Εδώ και λίγες εβδομάδες τα πάντα έχουν αλλάξει στο Εθνικό Κέντρο Αιμοδοσίας, καθώς πλέον με απόφαση του υπουργείου Υγείας η συγκέντρωση και διανομή αίματος φεύγουν από τον έλεγχο των νοσοκομείων και των υπηρεσιών αιμοδοσίας και περνούν στο ΕΚΕΑ.
Εκεί υλοποιείται ήδη η κεντρική επεξεργασία του αίματος που συλλέγεται στην Αττική, που σημαίνει πως αποθηκεύονται και διακινούνται περίπου 200.000 μονάδες. Συνολικά 570.000 συγκεντρώνονται σε όλη τη χώρα, με προοπτική έως το τέλος του έτους η κεντρική διαχείριση να έχει πανελλαδική εφαρμογή.
Το αίμα υποβάλλεται σε επεξεργασία για να διαχωριστούν τα συστατικά του σε ερυθρά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια και πλάσμα και στη συνέχεια να αποθηκευτούν σε ξεχωριστούς χώρους.
Οπως εξηγεί στην «Κ» ο επιστημονικός διευθυντής του ΕΚΕΑ και αιματολόγος, Κωνσταντίνος Σταμούλης, όλο το αίμα του Λεκανοπεδίου πλέον συλλέγεται στα εργαστήρια του ΕΚΕΑ στους Θρακομακεδόνες, υποβάλλεται σε επεξεργασία για να διαχωριστούν τα συστατικά του σε ερυθρά αιμοσφαίρια, αιμοπετάλια και πλάσμα και στη συνέχεια να αποθηκευτούν σε ξεχωριστούς χώρους.
Αφού ολοκληρωθούν οι παραπάνω διαδικασίες ξεκινά η επιστροφή των μονάδων αίματος στα νοσοκομεία, ανάλογα με τις ανάγκες τους.
«Αίμα τόσα χρόνια είχαμε, δεν είχαμε σωστή διαχείριση»
Η πρότερη κατάσταση με τις επείγουσες εκκλήσεις αιμοδοσίας έχει παγιώσει την πεποίθηση ότι στην Ελλάδα η δωρεά αίματος είναι ανεπαρκής. Αυτό ωστόσο δεν επιβεβαιώνεται από τα στοιχεία. «Είναι μύθος ότι ο Ελληνας δεν δίνει αίμα. Ο Ελληνας και συναίσθημα έχει και αίμα δίνει και ταλαιπωρείται μέχρι να βρεθεί σε ένα νοσοκομείο για να γίνει εθελοντής. Αίμα τόσα χρόνια είχαμε, δεν είχαμε σωστή διαχείριση», τονίζει ο κύριος Σταμούλης παραθέτοντας τα δεδομένα. «Η Ελλάδα με πληθυσμό 10 εκατ. συλλέγει 570.000 μονάδες αίματος ετησίως, ενώ η Ελβετία με πληθυσμό 8 εκατ. συλλέγει 250.000 μονάδες. Κι όμως εμείς είμαστε αυτοί που από το 1970 κάνουμε εισαγωγή αίματος από την Ελβετία, παρ’ ότι είναι μικρότερο κράτος, με λιγότερες ποσότητες αίματος».
Η Ελλάδα με πληθυσμό 10 εκατ. συλλέγει 570.000 μονάδες αίματος ετησίως, ενώ η Ελβετία με πληθυσμό 8 εκατ. συλλέγει 250.000 μονάδες. Κι όμως εμείς είμαστε αυτοί που από το 1970 κάνουμε εισαγωγή αίματος από την Ελβετία, παρ’ ότι είναι μικρότερο κράτος, με λιγότερες ποσότητες αίματος.
Ο ίδιος, όπως υποστηρίζει, από το 2005 που βρίσκεται στο ΕΚΕΑ πίστευε σταθερά πως η χώρα θα έπρεπε να έχει έναν κεντρικό διαχειριστή στη συγκέντρωση και τη διανομή του αίματος ανάλογα με τις ανάγκες, όπως άλλωστε προβλέπει εδώ και δύο δεκαετίες η ελληνική νομοθεσία (Ν.3402/2005). Ωστόσο η κάθε ηγεσία επικεντρωνόταν στην προσπάθεια συλλογής αίματος από την κάθε υπηρεσία ξεχωριστά, ειδικά όταν εμφανίζονταν ελλείψεις. «Ηταν πάρα πολύ εύκολο για την εκάστοτε ηγεσία να πει “βρείτε αίμα”, παρά να πει “θα φτιάξουμε το σύστημα, επειδή ο Ελληνας δίνει αίμα και πρέπει να αξιοποιείται και το τελευταίο γραμμάριο”», σχολιάζει περιγράφοντας την ανακούφισή του όταν ο υφυπουργός Υγείας, Μάριος Θεμιστοκλέους, τον κάλεσε στο υπουργείο για να οργανώσουν την αλλαγή του συστήματος αιμοδοσίας της χώρας.
Ρωτώντας τον υφυπουργό τι ήταν αυτό που τον ώθησε να πάρει μία τέτοια απόφαση, ο ίδιος εξηγεί πως όταν έλαβε τα πρώτα στοιχεία για την πορεία της αιμοδοσίας στην Ελλάδα διαπίστωσε πως τα νούμερα δεν εξηγούσαν την εικόνα που υπήρχε όλα αυτά τα χρόνια. «Οντως σαν χώρα συλλέγουμε καλές ποσότητες αίματος κάθε χρόνο, αλλά κάθε καλοκαίρι, Χριστούγεννα και Πάσχα γίνονταν εκκλήσεις για αιμοδοσία, το οποίο όμως δεν θα έπρεπε να γίνεται», λέει στην «Κ» ο κ. Θεμιστοκλέους.
Με τη χώρα όλα αυτά τα χρόνια να έχει 96 νοσοκομειακές υπηρεσίες αιμοδοσίας, καθεμία συγκέντρωνε όσο αίμα μπορούσε, όχι όσο αίμα χρειαζόταν. Επίσης κάθε νοσοκομείο δεν συγκέντρωνε όλα τα παράγωγα του αίματος, αλλά αυτά που μπορούσε ανάλογα με τον μηχανισμό που διέθετε. Τα παραπάνω είχαν ως αποτέλεσμα τις διαφορετικές ταχύτητες στη συλλογή αίματος, την αδυναμία συνεργασίας για την κάλυψη αναγκών και την ανικανότητα αποθήκευσης αίματος για επείγουσα χρήση.
Τι συνέβαινε με την αιμοδοσία στην Ελλάδα μέσα από ένα παράδειγμα
Ο κ. Σταμούλης μας δίνει ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.«Εχουμε το ογκολογικό νοσοκομείο Αγιος Σάββας και το νοσοκομείο Ελπίς. Τα δύο νοσοκομεία τα χωρίζει ένας τοίχος. Ο Αγιος Σάββας, λοιπόν, δεν είχε μεγάλη συγκέντρωση αίματος καθώς είναι ογκολογικό νοσοκομείο. Από την άλλη το Ελπίς έχει χρόνια πολλούς δραστήριους εθελοντές, οπότε η συγκέντρωση κάθε χρόνο είναι μεγάλη. Ωστόσο το νοσοκομείο έχει ελάχιστη ανάγκη από μεταγγίσεις αίματος σε αντίθεση με τον Αγιο Σάββα που η ανάγκη είναι τεράστια. Το νοσοκομείο Ελπίς απ’ όλες του τις αιμοληψίες δεν παρήγαγε αιμοπετάλια, καθώς δεν είχε την απαιτούμενη μονάδα, ενώ ο Αγιος Σάββας παρήγαγε αιμοπετάλια απ’ όλες τις αιμοληψίες και επειδή δεν επαρκούσαν προχωρούσε σε αφαιρέσεις αιμοπεταλίων, μία συγκεκριμένη διαδικασία τεραστίου κόστους και έκανε εκκλήσεις και για αίμα. Ολα αυτά ενώ το ένα νοσοκομείο από το άλλο απέχει 1 λεπτό».
Το μεγάλο στοίχημα
Σύμφωνα με τον κ. Θεμιστοκλέους, αυτό το μικρό διάστημα εφαρμογής του νέου πλαισίου δεν έχει σημειωθεί καμία έλλειψη, ενώ μάλιστα υπάρχουν ήδη αποθέματα αιμοπεταλίων, κάτι που προηγουμένως σπάνια συνέβαινε.
Εκτός αυτών, το μεγάλο στοίχημα όπως επισημαίνει είναι να αποκτήσει αποθέματα αίματος η Ελλάδα σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης και φυσικά η διαχείριση του αίματος να γίνεται κεντρικά για όλη τη χώρα και όχι μόνο για την Αττική.
«Σχεδιάζουμε μέχρι το τέλους του 2024 η αναδιαμόρφωση του ελληνικού συστήματος αιμοδοσίας να ισχύει για τα νοσοκομεία όλης της χώρας».
«Αναμένεται μέχρι το τέλος του χρόνου να έχουμε νέο ψηφιακό λογισμικό που θα ενοποιήσει τα συστήματα των νοσοκομείων και έτσι θα φαίνονται σε πραγματικό χρόνο οι ποσότητες αίματος που συγκεντρώνονται, ενώ στο ΕΚΕΑ θα εγκατασταθεί και ένα δεύτερο σύστημα που θα προβλέπει τις μελλοντικές ανάγκες για αίμα ώστε να γίνεται καλύτερος καταμερισμός. Με βάση αυτά σχεδιάζουμε μέχρι το τέλος του 2024 η αναδιαμόρφωση του ελληνικού συστήματος αιμοδοσίας να ισχύει για τα νοσοκομεία όλης της χώρας», σημειώνει ο υφυπουργός.
50.000 λίτρα αναξιοποίητου πλάσματος
Πρόσφατα στην επικαιρότητα βρέθηκε η διαχείριση του πλάσματος (ένα εκ των συστατικών στα οποία διαχωρίζεται το αίμα πριν αποθηκευτεί), έπειτα από δημοσίευμα που ανέφερε πως έχει συνταχθεί σχέδιο νόμου το οποίο θα επιτρέπει την ίδρυση ιδιωτικών κέντρων συλλογής πλάσματος αίματος στην Ελλάδα, με σκοπό τη διάθεση παραγώγων πλάσματος στη φαρμακοβιομηχανία. Το δημοσίευμα διέψευσε ο υπουργός Υγείας, Αδωνις Γεωργιάδης, τονίζοντας πως το εν λόγω προσχέδιο δεν ανήκει στο υπουργείο.
Η ιστορία με τα παράγωγα πλάσματος ξεκινά στην Ελλάδα από τη δεκαετία του ’70, οπότε και ιδρύεται για πρώτη φορά το Εθνικό Κέντρο Παρασκευής Παραγώγων Αίματος Ηλίας Πολίτης στο γενικό κρατικό νοσοκομείο της Νίκαιας. Ωστόσο ένα τραγικό γεγονός που κόστισε τη ζωή επτά παιδιών με μεσογειακή αναιμία οδηγεί την τότε αρμόδια αρχή να σταματήσει αμέσως τη διαδικασία.
Το σκάνδαλο με το μολυσμένο αίμα στην Ελλάδα
Ο Ηλίας Πολίτης ήταν ένας τεχνοκράτης αιματολόγος και συνιδρυτής του ΕΚΠΠΑ, ο οποίος εισηγήθηκε την κατάργηση των ιδιωτικών τραπεζών αίματος και της αμειβόμενης αιμοδοσίας και εργάστηκε πάνω στο στήσιμο και τον συντονισμό του κέντρου, το οποίο συνέλεγε αίμα και προϊόντα κλασματοποίησης πλάσματος. «Για πρώτη φορά στην Ελλάδα παράγεται από το πλάσμα ινωδογόνο, παράγοντες πήξεως και λευκωματίνη και μοιράζεται όπου υπάρχει ανάγκη ανά την Ελλάδα. Υπολογίζεται πως το κέντρο είχε καταφέρει να συγκεντρώσει 2,5 εκατ. φιάλες αίματος από εθελοντές σε όλη την Ελλάδα». Ωστόσο, στις αρχές του 1976 επτά παιδιά με μεσογειακή αναιμία σκοτώνονται εξαιτίας μολυσμένων ασκών αίματος –καθώς τότε υπήρχαν γυάλινες φιάλες που ήταν πολλαπλών χρήσεων– εξαιτίας μη καλής αποστείρωσης του κλιβανιστή από έναν νοσοκόμο. Το σκάνδαλο ξέσπασε στον Τύπο, ξεκίνησε δίκη ώστε να τιμωρηθεί ο υπαίτιος ενώ ο Ηλίας Πολίτης παραιτείται και στον απόηχο του σκανδάλου αυτοκτονεί ανήμερα της Καθαράς Δευτέρας του 1976. «Διαβάζοντας την ιστορία αποστασιοποιημένα ύστερα από πολλά χρόνια θεωρώ πως ο Ηλίας Πολίτης, ο οποίος είχε βοηθήσει να στηθεί το αιμοδοτικό σύστημα της Γαλλίας, πλήρωσε το τίμημα ενός τόσο ριζοσπαστικού για την εποχή έργου», σχολιάζει ο κ. Σταμούλης. Οπως εξηγεί, ο ίδιος τότε ζητούσε γιατρούς αποκλειστικής απασχόλησης στο ΕΚΠΠΑ, ωστόσο επειδή τότε δεν υπήρχε ΕΣΥ εν τέλει συστράτευσε πολλούς χημικούς και βιοχημικούς – εξ ου και η πορεία του ΕΚΕΑ που ως σήμερα διαθέτει μία μεγάλη ομάδα από αυτές τις ειδικότητες.
Επιστρέφοντας στη σημερινή κατάσταση, το πλάσμα στη χώρα μας χρησιμοποιείται μόνο για νοσοκομειακή χρήση, δηλαδή για τη μετάγγισή του σε ασθενείς με σοβαρές αιμορραγίες ή διαταραχές πήξης του αίματος.
Ωστόσο δεν υπάρχει καμία οργανωμένη στρατηγική από την Πολιτεία για την παραγωγή παραγώγων πλάσματος, δηλαδή για την παρασκευή προϊόντων όπως η αλβουμίνη, οι ανοσοσφαιρίνες και οι παράγοντες πήξης, που είναι κρίσιμα για τη θεραπεία ασθενειών όπως η αιμοφιλία και οι ανοσοανεπάρκειες.
Υπολογίζεται μάλιστα πως οι ασθενείς που εξαρτώνται από αυτά τα παράγωγα στην Ευρώπη ανέρχονται περίπου στις 300 χιλιάδες. Με τη χώρα να καταφεύγει σε εισαγωγές, το ερώτημα που δημιουργείται είναι πώς θα αξιοποιηθούν οι ποσότητες πλάσματος που συγκεντρώνονται στο ΕΚΕΑ από τις 15 Μαΐου και μετά αλλά και όσες παραμένουν αναξιοποίητες εκεί από το 2008.
«Αυτή τη στιγμή σε τρία ψυγεία έχουμε 50.000 λίτρα πλάσματος, δηλαδή πέντε τόνους από το 2008, τα οποία δεν μπορούμε να αξιοποιήσουμε γιατί δεν υπάρχουν οδηγίες για το πώς θα γίνει αυτό», σημειώνει ο κ. Σταμούλης.
Ο γιατρός σημειώνει πως αν δεν ληφθεί κάποια απόφαση, σύντομα θα υπάρξει πρόβλημα αποθήκευσης του πλάσματος, καθώς πλέον στο ΕΚΕΑ συγκεντρώνονται ποσότητες αίματος όλων των νοσοκομείων της Αττικής, με αποτέλεσμα η παραγωγή πλάσματος να αυξάνεται εξίσου.
Από την πλευρά του, ο κ. Θεμιστοκλέους σημειώνει πως υπάρχει Plan B σε περίπτωση που υπάρχει πλεόνασμα από τα παράγωγα του αίματος από τις 15 Μαΐου και μετά στον ΕΚΕΑ. Ωστόσο κάτι τέτοιο δεν αναμένεται να συμβεί σύντομα καθώς γίνεται προσπάθεια να υπάρχει σωστή ανακατανομή του αίματος και ταυτόχρονα να φυλάσσονται αποθέματα για το καλοκαίρι.
