Ακόμη και έπειτα από χρόνια επισκέψεων στον δρa Daniel Sands, γιατρό πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Beth Israel Deaconess Medical Center, η Μαρία θα λέγαμε πως ήταν μια απρόθυμη ασθενής.
«Ο φόβος της για τους γιατρούς και τα νοσοκομεία ήταν ακραίος και ήταν πάρα πολύ αγχωμένη κάθε φορά που ερχόταν στο ιατρείο, αν και γνώριζε ότι ήταν απαραίτητο μερικές φορές», θυμάται ο δρ Sands.
Αυτή η διστακτικότητα, όμως, κόστισε πολύ ακριβά στη Μαρία, καθώς την εμπόδισε να λάβει τη φροντίδα που θα την είχε βοηθήσει να παραμείνει πιο υγιής και δυνατή. Είχε παραλείψει εμβολιασμούς για νοσήματα που μπορούσαν να επιδεινώσουν τη χρόνια πνευμονοπάθειά της. Και παρότι είχε σοβαρή αρθρίτιδα στα γόνατα, αρνιόταν ακόμη και να εξετάσει το ενδεχόμενο ενός χειρουργείου για αρθροπλαστική, που θα της επέτρεπε να ανακουφιστεί από τον πόνο και να βελτιώσει την κινητικότητά της.
Η Μαρία (της οποίας το όνομα έχει αλλαχθεί για λόγους προστασίας της ιδιωτικότητας) αποτελεί ένα άριστο παράδειγμα ιατροφοβίας, του παραλυτικού ορισμένες φορές φόβου για τους γιατρούς και το περιβάλλον της ιατρικής περίθαλψης.
Πρόκειται για ένα διαδεδομένο πρόβλημα: το 2023, σχεδόν οι μισοί ενήλικοι Αμερικανοί ανέφεραν πως ένιωθαν άγχος πριν από ένα ιατρικό ραντεβού, ποσοστό που σημείωσε αύξηση σε σχέση με το 39% της προηγούμενης χρονιάς, σύμφωνα με μια αντιπροσωπευτική εθνική έρευνα σε 2.000 άτομα που πραγματοποίησε η εταιρεία έρευνας αγοράς OnePoll.
Ο δρ Sands βλέπει ασθενείς με ιατροφοβία μία ή δύο φορές τον μήνα, ενώ συναντά σοβαρά περιστατικά όπως αυτό της Μαρίας μερικές φορές τον χρόνο.
Ωστόσο, 4 στους 10 ενήλικες που ερωτήθηκαν το 2023 στο πλαίσιο έρευνας αγοράς, είπαν ότι το άγχος τους τούς εξωθεί να αναβάλλουν ιατρικές επισκέψεις – μια απόφαση με πιθανές ευρείες επιπτώσεις για την υγεία τους.
Σοβαρές επιπτώσεις
Γιατί είναι επικίνδυνη η απροθυμία όσον αφορά την ιατρική φροντίδα; Μπορεί να αποθαρρύνει τους ασθενείς από το να αναζητήσουν παρακολούθηση διαρκείας (όπως για έλεγχο της χοληστερόλης και της αρτηριακής πίεσης) ή προσυμπτωματικό έλεγχο για τύπους καρκίνου (όπως η μαστογραφία και η κολονοσκόπηση).
Αυτού του είδους το άγχος είναι ακόμη δυνατό να αποτρέψει κάποια άτομα από το να λάβουν μέτρα για σοβαρά προβλήματα υγείας που ενδέχεται να επηρεάσουν τη μακροζωία τους.
«Πολλά από όσα κάνουμε εξαρτώνται από την παρακολούθηση», λέει ο δρ Sands. «Εάν χάσετε έναν προσυμπτωματικό έλεγχο για καρκίνο, διατρέχετε μεγαλύτερο κίνδυνο να εμφανιστεί καρκίνος. Μια μη ελεγχόμενη αρτηριακή πίεση μπορεί να οδηγήσει σε εγκεφαλικό ή σε καρδιακή προσβολή, είτε σε νεφρική ή καρδιακή ανεπάρκεια. Ο ελλιπώς ελεγχόμενος διαβήτης αυξάνει κατά πολύ τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής, νεφρικής ανεπάρκειας, τύφλωσης, ακόμη και ακρωτηριασμού».
«Ανάλογα με το ποιο είναι το πρόβλημα, όλα τα παραπάνω είναι δυνατό να συμβούν», λέει. «Και στη χειρότερη περίπτωση, μπορεί να πεθάνετε πριν από την ώρα σας».
Τι μπορεί να πυροδοτήσει το άγχος
Η ιατροφοβία διαφέρει από την υγιή ανησυχία ή την υποχονδρία, η οποία συνίσταται σε μια ακραία ενασχόληση με την εμφάνιση σοβαρών παθήσεων όπως ο καρκίνος, καρδιολογικά προβλήματα ή νευρολογικές παθήσεις.
Ενδέχεται όμως να υπάρχει αλληλοεπικάλυψη με την «υπέρταση της λευκής μπλούζας», μια απότομη άνοδο της αρτηριακής πίεσης την οποία εμφανίζει το 30% των ατόμων όταν γίνεται μέτρηση της πίεσης κατά τη διάρκεια ιατρικής επίσκεψης, σύμφωνα με έρευνα της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας.
Για τα άτομα αυτά, η υπέρταση της λευκής μπλούζας αποτελεί ουσιαστικά μια απόκριση «πάλης ή φυγής» που σηματοδοτείται από μια αύξηση των ορμονών του στρες. Μπορεί να πυροδοτηθεί από το στρες τού να είναι κανείς στην ώρα του για την επίσκεψη ή απλώς στη θέα του γιατρού. (Η αντίδραση έχει πάρει το όνομά της από την παραδοσιακή λευκή μπλούζα που φορούν πολλοί κλινικοί γιατροί.)
«Μπορεί να ευθύνεται η μυρωδιά του αντισηπτικού στο ιατρείο», λέει ο δρ Sands. «Και για ορισμένους, μπορεί να έχει να κάνει με το γεγονός ότι τους αγγίζουν».
Όσοι ή όσες έχουν περάσει τραυματικές εμπειρίες ή έχουν υποστεί κακοποίηση μπορεί να είναι ιδιαίτερα επιρρεπείς στο άγχος για τους γιατρούς, λέει ο δρ Sands.
Τι άλλο μπορεί να προκαλέσει φόβο; Στον κατάλογο των παραγόντων περιλαμβάνονται οι βελόνες ή οι ενέσεις, καθώς και η προοπτική μιας επώδυνης εξέτασης ή διαδικασίας, ή η ανακοίνωση κακών νέων ή μιας σοβαρής διάγνωσης.
Οι δύο τελευταίοι λόγοι αναφέρθηκαν περίπου από το 40% των ατόμων που απάντησαν στην έρευνα του 2023 και ανέφεραν πως είχαν ιατροφοβία.
Τρόποι αντιμετώπισης
Το άγχος σχετικά με την ιατρική περίθαλψη συνήθως δεν παρουσιάζεται ανεξάρτητα από άλλα προβλήματα, λέει ο δρ Sands. Τα άτομα με ιατροφοβία συχνά έχουν γενικευμένο άγχος, που εμφανίζεται εκτός του περιβάλλοντος της περίθαλψης.
«Σύμφωνα με την εμπειρία μου, η επίσκεψη στον γιατρό απλώς το επιδεινώνει», παρατηρεί.
Ο δρ Sands συνιστά στα άτομα με ιατροφοβία να αναζητήσουν θεραπεία, η οποία μπορεί να περιλαμβάνει ψυχοθεραπεία, φαρμακευτική αγωγή ή και τα δύο. «Αυτού του είδους οι καταστάσεις συχνά απαιτούν επαγγελματική φροντίδα», αναφέρει.
Προτείνει επίσης τις παρακάτω στρατηγικές διαχείρισης, εάν οι γιατροί ή οι χώροι ιατρικής περίθαλψης σας προκαλούν άγχος:
Εντοπίστε τι σας ανησυχεί. Με αυτόν τον τρόπο μπορεί ο παράγοντας άγχους να χάσει την επιρροή του ή να σκεφτείτε τρόπους αντίδρασης.
«Εάν ταυτοποιήσετε τους παράγοντες που πυροδοτούν το άγχος σας, ίσως προσπαθήσετε να τους αναλύσετε σε έναν εσωτερικό διάλογο με τον εαυτό σας», λέει. «Αλλά θα πρέπει να τους μοιραστείτε και με τον γιατρό σας. Εάν ο γιατρός δεν σας ρωτήσει, αναφέρετε από μόνη σας τι σας προκαλεί ανησυχία ή άγχος».
Κάντε μια ανάλυση κόστους-οφέλους. Σταθμίστε τα μακροχρόνια οφέλη που έχει για τη υγεία σας το να λάβετε την απαραίτητη φροντίδα έναντι της βραχυπρόθεσμης ενόχλησής σας. Αυτό, βέβαια, είναι ευκολότερο να το λέει από ό,τι να το κάνει, όταν κανείς είναι αγχώδης άνθρωπος, αναγνωρίζει ο δρ Sands.
Πάρτε κάποιον μαζί σας στο ραντεβού. Το να έχετε κοντά σας έναν έμπιστο συνοδό κατά τη διάρκεια του ιατρικού ραντεβού μπορεί να ηρεμήσει τα τεντωμένα νεύρα σας.
Ζητήστε ένα ηρεμιστικό. Φάρμακα βραχείας δράσης μπορούν να σας βοηθήσουν να παραμείνετε πιο χαλαρή κατά τη διάρκεια διαδικασιών που σας προκαλούν άγχος, αλλά επίσης ενδέχεται να έχουν μειονεκτήματα, όπως το ότι δεν θα είστε σε θέση να οδηγήσετε μετά τη διαδικασία. Για πιο σύνθετες, μεγαλύτερης διάρκειας διαδικασίες, ίσως ο γιατρός σας να έχει την επιλογή να τις πραγματοποιήσει υπό αναισθησία.
Η χρήση είτε ηρεμιστικών είτε αναισθησίας προϋποθέτει την προσεκτική στάθμιση κινδύνων και ωφελειών. Ρωτήστε τον γιατρό σας για τα υπέρ και τα κατά.
Δοκιμάστε τεχνικές χαλάρωσης. Ο διαλογισμός ή οι βαθιές αναπνοές συμβάλλουν στο να μετριάσετε το άγχος σας όταν βρίσκεστε στην αίθουσα αναμονής. «Είναι ένας πολύ καλός τρόπος να χαλαρώσετε και να μειώσετε την αρτηριακή πίεσή σας», λέει ο δρ Sands.
Μήπως, αν ζητήσετε μια δεύτερη γνώμη, προσβληθεί ο γιατρός σας;
Εάν χρειαζόταν να αλλάξετε τη στέγη του σπιτιού σας, πιθανόν να παίρνατε προσφορές από μερικές εταιρείες πριν λάβετε μια τόσο βαρύνουσα οικονομικά απόφαση. Επομένως, γιατί να μην αναζητήσετε τις συμβουλές περισσότερων του ενός γιατρών εάν αντιμετωπίζετε ένα σημαντικό ιατρικό ζήτημα;
Η αναζήτηση μιας δεύτερης γνώμης είναι κάτι που συμβαίνει αρκετά συχνά. Αλλά ορισμένοι άνθρωποι ανησυχούν μήπως ο γιατρός τους προσβληθεί από αυτό το αίτημα – αν και δεν θα έπρεπε, λέει ο δρ Daniel Sands, γιατρός πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας στο Beth Israel Deaconess Medical Center.
«Οι ασθενείς θα πρέπει να αισθάνονται άνετα να ζητούν μια δεύτερη γνώμη», λέει ο δρ Sands. «∆εν θα πρέπει να αποτελεί προσωπική προσβολή ή θέμα εγωισμού ενός γιατρού – ο γιατρός θα πρέπει να επικεντρώνεται στο να είναι ανοιχτός/ή στο να ακούσει τι θα πει ένας άλλος επαγγελματίας υγείας».
Στις περισσότερες καταστάσεις δεν υπάρχει ανάγκη για δεύτερη γνώμη. ∆εν τη χρειάζεστε για κάποιο μικρό πρόβλημα υγείας. Και εάν είστε ευχαριστημένη με τη φροντίδα που λαμβάνετε, δεν έχετε ανάγκη να ρωτήσετε εάν κάποιος άλλος γιατρός θα είχε διαφορετική προσέγγιση. Ωστόσο, το να επιθυμεί κανείς να λάβει μια δεύτερη γνώμη δεν σημαίνει απαραίτητα πως δεν εμπιστεύεται τον γιατρό του. Σε κάποιες περιπτώσεις είναι απλώς θέμα σύνεσης να το κάνει – ιδίως εάν χρειάζεται μια μείζονα επέμβαση ή μια θεραπεία για καρκίνο, λέει ο δρ Sands.
«Για οποιαδήποτε καθοριστική για τη ζωή σας διάγνωση ή μια δυνητικά θανατηφόρα πάθηση, μια δεύτερη γνώμη επιβάλλεται», λέει. «Η περίπτωση του καρκίνου είναι ένα καλό παράδειγμα, δεδομένου ότι μπορεί να υπάρχουν περισσότεροι από ένας τρόποι να αντιμετωπιστεί, επομένως μπορεί να αξίζει τον κόπο να πάρετε πληροφορίες από δύο ή τρία διαφορετικά μέρη».
Εάν το να ζητήσετε μια δεύτερη γνώμη σάς προκαλεί δέος, ο δρ Sands προτείνει την ακόλουθη προσέγγιση: «Ιδανικά, θα έλεγα: “Εκτιμώ τον χρόνο και τη σκέψη που αφιερώσατε στο θέμα μου. Πιστεύω ότι θα κατανοήσετε γιατί θα ήθελα να πάρω μια δεύτερη γνώμη. Υπάρχει κάποιος ειδικός που θα μου συστήνατε να συμβουλευτώ;”. Σε πολλές περιπτώσεις θα σας κατευθύνουν σε έναν συγκεκριμένο γιατρό», αναφέρει.
Εάν αυτή η τακτική σάς κάνει να αισθάνεστε άβολα, ο δρ Sands προτείνει να μιλήσετε με τον γιατρό σας πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας και να του/της ζητήσετε να σας καθοδηγήσει. «Μπορεί να βοηθήσει στη διαδικασία της αναζήτησης δεύτερης γνώμης», λέει.
Εάν ο/η γιατρός σας φαίνεται πράγματι προσβεβλημένος/η από το αίτημά σας, δεν χρειάζεται να έρθετε σε αντιπαράθεση, αλλά θα πρέπει να ακολουθήσετε το ένστικτό σας.
«Ολοκληρώστε το ραντεβού σας κανονικά, όπως το κάνατε πάντα, και αναζητήστε μια δεύτερη γνώμη αλλού», λέει ο δρ Sands.
