Τι ήταν το πρώτο πράγμα που κάνατε όταν ξυπνήσατε σήμερα το πρωί; Εάν πήρατε στα χέρια το κινητό σας και περιηγηθήκατε στις ειδήσεις –διαβάζοντας τον έναν τίτλο με τα κακά μαντάτα μετά τον άλλο–, ακολουθείτε μια πρακτική που ονομάζεται «doomscrolling», δηλαδή αδιάκοπη (αν και ψυχοπιεστική) ανάγνωση κακών ειδήσεων στο ίντερνετ. Και σίγουρα δεν είστε η μόνη.
Είναι κατανοητό να έχετε αυτή την παρόρμηση: Με πολέμους να μαίνονται σε διάφορα σημεία του πλανήτη, συχνούς μαζικούς πυροβολισμούς, πολλαπλές κλιματικές καταστροφές και έναν πληθυσμό που πρόκειται να ψηφίσει στις επόμενες προεδρικές εκλογές των ΗΠΑ σε συνθήκες πόλωσης, η ροή ειδήσεων στις οθόνες μας είναι γεμάτη δυσάρεστες πληροφορίες. Πολλές από εμάς είμαστε διαρκώς από πάνω τους, αδημονώντας, πατάμε «ανανέωση» και η ροή ξεκινάει και πάλι.
Το φαινόμενο του doomscrolling –μία από τις λέξεις της χρονιάς 2020 του λεξικού της αγγλικής Oxford English Dictionary– ήρθε στην επιφάνεια κατά τη διάρκεια της πανδημίας, όταν η ζωή όλων μας άλλαξε ριζικά και μας ωθούσε να παρακολουθούμε αδιάκοπα τα πιο πρόσφατα στοιχεία για τον αριθμό των θυμάτων της COVID-19. Όμως, πάνω από τέσσερα χρόνια αργότερα, βιώνουμε ακόμα τεράστια κοινωνική, πολιτική και οικονομική αναταραχή, και η ακατάπαυστη ανάγνωση ειδήσεων έχει αναδειχθεί σε μια ύπουλη απειλή για το πνεύμα και το σώμα μας, λένε οι ειδικοί του Χάρβαρντ.
Με την τάση που έχουν τα μέσα να αναδεικνύουν κυρίως κακές ειδήσεις ως κεντρικά θέματα (όπως λέγεται, «το αίμα πουλάει»), «δεν λαμβάνουμε καθόλου ελπιδοφόρα μηνύματα, όλα είναι αρνητικά», λέει ο δρ Richard Mollica, καθηγητής Ψυχιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ.
«Δεχόμαστε τη μία επίθεση μετά την άλλη», συμφωνεί η δρ Aditi Nerurkar, λέκτορας στο Τμήμα Παγκόσμιας Υγείας και Κοινωνικής Ιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Χάρβαρντ. «Ο εγκέφαλος και ο οργανισμός μας είναι με τέχνη σχεδιασμένοι έτσι ώστε να διαχειρίζονται σύντομα ξεσπάσματα στρες. Αλλά επί αρκετά χρόνια τελευταία, το στρες δεν φαίνεται να τελειώνει. Το φαινόμενο της αδιάκοπης ανάγνωσης ειδήσεων είναι η απάντησή μας σε αυτό».
Ιδιαίτερα ευάλωτες οι γυναίκες
Στο φαινόμενο είναι επιρρεπής ο καθένας μας. «Εάν διαθέτετε ηλεκτρονική συσκευή, τώρα είναι η εποχή του doomscrolling», λέει η δρ Nerurkar.
Η συμπεριφορά ελέγχεται από το μεταιχμιακό σύστημα του εγκεφάλου μας –που συχνά αποκαλείται ερπετοειδής ή ερπετικός εγκέφαλος–, στο οποίο κυριαρχεί μια δομή που ονομάζεται αμυγδαλή. Αυτή προάγει την αυτοσυντήρηση και προκαλεί την απόκριση πάλης ή φυγής απέναντι σε κίνδυνο, που μας ωθεί να ψάχνουμε για απειλές.
«Το στρες πυροδοτεί την αρχική μας παρόρμηση για σκρολάρισμα», λέει. «Είμαστε σε υπερ-εγρήγορση και ψάχνουμε για ενδείξεις κινδύνου. Όσο περισσότερο περιηγείστε στις ειδήσεις, τόσο περισσότερο αισθάνεστε την ανάγκη να το κάνετε».
Όμως, δύο κύριες ομάδες είναι ιδιαίτερα ευάλωτες: οι γυναίκες και τα άτομα με ιστορικό ψυχικού τραύματος, λέει ο δρ Mollica. Οι γυναίκες πλήττονται πιο σοβαρά από το doomscrolling, γιατί «το μεγαλύτερο ποσοστό βίας στα μέσα αφορά την κακοποίηση γυναικών και παιδιών», επισημαίνει.
Παράλληλα, άτομα που έχουν βιώσει τη βία περιηγούνται αδιάκοπα στις ιστοσελίδες από φόβο, λέει ο δρ Mollica, ο οποίος είναι επίσης διευθυντής του Προγράμματος του Χάρβαρντ για το Ψυχικό Τραύμα σε Μετανάστες, στο Massachusetts General Hospital. «Δεν αισθάνονται ασφαλείς στον κόσμο και επιθυμούν να είναι ενήμεροι και ενήμερες, έτσι ώστε να χαλιναγωγήσουν το άγχος τους. Αλλά σε αυτούς τους ανθρώπους το doomscrolling πυροδοτεί αντιδράσεις».
Σωματικές και ψυχικές αλυσιδωτές αντιδράσεις
Όπως είναι πιθανότατα αναμενόμενο, οι ειδήσεις που είναι «γροθιά στο στομάχι» τείνουν να προκαλούν στομαχικές διαταραχές. Αλλά η ναυτία σίγουρα δεν αποτελεί τη μόνη σωματική επίπτωση του doomscrolling. Άλλες επιπτώσεις μπορεί να περιλαμβάνουν πονοκεφάλους, μυϊκή ένταση, πόνο στον αυχένα και τον ώμο, μειωμένη όρεξη, δυσκολία στον ύπνο, ακόμη και υπέρταση, σύμφωνα με ειδικούς του Χάρβαρντ.
«Όταν κανείς αναζητά αδιάκοπα ειδήσεις στο διαδίκτυο επί ώρες, βρίσκεται σε καθιστή θέση επίσης για μεγάλο χρονικό διάστημα», επισημαίνει η δρ Nerurkar. «Οι αλυσιδωτές αντιδράσεις είναι τεράστιες και προβληματικές».
Στον απόηχο της πανδημίας, οι επιπτώσεις του doomscrolling στην ψυχική υγεία μελετήθηκαν εκτενέστερα. Μια έρευνα ανασκόπησης του Απριλίου 2023, η οποία δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Applied Research in Quality of Life, ανέλυσε τρεις ξεχωριστές μελέτες που περιλάμβαναν συνολικά 1.200 ενήλικες και υποστήριξε πως το doomscrolling συνδέεται με επιδείνωση της ψυχικής ευεξίας και της ικανοποίησης από τη ζωή.
Οι γυναίκες πλήττονται πιο σοβαρά από το doomscrolling, γιατί το μεγαλύτερο ποσοστό βίας στα μέσα αφορά την κακοποίηση γυναικών και παιδιών.
Μια μελέτη του Αυγούστου 2024 σε 800 ενήλικες, που δημοσιεύθηκε στο επιστημονικό περιοδικό Computers in Human Behavior Reports, ενισχύει αυτά τα ευρήματα, υποδηλώνοντας ότι το doomscrolling επιφέρει μεγαλύτερο επίπεδο υπαρξιακού άγχους – ένα αίσθημα τρόμου ή πανικού που αναδύεται όταν ερχόμαστε αντιμέτωποι με τους περιορισμούς της ύπαρξής μας. Ακόμη μία μελέτη, ωστόσο, που δημοσιεύθηκε στο Computers in Human Behavior τον Απρίλιο του 2024, προσέφερε μία επιπλέον οπτική γωνία. Η μελέτη υποστήριξε πως οι υπάλληλοι που αναζητούν αδιάκοπα ειδήσεις ενώ βρίσκονται στην εργασία τους, μπορεί να αφοσιώνονται λιγότερο στα επαγγελματικά τους καθήκοντα.
Σε πρακτικό επίπεδο, λέει η δρ Nerurkar, το doomscrolling μπορεί να προκαλέσει τον λεγόμενο «εγκέφαλο ποπ κορν», κάτι που συμβαίνει όταν περνάμε υπερβολικά πολύ χρόνο στο διαδίκτυο. «Πρόκειται για το επιβεβαιωμένο βιολογικό φαινόμενο κατά το οποίο κανείς αισθάνεται ότι ο εγκέφαλός του εκρήγνυται από την υπερδιέγερση στο διαδίκτυο», εξηγεί. «Ακολούθως, είναι δύσκολο να επικοινωνήσει με τον πραγματικό κόσμο, ο οποίος κινείται σε πολύ πιο αργό ρυθμό».
Πώς να το περιορίσετε
Ενώ το να παραμένουμε ενήμεροι για τα τρέχοντα γεγονότα είναι σημαντικό, το doomscrolling δεν προσφέρει κανένα επιπρόσθετο όφελος. «Είναι απαραίτητο να είμαστε ενημερωμένοι, αλλά όχι εις βάρος της ψυχικής υγείας μας», λέει η δρ Nerurkar. «Και περιορισμός του χρόνου που αφιερώνουμε δεν σημαίνει πλήρη αποχή, αλλά έχει να κάνει με τη μείωση της εξάρτησης».
Πώς θα το επιτύχουμε; Οι στρατηγικές περιστρέφονται κυρίως γύρω από τη δημιουργία «ψηφιακών ορίων που θα δώσουν στον εγκέφαλο και στον οργανισμό σας μια ευκαιρία να επανέλθει στο φυσιολογικό», απαντά.
Οι δρ Nerurkar και δρ Mollica προτείνουν τις παρακάτω τακτικές:
Κρατήστε το τηλέφωνό σας μακριά από το κομοδίνο. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν μπορεί να βρίσκεται μέσα στο υπνοδωμάτιο, αλλά έχοντας το τηλέφωνο σε σημείο που δεν το φτάνετε, σημαίνει ότι δεν μπορείτε να το παίρνετε παρορμητικά στα χέρια σας με το που ξυπνάτε. «Μπορεί να αποδειχθεί ο σημαντικότερος παράγοντας ριζικής αλλαγής όσον αφορά το στρες που σας προκαλεί το doomscrolling», λέει η δρ Nerurkar. «Αντί αυτού, εξοικειώνετε τον εαυτό σας να ξυπνάει με το φως της ημέρας, να κοιτάζει τον σύντροφό του στο κρεβάτι και να πηγαίνει στο μπάνιο για το βούρτσισμα των δοντιών, δημιουργώντας μια απόσταση προστασίας από την απόκρισή σας στο άγχος».
Ακολουθήστε την ίδια τακτική στον χώρο εργασίας σας. Με παρόμοιο τρόπο, τοποθετήστε το τηλέφωνό σας σε ένα συρτάρι του γραφείου σας ή τρία μέτρα πιο μακριά από το σημείο που κάθεστε τις εργάσιμες ώρες.
Μη φέρνετε το τηλέφωνό σας στο τραπέζι του φαγητού. Κατά τη διάρκεια του γεύματος, αφήστε το σας σε απόσταση που να μην το φτάνετε απλώνοντας το χέρι και ρυθμίστε το στη σίγαση.
Αλλάξτε την εμφάνιση της οθόνης του τηλεφώνου σας σε ασπρόμαυρη. Το οπτικό όριο αυτού του είδους κάνει λιγότερο ελκυστική την περιήγηση, κατεβάζοντας το επίπεδο κορεσμού των χρωμάτων στην οθόνη σας. «Μερικά πρώιμα δεδομένα δείχνουν πως έτσι μειώνεται ο χρόνος στην οθόνη», λέει η δρ Nerurkar.
Απενεργοποιήστε τις ειδοποιήσεις. Αυτού του τύπου οι ήχοι και κουδουνίσματα –τα οποία μας ειδοποιούν για νέους τίτλους, ηλεκτρονικά μηνύματα, σύντομα μηνύματα κ.λπ.– μπορούν να εξατομικευθούν. Η απενεργοποίησή τους είναι πολύ απλή: αρκεί να ανατρέξετε στις ρυθμίσεις του τηλεφώνου σας. «Πρόκειται για επανακαθορισμό κάποιων ορίων», λέει η δρ Nerurkar. «Μεταχειρίζεστε εσείς τη συσκευή σας ή η συσκευή εσάς;»
Εστιάστε στις ειδήσεις της κοινότητάς σας. Οι τίτλοι των τοπικών ειδήσεων τείνουν να είναι λιγότερο «ψυχοπλακωτικοί» και περισσότερο αισιόδοξοι. «Επικεντρωθείτε στο περιβάλλον όπου ζείτε», λέει ο δρ Mollica.
Πείτε απλώς όχι. Πείτε στα άτομα που κοινοποιούν καταθλιπτικές ή βίαιες ιστορίες ότι δεν ενδιαφέρεστε. «Με τον τρόπο αυτόν παίρνετε τον έλεγχο στα χέρια σας», λέει ο δρ Mollica. «Δεν εκχωρείτε την εξουσία σας σε κάποιον άλλο».
Εστιάστε στο καλό. Προσφερθείτε ως εθελόντρια σε έναν φιλανθρωπικό οργανισμό ή σε άλλους ανιδιοτελείς σκοπούς, όπως σε ένα καταφύγιο για ζώα. Εναλλακτικά, λάβετε μέρος σε δραστηριότητες που απελευθερώνουν το συναίσθημα, όπως ένα μάθημα χορού ή οι περίπατοι στη φύση. «Είναι απαραίτητο να μοιράζεστε θετικές συναισθηματικές εμπειρίες με άλλους», λέει ο δρ Mollica.
Συζητήστε με τον γιατρό σας. Εάν διαπιστώνετε ότι δεν μπορείτε να σταματήσετε την ανάγνωση κακών ειδήσεων στο διαδίκτυο ή ότι σας προκαλεί μεγάλη ταραχή, έχει έρθει η στιγμή να μιλήσετε σε έναν ειδικό. «Ένα μικρό ποσοστό ανθρώπων χρειάζονται πραγματικά βοήθεια από ειδικό, και το καλύτερο σημείο για να ξεκινήσετε είναι να μιλήσετε στον γιατρό σας πρωτοβάθμιας φροντίδας υγείας για το θέμα», λέει ο δρ Mollica. «Μερικά προβλήματα είναι πολύ δύσκολο να τα ξεπεράσετε μόνη σας».
