«Σε επικίνδυνη φάση η ψυχική υγεία των νέων»

«Η ψυχική ασθένεια, η οποία υπήρξε το κύριο ζήτημα υγείας και κοινωνικού χαρακτήρα που επηρεάζει τη ζωή και το μέλλον των νέων εδώ και δεκαετίες, έχει εισέλθει σε επικίνδυνη φάση». Αυτές είναι οι πρώτες λέξεις της μεγάλης –και ανησυχητικής– έρευνας που δημοσιεύθηκε παραμονές Δεκαπενταύγουστου στην ιατρική επιθεώρηση Lancet, στο πλαίσιο της Ψυχιατρικής Επιτροπής που έχει συσταθεί.

Οπως λένε οι εγνωσμένου κύρους επιστήμονες πατώντας το κουμπί του συναγερμού, αυτή η ανησυχητική τάση αποτελεί προειδοποίηση ότι οι παγκόσμιες μεγάλες τάσεις –έντονες, μακροχρόνιες κοινωνικές αλλαγές, όπως περιβαλλοντικές, κοινωνικές, οικονομικές, πολιτικές ή τεχνολογικές– και η στροφή σε πολλές κοινωνίες σε όλο τον κόσμο τις τελευταίες δύο δεκαετίες έχουν βλάψει την ψυχική υγεία των νέων και έχουν αυξήσει τις ψυχικές ασθένειες σε αυτή την έτσι κι αλλιώς ευάλωτη πληθυσμιακή ομάδα διεθνώς.

Ακόμα και όταν αυτές οι ασθένειες δεν προκαλούν θάνατο, αποτελούν τη μεγαλύτερη και ταχύτερα αναπτυσσόμενη αιτία αναπηρίας και απώλειας ανθρώπινου δυναμικού και παραγωγικότητας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής, λέει η έρευνα.

Και ο συναγερμός αυτός μοιάζει να εντείνεται όσο η έρευνα σε άτομα 12-25 ετών ξεδιπλώνεται. Οι ψυχικές ασθένειες, γράφουν οι συντάκτες, έχουν ηλικία αιχμής για την εμφάνισή τους τα 15 έτη, ενώ το 63-75% των εκδηλώσεων παρουσιάζεται στην ηλικία των 25, που αντιπροσωπεύει το επιδημιολογικό αντίστροφο των σωματικών ασθενειών που κατά κύριο λόγο εμφανίζονται σε μεγαλύτερες ηλικίες.

Αν δεν αντιμετωπίζονται αποτελεσματικά –η έρευνα, εξάλλου, αναφέρει τα μεγάλα προβλήματα των ΕΣΥ διεθνώς, αλλά και την ολιγωρία των κυβερνήσεων για διοχέτευση πόρων–, οι ψυχικές ασθένειες αποτελούν κύρια αιτία πρόωρου θανάτου από σωματικές παθήσεις και αυτοκτονίες. Ακόμα και όταν αυτές οι ασθένειες δεν προκαλούν θάνατο, αποτελούν τη μεγαλύτερη και ταχύτερα αναπτυσσόμενη αιτία αναπηρίας και απώλειας ανθρώπινου δυναμικού και παραγωγικότητας καθ’ όλη τη διάρκεια της ζωής. Το 2011, το Παγκόσμιο Οικονομικό Φόρουμ ανέφερε ότι, μεταξύ των μη μεταδοτικών ασθενειών, η ψυχική ασθένεια ήταν η μεγαλύτερη πηγή απώλειας του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος παγκοσμίως.

Πώς φτάσαμε ώς εδώ;

Τις πταίει, λοιπόν, και το μέλλον –ή και το παρόν– της νέας γενιάς είναι στο κόκκινο και απειλεί την ίδια τη ζωή τους; Εν γένει, όπως προκύπτει από την έρευνα του Lancet που είναι το αποκορύφωμα τετραετούς εργασίας από περισσότερους από 50 κορυφαίους ψυχιάτρους, ψυχολόγους, ακαδημαϊκούς και νέους που έχουν βιώσει ψυχικές ασθένειες σε όλο τον κόσμο, οι βασικοί υπαίτιοι για την αύξηση των προβλημάτων ψυχικής υγεία των νέων είναι η διαγενεακή ανισότητα, ο κατακερματισμός της κοινωνίας, τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης που έχουν καταστεί ανεξέλεγκτα ως προς τη χρήση τους, η μείωση μισθών και αγοραστικής δύναμης παγκοσμίως, το φάντασμα της ανεργίας και της απόλυσης και η κλιματική κρίση.

«Παρατηρούμε έναν μεγάλο κατακερματισμό της κοινωνίας, που προκαλείται πραγματικά από την οικονομική θεωρία ότι λειτουργούμε υπό τον νεοφιλελευθερισμό, όπου τα πάντα είναι εμπόρευμα. Αυτή η παγκόσμια έμφαση στον ατομικισμό και τον ανταγωνισμό καταστρέφει τους κοινωνικούς δεσμούς, διαβρώνει τη δημόσια ευημερία και τις υπηρεσίες και ενδυναμώνει επιβλαβείς βιομηχανίες και εταιρείες. Μπορεί να φαίνεται επιφανειακά ότι οι προηγούμενες γενιές τα είχαν βρει πιο δύσκολα, δεδομένης της Μεγάλης Υφεσης, των παγκόσμιων πολέμων και των πυρηνικών απειλών, στην πραγματικότητα, όμως, υπάρχει πολύ λιγότερη ασφάλεια και ελπίδα για το μέλλον γύρω από την τρέχουσα γενιά από ποτέ. Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σημερινή γενιά νέων είναι άνευ προηγουμένου, είναι καταστροφικές και είναι χειρότερες από ποτέ», σημειώνει, μιλώντας στον Guardian, ο επικεφαλής της έρευνας, εκτελεστικός διευθυντής του Κέντρου Αριστείας στη Νεανική Ψυχική Υγεία της Αυστραλίας Orygen, ψυχίατρος και καθηγητής Πάτρικ ΜακΓκόρι.

Οι προκλήσεις που αντιμετωπίζει η σημερινή γενιά νέων είναι άνευ προηγουμένου, είναι καταστροφικές και είναι χειρότερες από ποτέ.

Ο ίδιος συμπλήρωσε ακόμα πιο εμφατικά: «Αυτό είναι το πιο σοβαρό πρόβλημα δημόσιας υγείας που έχουμε. Εάν η ταχεία επιδείνωση της υγείας συνέβαινε σε οποιονδήποτε άλλο τομέα υγείας, όπως ο διαβήτης ή ο καρκίνος, οι κυβερνήσεις θα είχαν προβεί σε δραματικές ενέργειες».

Στο ίδιο πλαίσιο, η έκθεση αναφέρει ότι, ενώ η ψυχική ασθένεια ευθύνεται για τουλάχιστον το 45% της συνολικής επιβάρυνσης από ασθένειες σε άτομα ηλικίας 10 έως 24 ετών, μόνο το 2% των παγκόσμιων προϋπολογισμών για την υγεία διοχετεύεται στην ψυχική φροντίδα. Ακόμα και στις πιο ευημερούσες χώρες, όπως επισημαίνεται, καλύπτεται λιγότερο από το ήμισυ των αναγκών για την αντιμετώπιση του ζητήματος. 

«Παρατηρείται μια αμφιθυμία που επιδεικνύει συχνά η κοινωνία απέναντι στους νέους και τις ανάγκες τους», σύμφωνα με τον επικεφαλής της έρευνας.

«Κοστίζει πολύ να είσαι άνθρωπος στις μέρες μας»

«Νομίζω ότι ο λόγος για τον οποίο αυτή η κρίση χειροτερεύει ολοένα και περισσότερο έχει να κάνει με τον κόσμο που πρόκειται να κληρονομήσουμε», είπε στο αυστραλιανό ABC News η 23χρονη Φίνλεϊ Χιούλετ, μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Νέων του Orygen. «Είμαστε τρομοκρατημένοι από το κλίμα, τη μοναξιά που βιώνουμε, το κόστος ζωής, τις συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο. Κοστίζει πολύ να είσαι άνθρωπος στις μέρες μας, όπου η ψυχική σου υγεία συχνά παραμερίζεται όταν απλώς προσπαθείς να επιβιώσεις».

Είμαστε τρομοκρατημένοι από το κλίμα, τη μοναξιά που βιώνουμε, το κόστος ζωής, τις συγκρούσεις σε όλο τον κόσμο.

Πράγματι, όπως αναφέρει η έρευνα, η ψυχική ασθένεια αποτελεί μείζονα απειλή για τη ζωή και το μέλλον των νέων και τα ανησυχητικά στοιχεία δείχνουν ότι ο επιπολασμός και ο αντίκτυπός της αυξάνονται σταθερά σε πολλά περιβάλλοντα. Πριν από σχεδόν τρεις δεκαετίες, με την υποχώρηση των κύριων σωματικών ασθενειών που είχαν επηρεάσει τους νέους σε όλη την ιστορία μέχρι το δεύτερο μισό του 20ού αιώνα, οι επιστήμονες είχαν τονίσει ότι η ψυχική ασθένεια ή οι «ψυχοκοινωνικές διαταραχές», έχουν καταστεί μακράν η κύρια αιτία επιβάρυνσης ασθενειών σε πολλά μέρη του κόσμου. Σημειώνουν, μάλιστα, ότι οι νέοι παρουσιάζονται σωματικά πιο υγιείς από οποιαδήποτε άλλη ιστορική περίοδο, σε μεγάλο βαθμό λόγω της υποχώρησης των μολυσματικών ασθενειών, αλλά η ψυχική τους υγεία είναι σε δυσμενέστερα από ποτέ επίπεδα.

Ο λόγος στους νέους

Η 23χρονη Λι, που επίσης συμβουλεύει την Orygen για στρατηγικές περί τους νέους, είπε στον Guardian ότι εκτέθηκε για πρώτη φορά σε διαδικτυακή πορνογραφία όταν ήταν μόλις 12 ετών. Αυτό, σύμφωνα με την ίδια, είχε επίμονη και καταστροφική επίδραση στην αυτοεκτίμησή της και στην εικόνα που είχε για το σώμα της.

Στο διαδίκτυο εκτέθηκα σε πραγματικά ανεξέλεγκτα, πολύ άσχημα πράγματα, που η γενιά των γονιών μου δεν καταλαβαίνει πραγματικά. (Λι, 23 ετών)

«Υπάρχει τόσο πολύ περιεχόμενο για ενήλικες στο διαδίκτυο, που η έκθεση σε αυτό είναι συχνά εντελώς αναπόφευκτη. Ενιωσα ότι το διαδίκτυο ήταν ένα μέρος για να αποδράσω ή να συνδεθώ με άλλους ανθρώπους απ’ όλο τον κόσμο που είχαν παρόμοιες εμπειρίες μ’ εμένα. Αντίθετα, εκτέθηκα σε πραγματικά ανεξέλεγκτα, πολύ άσχημα πράγματα, που η γενιά των γονιών μου δεν καταλαβαίνει πραγματικά».

Από την άλλη, η 22χρονη Κλόι Τζόνσον αισθάνεται απελπισία τον τελευταίο καιρό, όπως γράφουν οι New York Times. Της είναι δύσκολο να ανταποκριθεί στις απαιτήσεις του πανεπιστημίου, ενώ ταυτόχρονα εργάζεται ως πλήρους απασχόλησης ρεσεψιονίστ, καταδεικνύοντας ότι τα social media είναι μεν επιβλαβή, αλλά οι συνθήκες επιβίωσης στον πραγματικό κόσμο είναι έτι χειρότερες.

Αυτή τη στιγμή αισθάνομαι ασφυκτικά. Δεν καταφέρνω τίποτα, ούτε κάνω πρόοδο. «Καίγομαι» πολύ εύκολα, οπότε απλώς τα παρατάω. (Κλόι, 22 ετών)

«Αυτή τη στιγμή αισθάνομαι ασφυκτικά υπό αυτές τις συνθήκες», είπε στη νεοϋορκέζικη εφημερίδα η ίδια, η οποία πέρυσι διαγνώστηκε με διπολική διαταραχή ΙΙ, κατάθλιψη και διαταραχή ελλειμματικής προσοχής/υπερκινητικότητας (ΔΕΠΥ – ADHD). «Δεν καταφέρνω τίποτα, ούτε κάνω πρόοδο», λέει η Κλόι Τζόνσον που ζει έναν ατελείωτο βρόχο λόγω των οικονομικών δυσκολιών, που έχουν επιδεινωθεί ώς έναν βαθμό λόγω του κόστους της ψυχοθεραπείας, αλλά και διότι οι διαταραχές της έχουν καταστήσει πιο δύσκολο να ολοκληρώσει το πτυχίο της που θα την οδηγούσε σε μια πιο προσοδοφόρα δουλειά, όπως γράφει το ρεπορτάζ των New York Times. 

«Εχω αποτύχει σε πολλά μαθήματα. “Καίγομαι” πολύ εύκολα, οπότε απλώς τα παρατάω», είναι τα λόγια της.

Το ζήτημα, πάντως, της κλιματικής κρίσης έχει πάρει την ανιούσα ως επιβαρυντικός παράγοντας της ψυχικής υγείας των νέων. Απόδειξη, οι διαδικτυακές αναζητήσεις για θέματα που σχετίζονται με το άγχος του κλίματος έχουν αυξηθεί.

Μικρά πράγματα, όπως το να βλέπω στόλους φορτηγών να παραδίδουν αντικείμενα στα σπίτια των ανθρώπων ή σκουπίδια στο νερό, με κάνουν να αισθάνομαι θυμό ή φόβο για το μέλλον. (Μάικλ, 38 ετών)

Ο 38χρονος Μάικλ ανέφερε στους New York Times ότι το άγχος του για την κατάσταση του περιβάλλοντος ξεκίνησε όταν ήταν στα 30 του και έκτοτε αναζήτησε θεραπεία για να το αντιμετωπίσει. «Φαίνεται ότι δεν νοιαζόμαστε καθόλου για τον κόσμο γύρω μας», είπε ο ίδιος, επισημαίνοντας ότι μικρά πράγματα, όπως το να βλέπει στόλους φορτηγών να παραδίδουν αντικείμενα στα σπίτια των ανθρώπων ή σκουπίδια στο νερό, τον κάνουν να αισθάνεται θυμό ή φόβο για το μέλλον. Η «αλόγιστη εγκατάλειψη» είναι «πολύ δύσκολο να αντιμετωπιστεί», πρόσθεσε.

Από την άλλη, η 23χρονη Φίνλεϊ Χιούλετ εξήγησε στο αυστραλιανό ABC News ότι η έλλειψη πόρων για την ψυχική υγεία στη Δυτική Αυστραλία όπου μεγάλωσε ήταν ένα από τα μεγάλα προβλήματα που αντιμετώπισε, όπως το να μην μπορεί καν να βγει από το σπίτι της, νιώθοντας μόνη και «λίγη» απέναντι στις καθημερινές απαιτήσεις της ζωής.

Βίωνα αυτοκτονικό ιδεασμό και εκείνη την αίσθηση της συντριπτικής απελπισίας. (Φίνλεϊ, 23 ετών)

Η ίδια, είχε αισθανθεί τρομερή απογοήτευση από το αυστραλιανό ΕΣΥ όταν βίωσε βαθιά απογοήτευση στην ηλικία των 16 ετών, όταν αναγκάστηκε να μεταβεί στα Επείγοντα. «Βίωνα αυτοκτονικό ιδεασμό και εκείνη την αίσθηση της συντριπτικής απελπισίας», διηγήθηκε η ίδια, περιγράφοντας ότι, έπειτα από αναμονή 12 ωρών, αποχώρησαν από το νοσοκομείο. «Οχι επειδή δεν υπέφερα, αλλά απλώς επειδή δεν είχα προβεί σε απόπειρα αυτοκτονίας», ενώ οι νοσοκομειακές κλίνες προορίζονταν μόνο για όσους είχαν αποπειραθεί στο απονενοημένο διάβημα ως έσχατη λύση στην ψυχική ζώνη του λυκόφωτος όπου είχαν περιέλθει.

Ανησυχητικός επιστημονικός αντίλογος

Ο ακόμα πιο ανησυχητικός αντίλογος στην έρευνα αυτή, πάντως, έρχεται από συνοδευτική ανάλυση του λονδρέζικου King’s College. Εκεί αναφέρεται ότι πολλά από τα στοιχεία που στηρίζουν την έκθεση της επιτροπής προέρχονται από χώρες υψηλού εισοδήματος, κάτι που είναι προβληματικό επειδή το 90% των παιδιών και των εφήβων ζουν σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος που «βιώνουν το υψηλότερο βάρος της ψυχικής ασθένειας».

Σύμφωνα, μάλιστα, με τον Παγκόσμιο Οργανισμό Υγείας, σε χώρες χαμηλού και μεσαίου εισοδήματος το επίπεδο των ανεκπλήρωτων αναγκών για υπηρεσίες ψυχικής υγείας μπορεί να φτάσει σχεδόν το 100%…