Πριν από την πανδημία, η Μπεθ είχε μόλις αρχίσει να εμφανίζει ακανόνιστες περιόδους, μεταπτώσεις της διάθεσης, κόπωση και άλλα σημεία περιεμμηνόπαυσης. Όταν όμως κόλλησε τον ιό SARS-CoV-2 –και ιδίως όταν η λοίμωξη μετατράπηκε σε μακρά COVID–, τα βάσανά της επιδεινώθηκαν.
Τα κενά στη βραχυχρόνια μνήμη, σε συνδυασμό με τις έντονες εξάψεις και την ομίχλη του εγκεφάλου, ήρθαν να ενωθούν με τα προηγούμενα προβλήματα, δημιουργώντας ένα μπερδεμένο συνονθύλευμα συμπτωμάτων.
«Απέδωσε πολλά από αυτά τα νέα συμπτώματα στη μακρά COVID, αλλά πρόκειται για συμπτώματα που μπορεί επίσης να παρατηρηθούν κατά την εξέλιξη της περιεμμηνόπαυσης», παρατηρεί η δρ Tara lyer, διευθύντρια της Κλινικής Εμμηνόπαυσης και Μέσης Ηλικίας στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital. «Δεν ήμουν σε θέση να της πω αν η μία κατάσταση επιδείνωνε την άλλη».
Τέσσερα χρόνια μετά την εμφάνιση της COVID-19, η δύσκολη αυτή κατάσταση γίνεται όλο και πιο συχνή – ιδίως δεδομένου ότι τα δύο τρίτα των Αμερικανών που έχουν μακρά COVID είναι γυναίκες, σύμφωνα με ανάλυση που δημοσιεύθηκε το 2022 στο JAMA Network Open.
«Υπάρχει σίγουρα μια παρόξυνση των συμπτωμάτων που λειτουργεί αμφίδρομα», δηλώνει η δρ Kathryn Corelli, παθολόγος και ειδική στην εμμηνόπαυση στο Brigham and Women’s Hospital.
«Οι ασθενείς με μακρά COVID φαίνεται ότι έχουν βαρύτερα συμπτώματα εμμηνόπαυσης. Αντιστοίχως, φαίνεται ότι τα συμπτώματα της μακράς COVID είναι βαρύτερα κατά τη μετάβαση στην εμμηνόπαυση. Είναι πραγματικά δύσκολο να τα ξεχωρίσεις».
Ο ρόλος των οιστρογόνων
Οι προκαταρκτικές έρευνες δείχνουν πράγματι μια αμφίδρομη σχέση μεταξύ των δύο καταστάσεων.
Οι γυναίκες μέσης ηλικίας που έχουν μακρά COVID –η οποία περιλαμβάνει σωματικά και γνωστικά προβλήματα που επιμένουν για πολύ καιρό μετά την αρχική λοίμωξη– φαίνεται επίσης ότι αναπτύσσουν ειδικά και βαριά συμπτώματα, τα οποία περιλαμβάνουν ομίχλη του εγκεφάλου, κόπωση, νεοεμφανιζόμενη ζάλη και δυσκολία στον ύπνο στη διάρκεια της νύχτας, σύμφωνα με μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2021 στο επιστημονικό περιοδικό Maturitas.
Περίπου οι μισές από 500 γυναίκες που συμμετείχαν σε μια μελέτη του 2022 που δημοσιεύθηκε στο PLOS One εμφάνισαν αλλαγές στον έμμηνο κύκλο τους μετά την COVID-19, και ειδικότερα εντονότερη ροή αίματος και ακανόνιστο κύκλο. «Αυτό είναι κάτι που συμβαίνει και στην περιεμμηνόπαυση, οπότε δεν είναι εύκολο να αξιολογηθεί τι το προκαλεί», σχολιάζει η δρ Corelli.
Οι επιστήμονες μόλις τώρα αρχίζουν να καθορίζουν γιατί οι γυναίκες πλήττονται δυσανάλογα συχνότερα από τη μακρά COVID σε σχέση με τους άνδρες και γιατί η πάθηση αυτή φαίνεται να επηρεάζει την έμμηνο ρύση και την εμμηνόπαυση.
Η διαφορά μεταξύ των δύο φύλων υποδηλώνει ότι οι γυναικείες ορμόνες και οι εγγενείς ανοσολογικές διαφορές δημιουργούν προδιάθεση γι’ αυτά τα προβλήματα. «Μπορούμε να είμαστε σίγουροι ότι τα οιστρογόνα παίζουν κάποιο ρόλο», λέει η δρ Iyer.
Οι επιστήμονες μόλις τώρα αρχίζουν να καθορίζουν γιατί οι γυναίκες πλήττονται δυσανάλογα συχνότερα από τη μακρά COVID σε σχέση με τους άνδρες και γιατί η πάθηση αυτή φαίνεται να επηρεάζει την έμμηνο ρύση και την εμμηνόπαυση.
Η εκτεταμένη φλεγμονή που προκαλείται από τη μακρά COVID μπορεί επίσης να επηρεάσει το ήδη μειούμενο επίπεδο των οιστρογόνων και τους υποδοχείς οιστρογόνων σε όλο το σώμα, λένε οι ειδικές του Χάρβαρντ. «Πιστεύουμε ότι η μακρά COVID περιλαμβάνει φλεγμονή, η οποία προκαλεί και πολλά άλλα συμπτώματα», εξηγεί η δρ Deborah Gomez Kwolek, ειδική στην εμμηνόπαυση στο Brigham and Women’s Hospital και παθολόγος στο Γενικό Νοσοκομείο της Μασαχουσέτης, που συνεργάζεται με το Χάρβαρντ.
Ο ρόλος της ορμονοθεραπείας
Μια εργασία του 2022 υποστηρίζει τη θεωρία ότι τα οιστρογόνα έχουν πολύ στενή σχέση με τη μακρά COVID. Υποδεικνύει ότι πολλές γυναίκες δυσκολεύονται να αναρρώσουν από τη νόσο χωρίς ορμονοθεραπεία βασισμένη στα οιστρογόνα.
Η θεωρία αυτή συμφωνεί με όσα παρατηρεί η δρ Corelli στο ιατρείο της. «Αυτές οι γυναίκες που έχουν μακρά COVID και συμπτώματα που μοιάζουν με εμμηνόπαυση έχουν κάποια από τα πλέον βαριά συμπτώματα που βλέπουμε», δηλώνει. «Η εμμηνόπαυση, όμως, είναι ένας τομέας για τον οποίο υπάρχει θεραπεία [η οποία μπορεί να βοηθήσει σε ορισμένα συμπτώματα] και δεν μπορείς να ξέρεις αν θα λειτουργήσει αν δεν τη δοκιμάσεις».
Έτσι, η ορμονοθεραπεία γίνεται τόσο θεραπευτικό όσο και διαγνωστικό εργαλείο. Η δρ Iyer συνταγογράφησε ορμονοθεραπεία για την Beth, για παράδειγμα, η οποία βελτίωσε σημαντικά τα συμπτώματά της. «Δεν πετύχαμε το τέλειο – η ασθενής είχε σίγουρα μακρά COVID», λέει η δρ Iyer. «Αλλά είναι δύσκολο να πούμε εάν η περιεμμηνόπαυση έκανε τα συμπτώματα αυτά πολύ χειρότερα ή αν το κύριο πρόβλημα ήταν η περιεμμηνόπαυση». Ωστόσο, υπάρχουν περιορισμοί στη χρήση της ορμονοθεραπείας. Δεν μπορεί να τη λάβει κάθε γυναίκα – ούτε και θέλει. Ακόμη και αν τη λάβει, «η διόρθωση των ορμονικών διακυμάνσεων που παρατηρούνται κατά την εμμηνόπαυση –η ομίχλη του εγκεφάλου, η έλλειψη συγκέντρωσης, οι εξάψεις, οι μεταπτώσεις της διάθεσης, η ευερεθιστότητα, όλα αυτά– δεν διορθώνει την υποκείμενη μακρά COVID, σύμφωνα με την εμπειρία μου», παρατηρεί η δρ Corelli.
«Οι γυναίκες έρχονται με την ελπίδα ότι θα μπορέσουμε να ξεκινήσουμε ορμόνες ή μη ορμονικές θεραπείες και θα βελτιώσουμε όλα τα συμπτώματά τους, όμως η θεραπεία δεν λειτουργεί πάντα», αναφέρει. «Αλλά το ίδιο ισχύει και για τις γυναίκες που έχουν μόνο εμμηνόπαυση».
Τάση για λανθασμένη διάγνωση
Λόγω της αλληλοεπικάλυψης των συμπτωμάτων μεταξύ της εμμηνόπαυσης και της μακράς COVID, οι γυναίκες μέσης ηλικίας είναι δύσκολο να λάβουν τη μία ή την άλλη διάγνωση, όπως επισημαίνεται σε μια εργασία που δημοσιεύθηκε το 2021 στο The Lancet Regional Health – Europe. Οι ειδικές του Χάρβαρντ συμφωνούν έντονα.
«Έχουμε αυτό το πολύπλοκο σύνολο διαφορετικών πραγμάτων που συμβαίνουν ταυτόχρονα», λέει η δρ Iyer, «και δεν υπάρχει κάποιο τεστ που να μπορεί να πει ότι ένα ορισμένο ποσοστό της σημαντικής αύξησης του άγχους και της ομίχλης του εγκεφάλου, για παράδειγμα, οφείλεται στις ορμονικές αλλαγές και ένα άλλο στη μακρά COVID».
Η διάγνωση οποιασδήποτε από τις δύο καταστάσεις είναι ήδη από μόνη της παρακινδυνευμένη. «Βρισκόμαστε σχεδόν στο σημείο μηδέν ως προς την αναγνώριση της περιεμμηνόπαυσης», αναφέρει η δρ Kwolek. «Και αν οι γιατροί δεν αναγνωρίσουν οποιαδήποτε από τις δύο –και ιδίως την περιεμμηνόπαυση, για την οποία υπάρχει θεραπεία–, οι γυναίκες θα υποφέρουν.
Συχνά, τα συμπτώματα αυτά επηρεάζουν επίσης τις σχέσεις τους και τη δουλειά τους, οπότε τα προβλήματά τους εκτείνονται πέρα από τα συμπτώματά τους».
Τρόποι βελτίωσης της φροντίδας
Οι γυναίκες που έχουν μπει στο στόχαστρο τόσο της περιεμμηνόπαυσης όσο και της μακράς COVID διαθέτουν επιλογές για να βελτιώσουν τη φροντίδα τους. Οι ειδικές του Χάρβαρντ προτείνουν τις εξής στρατηγικές:
Αναζητήστε μια κλινική που να ειδικεύεται στη μακρά COVID. Ένα τέτοιο πρόγραμμα μπορεί να διασφαλίσει ότι θα συμβουλευθείτε κάποιον που έχει γνώσεις γι’ αυτή την πάθηση, λέει η δρ Kwolek. «Εάν το πρόγραμμα αποτελεί μέρος μιας κλινικής μελέτης, εξετάστε επίσης το ενδεχόμενο να συμμετάσχετε στη μελέτη», προσθέτει.
Σκεφτείτε την ορμονοθεραπεία. «Δεν υπάρχει κάποια εξέταση αίματος ή κάποιο άλλο ειδικό τεστ που να μπορούμε να κάνουμε για να εντοπίσουμε την αιτία των συμπτωμάτων σας», λέει η δρ Iyer. «Μπορεί να χρειαστεί ορμονοθεραπεία για να μπορέσουμε να κάνουμε διάγνωση». Άλλα μη ορμονικά φάρμακα μπορεί επίσης να βοηθήσουν με τα συμπτώματα της εμμηνόπαυσης.
Δείτε κάποιον ειδικό στην εμμηνόπαυση. Έχετε υπόψη σας ότι αυτός ο ειδικός μπορεί να μην είναι ο γιατρός της πρωτοβάθμιας φροντίδας ή ο τακτικός σας μαιευτήρας/γυναικολόγος. «Δεν είναι όλοι οι γιατροί γνώστες της υγείας των γυναικών μέσης ηλικίας και μπορεί να μην έχουν την απάντηση», επισημαίνει η δρ Iyer. «Είναι σημαντικό να αναζητήσετε κάποιον που νιώθει άνετα σε αυτόν τον τομέα».
Επιμείνετε. Πολλές φορές ο δρόμος για μια αποτελεσματική θεραπεία είναι μακρύς, λέει η δρ Kwolek. «Μην αποθαρρύνεστε».
Παρακολουθείτε τις εξελίξεις. Δεδομένου ότι η έρευνα για τη μακρά COVID και την εμμηνόπαυση εξελίσσεται γρήγορα, επικοινωνήστε και πάλι με τον γιατρό σας σε τρεις ή έξι μήνες, μήπως πάρετε κάποια πιο ολοκληρωμένη απάντηση.
«Είναι εξαιρετικά σημαντικό να διατηρείτε την επικοινωνία με τους γιατρούς που εργάζονται σε αυτές τις ειδικότητες, για να μάθετε εάν υπάρχει βελτίωση της θεραπείας», αναφέρει η δρ Iyer.
Ακόμη και η σεξουαλική μας ζωή δεν έχει ανοσία στην COVID-19
Σαν να μη μας έφταναν τα προβλήματα που έχει ήδη προκαλέσει η πανδημία, πρόσφατη μελέτη δείχνει ότι η COVID-19 και η μακρά COVID μπορεί να επηρεάσουν τη σεξουαλική ζωή των γυναικών, διαταράσσοντας την επιθυμία, τη διέγερση, τον οργασμό και άλλες παραμέτρους.
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύθηκε στο τεύχος Φεβρουαρίου 2024 του The Journal of Sexual Medicine, θεωρείται ότι είναι η πρώτη ανάλυση που τονίζει τις μακροχρόνιες επιδράσεις της COVID-19 στη σεξουαλική υγεία των γυναικών. Οι ερευνητές ρώτησαν περισσότερες από 2.300 γυναίκες διαδικτυακά, εκ των οποίων οι μισές είπαν ότι δεν είχαν νοσήσει από COVID-19, ενώ οι υπόλοιπες ανέφεραν ότι είχαν βρεθεί θετικές στη λοίμωξη μία φορά. Το ένα τέταρτο αυτών που είχαν περάσει COVID-19 ανέφεραν επίσης ότι είχαν παρατεταμένα συμπτώματα που υποδήλωναν μακρά COVID. Στα αποτελέσματα συμπεριλήφθηκαν μόνο οι γυναίκες που είπαν ότι είχαν σεξουαλική επαφή κατά τον τελευταίο μήνα.
Οι συμμετέχουσες που είχαν νοσήσει από COVID-19 ανέφεραν χαμηλότερα επίπεδα επιθυμίας, διέγερσης, εφύγρανσης και σεξουαλικής ικανοποίησης από τις γυναίκες που δεν είχαν νοσήσει. Οι βαθμολογίες οργασμού και πόνου δεν διέφεραν σημαντικά μεταξύ των δύο ομάδων.
Όμως, στην ομάδα που είχε νοσήσει από COVID-19, οι γυναίκες που είχαν εμφανίσει μακροχρόνια συμπτώματα COVID-19 είχαν αξιοσημείωτα χειρότερες βαθμολογίες στους τομείς της διέγερσης, της εφύγρανσης, του οργασμού και του πόνου.
«Αυτό δεν προκαλεί έκπληξη», δηλώνει η δρ Tara Iyer, διευθύντρια της Κλινικής Εμμηνόπαυσης και Μέσης Ηλικίας στο Brigham and Women’s Hospital. «Τα συμπτώματα της COVID-19 δημιουργούν μεγάλο στρες στον οργανισμό. Πολλά από τα συμπτώματα που σχετίζονται με τη μακρά COVID –όπως οι πόνοι, η ομίχλη του εγκεφάλου και η κόπωση– ενδέχεται επίσης να επηρεάσουν και τη λίμπιντο».
Τα ευρήματα έδειξαν ακόμη ότι η COVID-19 μπορεί να επηρεάσει τις γνωστικές πλευρές της σεξουαλικής λειτουργίας – κυρίως «τις πνευματικές όψεις που συνδέονται με μια θετική σεξουαλική εμπειρία», λέει η δρ lyer.
Εάν είχατε σεξουαλικές δυσκολίες μετά από μια λοίμωξη COVID-19, είναι πολύ σημαντικό να ξεπεράσετε την ενδεχόμενη αμηχανία σας και να μιλήσετε στη γυναικολόγο σας. Μπορεί να σας συστήσει θεραπείες ή τρόπους παράκαμψης των συμπτωμάτων.
«Είναι πολύ χρήσιμο να δείτε μια ειδικό που αντιμετωπίζει τη γυναικεία σεξουαλική δυσλειτουργία», επισημαίνει η δρ Iyer. «Ακόμα και αν δεν μπορούμε να πούμε ότι γνωρίζουμε τις ακριβείς αιτίες αυτού που βιώνετε, μπορεί και πάλι να υπάρχει διαθέσιμη θεραπεία».
