Οι προεδρικές εκλογές 2024 των ΗΠΑ, όπου οι δύο κορυφαίοι υποψήφιοι θα κλείσουν τα 78 και τα 82 έτη μέσα στη χρονιά, έχουν θέσει το ζήτημα της υγιούς γνωστικής λειτουργίας καθώς ο άνθρωπος γερνάει.
Όμως τα άτομα που χαρακτηρίζονται ως «super-agers» (σούπερ ηλικιωμένοι) έχουν δείξει ότι, για ορισμένους, η ηλικία είναι απλώς ένας αριθμός. Οι «super-agers χαρακτηρίζονται από μέγιστη νοητική κατάσταση, ακόμη και όταν έχουν περάσει κατά πολύ τα 90, ενώ αποφεύγουν τη νόσο Αλτσχάιμερ και άλλα είδη άνοιας», λέει ο δρ Daniel Daneshvar, επικεφαλής του Τμήματος Αποκατάστασης Εγκεφαλικών Βλαβών στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Spaulding Rehabilitation Hospital. «Παρότι η γενική πεποίθηση είναι πως η μνήμη μειώνεται και ο εγκέφαλος λειτουργεί αργά καθώς γερνάμε, ό,τι και να συμβεί, μελέτες σε super-agers υποδηλώνουν ότι αυτό δεν είναι αναπόφευκτο και ίσως υπάρχουν τρόποι να διατηρούμε υψηλό επίπεδο γνωστικής λειτουργίας για πολύ μεγαλύτερο διάστημα της ζωής μας».
Γήρανση του εγκεφάλου
Ο όγκος και το βάρος ενός μέσου εγκεφάλου μειώνονται κατά περίπου 5% ανά δεκαετία μετά την ηλικία των 40 ετών, ενώ η μείωση είναι πιο απότομη μετά τα 70. Η συρρίκνωση του εγκεφάλου επηρεάζει ιδιαίτερα τις περιοχές του που εμπλέκονται στη μάθηση και τη μνήμη, όπως ο μετωπιαίος λοβός και ο ιππόκαμπος. Μικρότερος όγκος εγκεφάλου συνδέεται επίσης με λιγότερο αποτελεσματική επικοινωνία μεταξύ των περιοχών του εγκεφάλου, γεγονός που οδηγεί σε επιβράδυνση της επεξεργασίας και μπορεί να επιδεινώσει άλλες γνωστικές λειτουργίες.
«Αυτές οι συνήθεις σχετιζόμενες με την ηλικία μεταβολές στον εγκέφαλο μπορούν να επηρεάσουν τη νόηση και να καταστήσουν πιο δυσχερή την ανάκληση λέξεων και ονομάτων, την εστίαση σε εργασίες και την επεξεργασία νέων πληροφοριών», εξηγεί ο δρ Daneshvar.
Ωστόσο, ο εγκέφαλος ενός super-ager συρρικνώνεται με ρυθμό περίπου στο μισό του μέσου όρου, ενώ η μνήμη και οι γνωστικές δεξιότητές του παραμένουν στο ίδιο επίπεδο με νεότερα μυαλά. Τι συμβαίνει στο εσωτερικό του εγκεφάλου ενός super-ager που να αιτιολογεί τα παραπάνω; Ερευνητές του Χάρβαρντ, σε δημοσίευσή τους στο τεύχος Νοεμβρίου 2021 του επιστημονικού περιοδικού Cerebral Cortex, παρέχουν μια εξήγηση.
Επέλεξαν 40 ηλικιωμένους οι οποίοι χαρακτηρίζονταν ως «super-agers». Οι super-agers έκαναν ένα τεστ μνήμης ενώ ο εγκέφαλός τους υποβαλλόταν σε λειτουργική απεικόνιση μαγνητικού συντονισμού (fMRI), η οποία δείχνει τη δραστηριότητα διαφορετικών περιοχών του εγκεφάλου. Για σύγκριση, οι ερευνητές πραγματοποίησαν επίσης το τεστ μνήμης μαζί με την απεικονιστική εξέταση fMRI σε 41 νεαρούς ενήλικες (μέσος όρος ηλικίας 25 έτη). Οι super-agers είχαν παρόμοιες επιδόσεις με τους νεότερους στα τεστ μνήμης. Η fMRI έδειξε επίσης ότι η δραστηριότητα στον οπτικό φλοιό των super-agers, την περιοχή που επεξεργάζεται οπτικές πληροφορίες, ήταν παρόμοια με εκείνη του εγκεφάλου των νεότερων ατόμων.
Τι ξεχωριστό έχουν οι super-agers;
Μελέτες έχουν ανακαλύψει ότι ο γενετικός παράγοντας είναι ο σημαντικότερος για την κατάσταση του εγκεφάλου κατά τη γήρανση.
«Η επιστήμη έχει ταυτοποιήσει περίπου 100 γονίδια που είναι κοινά μεταξύ των super-agers, παρότι δεν είναι σαφές ποια ακριβώς από αυτά συνδέονται με νευρολογικά οφέλη», λέει ο δρ Daneshvar. «Εάν κερδίσετε το λαχείο να έχετε γεννηθεί με αυτά τα γονίδια, υπάρχουν καλές πιθανότητες να γίνετε ένας super-ager».
Τι γίνεται όμως εάν η γενετική σας λοταρία αποδειχθεί ένα φιάσκο; Είναι παρ’ όλα αυτά δυνατό να κερδίσετε τη «σούπερ γήρανση»;
«Οι super-agers τείνουν επίσης να ακολουθούν έναν υγιεινό τρόπο ζωής και πολλοί φθάνουν τα 90 χωρίς προβλήματα, όπως καρδιοπάθεια, διαβήτη και υπέρταση», λέει ο δρ Daneshvar.
Ακολουθεί μια παρουσίαση των υγιεινών καθημερινών συνηθειών πολλών super-agers και πώς μπορούν να συμβάλουν στην προστασία του εγκεφάλου σας:
Τρώτε περισσότερες «υπερτροφές». Πολλοί super-agers ακολουθούν μια διατροφή πλούσια σε αντιοξειδωτικά, πολυφαινόλες και ω3 λιπαρά οξέα. Αυτά τα θρεπτικά συστατικά έχει αποδειχθεί ότι καταπολεμούν τη φλεγμονή και βοηθούν στην προστασία του οργανισμού από βλάβες των κυττάρων που προκαλούν νόσο. Μερικά παραδείγματα είναι τα φρούτα του δάσους, τα πλήρη δημητριακά (βρόμη, κινόα), τα λιπαρά ψάρια (σολομός, πέστροφα), οι ξηροί καρποί (καρύδια, αμύγδαλα), το ελαιόλαδο, τα σταυρανθή λαχανικά (μπρόκολο, λαχανάκια Βρυξελλών, κουνουπίδι), τα αβοκάντο και το πράσινο τσάι.
Δεν αποτελεί έκπληξη το ότι αυτές οι τροφές είναι βασικά συστατικά πολλών τύπων διατροφής που στηρίζονται σε φυτικής προέλευσης τροφές και συνδέονται με την υγεία του εγκεφάλου και της καρδιάς, όπως οι MIND, DASH και η μεσογειακή διατροφή. Δεν είναι βέβαιο ποιες από τις τροφές ή ποσότητες είναι οι ιδανικές, επομένως εστιάστε σε γεύματα που περιέχουν ποικιλία των παραπάνω.
Να είστε πιο δραστήριοι. Οι super-agers έχουν την τάση να ασχολούνται περισσότερο με φυσική δραστηριότητα. Η τακτική άσκηση έχει διαπιστωθεί ότι βοηθά στη διατήρηση του όγκου του εγκεφάλου και της γνωστικής λειτουργίας, ακόμη κι αν ξεκινήσετε σε προχωρημένη ηλικία. Η άσκηση πυροδοτεί μεταβολές της φυσιολογίας του οργανισμού, όπως την παραγωγή αυξητικών παραγόντων – χημικών ουσιών που ενισχύουν τη λειτουργία και την επιβίωση των εγκεφαλικών κυττάρων και μάλιστα μπορούν να προκαλέσουν τον σχηματισμό νέων εγκεφαλικών κυττάρων. Πολλές μελέτες έχουν υποστηρίξει ότι τα μέρη του εγκεφάλου που ελέγχουν τη νόηση και τη μνήμη είναι μεγαλύτερα σε άτομα που ασκούνται σε σύγκριση με εκείνους που δεν ασκούνται.
Δεν έχει σημασία τι είδους άσκηση κάνετε. Η έρευνα έχει διαπιστώσει ότι το περπάτημα, το κολύμπι, άλλες αεροβικές δραστηριότητες (ιδίως η υψηλής έντασης διαλειμματική προπόνηση, HIIT), η άσκηση ενδυνάμωσης, το τάι τσι και η γιόγκα συνδέονται όλα με βελτίωση της μνήμης. Όμως η συνέπεια είναι καίριας σημασίας. «Το να είναι κανείς δραστήριος σε τακτική βάση οδηγεί σε μεγαλύτερα οφέλη για τον εγκέφαλο», λέει ο δρ Daneshvar.
Γίνετε πιο κοινωνικοί. Οι super-agers τείνουν να έχουν περισσότερες κοινωνικές αλληλεπιδράσεις. Μελέτες έχουν δείξει ότι η τακτική κοινωνική επαφή συνδέεται με πιο υγιή εγκέφαλο. Το αντίθετο ισχύει επίσης: η κοινωνική απομόνωση συνδέεται με μικρότερο όγκο φαιάς ουσίας σε περιοχές του εγκεφάλου που σχετίζονται με τη γνωστική λειτουργία.
Θέστε προκλήσεις στον εαυτό σας. Οι super-agers θέτουν προκλήσεις στον εγκέφαλό τους, και μελέτες έχουν δείξει ότι η εκμάθηση νέων πραγμάτων καθώς γερνάμε βοηθά τη μνήμη. Για παράδειγμα, μελετήστε μια άλλη γλώσσα, μάθετε να παίζετε ένα μουσικό όργανο ή υιοθετήστε ένα νέο χόμπι.
Mελέτες έχουν δείξει ότι η εκμάθηση νέων πραγμάτων (όπως ένα μουσικό όργανο) καθώς γερνάμε, βοηθά τη μνήμη.
Να κοιμάστε καλά. Οι super-agers επίσης δίνουν προτεραιότητα στον ύπνο (οι κατευθυντήριες οδηγίες συνιστούν επτά έως εννέα ώρες βραδινού ύπνου). «Κατά τη διάρκεια του ύπνου, ο εγκέφαλος αποβάλλει μεταβολικά απόβλητα που συσσωρεύονται στα πρώιμα στάδια ανάπτυξης της νόσου Αλτσχάιμερ», λέει ο δρ Daneshvar. Μια μελέτη στο τεύχος Νοεμβρίου 2022 του επιστημονικού περιοδικού Sleep βρήκε ότι η δυσκολία να αποκοιμηθεί ή να παραμείνει κανείς κοιμισμένος για τρία ή περισσότερα βράδια την εβδομάδα, επί τρεις μήνες, ενίσχυσε τον κίνδυνο επιδείνωσης της μνήμης σε ηλικιωμένους.
