. «Μπορούμε να πούμε ότι οι περισσότερες γυναίκες θα ζήσουν για πολλά χρόνια μετά τη διάγνωση και πολλές είναι πιθανό να λάβουν φάρμακα που δεν υπάρχουν σήμερα, γιατί η πρόοδος είναι πολύ γρήγορη».
Συμβουλές για καλύτερη φροντίδα
Οι γυναίκες με διάγνωση καρκίνου του μαστού μπορούν να μεγιστοποιήσουν τα αποτελέσματα της θεραπείας ακολουθώντας τις παρακάτω στρατηγικές.
Αναζητήστε μια διεπιστημονική ομάδα φροντίδας. Αυτό το μοντέλο φροντίδας, το οποίο συνδυάζει κλινικούς γιατρούς από τον χώρο της κλινικής ογκολογίας, της ακτινολογίας, της χειρουργικής, της γενετικής και άλλες ειδικότητες, προάγει τη συνεργασία και μπορεί να οδηγήσει σε καλύτερες εκβάσεις για τις γυναίκες με καρκίνο του μαστού πρώιμου σταδίου. Οι υπηρεσίες κοινωνικών λειτουργών και οι υπηρεσίες που αναλαμβάνουν να κατευθύνουν τις ασθενείς μπορούν επίσης να είναι χρήσιμες στο πλαίσιο μιας διεπιστημονικής ομάδας. «Απευθυνθείτε σε ένα κέντρο όπου όλοι γνωρίζουν όλους», προτείνει ο δρ Burstein. «Οι γυναίκες με νόσο πρώιμου σταδίου σχεδόν πάντα χρειάζονται χειρουργική επέμβαση, φάρμακα και ακτινοθεραπεία και, επομένως, είναι σημαντικό η ομάδα να συνεργάζεται αποτελεσματικά».
Μιλήστε. Μην κρατάτε παθητικό ρόλο στη θεραπεία σας. Παρόλο που η ομάδα φροντίδας μπορεί να διαθέτει μεγάλη εμπειρία, οι κλινικοί γιατροί μπορεί να μην κατανοούν τις προσωπικές σας προτεραιότητες ή ανησυχίες. «Φροντίστε η ομάδα να απαντά στις ερωτήσεις σας, έτσι ώστε να γνωρίζετε πού βρίσκονται τα πράγματα και πού πηγαίνουν», καταλήγει ο δρ Burstein.
Τύποι καρκίνου του μαστού
Οι τύποι καρκίνου του μαστού παίρνουν συνήθως την ονομασία τους από τα είδη των ορμονικών υποδοχέων που υπάρχουν στα καρκινικά κύτταρα. Ο προσδιορισμός του τύπου επιτρέπει στους γιατρούς να επιλέξουν τις πλέον κατάλληλες θεραπείες.
ER-θετικός. Τα καρκινικά κύτταρα περιέχουν ορμονικούς υποδοχείς για οιστρογόνα.
HER2-θετικός. Τα καρκινικά κύτταρα έχουν υψηλό αριθμό υποδοχέων της HER2, μιας πρωτεΐνης που τροφοδοτεί την ανάπτυξη του καρκίνου.
ER-αρνητικός, HER2-αρνητικός. Τα καρκινικά κύτταρα δεν περιέχουν υποδοχείς ούτε για οιστρογόνα ούτε για HER2.
Τριπλά αρνητικός. Τα καρκινικά κύτταρα δεν έχουν υποδοχείς για οιστρογόνα, προγεστερόνη ή HER2.
Χωρίς να υπάρχει όγκος που ψηλαφείται, ο φλεγμονώδης καρκίνος του μαστού μπορεί να είναι παραπλανητικός – και θανατηφόρος
Αν ο μαστός σας δείχνει κόκκινος ή πρησμένος, αν τον αισθάνεστε ασυνήθιστα ζεστό ή αν υπάρχει πάχυνση ή βαθούλωμα στο δέρμα, μη θεωρήσετε ότι πρόκειται για κάποιο τσίμπημα εντόμου ή για εξάνθημα λόγω ζέστης. Ακόμη και χωρίς ψηλαφήσιμο όγκο, θα μπορούσε να είναι καρκίνος.
Μια μορφή της νόσου που ονομάζεται φλεγμονώδης καρκίνος του μαστού (IBC) και αντιπροσωπεύει μόλις το 1 έως 5% των συνολικών περιστατικών καρκίνου του μαστού, έχει πολύ διαφορετική εμφάνιση σε σύγκριση με τους περισσότερους καρκίνους του μαστού. Επειδή είναι τόσο σπάνιος και οι αρχικές ενδείξεις είναι εύκολο να μη γίνουν αντιληπτές, οι περισσότερες γυναίκες δεν συνηθίζουν να βρίσκονται σε εγρήγορση για τον IBC – ωστόσο θα έπρεπε, δηλώνει η δρ Filipa Lynce, διευθύντρια του Κέντρου Φλεγμονώδους Μαστού στο Αντικαρκινικό Ινστιτούτο Dana-Farber, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ.
Ο IBC είναι ιδιαίτερα επικίνδυνος, γιατί τα συμπτώματα συχνά αναπτύσσονται γρήγορα, σε ένα διάστημα μερικών εβδομάδων ή μηνών. Έως τότε, η νόσος βρίσκεται ήδη σε προχωρημένο στάδιο, επειδή έχουν αναπτυχθεί καρκινικά κύτταρα μέσα στο δέρμα.
«Κάποια γυναίκα ξυπνά και νιώθει τα στήθη της πιο βαριά. ∆ύο εβδομάδες αργότερα, μπορεί να παρατηρήσει ερυθρότητα», αναφέρει η δρ Lynce. «Στη συνέχεια, το δέρμα γύρω από τις θηλές μοιάζει με φλούδα πορτοκαλιού. Όλα γίνονται σχετικά γρήγορα».
Πολλές γυναίκες με τέτοια συμπτώματα αντιμετωπίζονται με αντιβιοτικά, καθώς τα συμπτώματά τους μπορεί να μοιάζουν με λοίμωξη του μαστού. Ένας γιατρός μπορεί επίσης να αποδώσει τα συμπτώματα σε αλλεργική αντίδραση ή σε κάποιο άλλο ελάσσον πρόβλημα. «Η απουσία ή η καθυστέρηση της διάγνωσης είναι μία από τις προκλήσεις αυτής της νόσου», επισημαίνει η δρ Lynce.
Μην καθυστερείτε να πάτε στον γιατρό, ιδίως εάν τα σημάδια αυτά δεν υποχωρήσουν γρήγορα. Η διάγνωση του IBC περιλαμβάνει απεικονιστικό έλεγχο του μαστού, όπως μαστογραφία, η οποία συνήθως ακολουθείται από υπερηχογράφημα του μαστού και των γειτονικών λεμφαδένων ή και από μαγνητική τομογραφία μαστού. Η βιοψία είναι απαραίτητη για την επιβεβαίωση της διάγνωσης.
«Κάθε γυναίκα που αναπτύσσει φλεγμονώδεις αλλοιώσεις στον μαστό, ακόμη και χωρίς εξόγκωμα, θα πρέπει να γνωρίζει ότι μπορεί να είναι καρκίνος», υπογραμμίζει η δρ Lynce. «Εάν τα συμπτώματά σας δεν υποχωρήσουν αμέσως με έναν σύντομο κύκλο αντιβιοτικών, μην περιμένετε. Απαιτούνται περαιτέρω εξετάσεις».
