Η αναβάθμιση της θήκης για την οργάνωση των χαπιών είναι μια καθιερωμένη παράδοση που συνοδεύει τη γήρανση. Πολλοί είναι οι ηλικιωμένοι που παίρνουν πολλαπλές φαρμακευτικές αγωγές, οι οποίες συνήθως περιλαμβάνουν φάρμακα για κοινά προβλήματα, όπως η υπέρταση, η υψηλή χοληστερόλη ή ο διαβήτης, καθώς και άλλα για την αντιμετώπιση καρδιολογικών παθήσεων, όπως η κολπική μαρμαρυγή.
Όμως, η λήψη περισσότερων από πέντε φαρμάκων ημερησίως –που οι γιατροί αποκαλούν πολυφαρμακία– συνοδεύεται από κινδύνους, ιδίως για τους ηλικιωμένους. Εκτιμάται ότι ένα στα πέντε συνταγογραφούμενα φάρμακα που παίρνουν οι μεγαλύτεροι σε ηλικία είναι ακατάλληλο. Πολλά από αυτά είναι φάρμακα για το καρδιαγγειακό, τα οποία είναι δυνητικά επιβλαβή, δεν έχουν σαφές όφελος ή δεν είναι εξίσου καλά με άλλες επιλογές. Αυτά θα πρέπει να διακόπτονται ή να αντικαθίστανται με άλλα, σύμφωνα με μια ανασκόπηση που δημοσιεύθηκε στις 14 Ιουνίου 2024 στο επιστημονικό περιοδικό European Heart Journal. Προκειμένου το ζήτημα να παρουσιαστεί στις σωστές του διαστάσεις και να προσφέρουμε χρήσιμες συμβουλές, ρωτήσαμε τον δρα Howard LeWine, εσωτερικό παθολόγο στο συνεργαζόμενο με το Χάρβαρντ Brigham and Women’s Hospital, ο οποίος είναι γνωστό ότι πιστεύει ακράδαντα στην «αποσυνταγογράφηση» – δηλαδή, στην κατάργηση των περιττών φαρμάκων.
Το εύρος του προβλήματος
«Ορισμένοι από τους ασθενείς που παρακολουθώ παίρνουν έως και 15 χάπια κάθε μέρα, εάν συμπεριλάβουμε πολυβιταμίνες και συμπληρώματα», λέει ο δρ LeWine, ο οποίος είναι και ιατρικός αρχισυντάκτης στις εκδόσεις του Χάρβαρντ, Harvard Health Publishing. «Ας μην παρεξηγηθώ. Θεωρώ εξαιρετικό το γεγονός ότι έχουμε όλα αυτά τα φάρμακα που έχουν βελτιώσει τη ζωή των ανθρώπων», προσθέτει. Όμως, καθώς οι άνθρωποι γερνούν, ενδέχεται να αναπτύξουν διάφορα προβλήματα υγείας και συμβουλεύονται μια σειρά από ιατρικές ειδικότητες (π.χ. καρδιολόγους, ενδοκρινολόγους και ορθοπαιδικούς), ο καθένας από τους οποίους συνταγογραφεί νέα φάρμακα. Οι ασθενείς μπορεί να παίρνουν αυτά τα φάρμακα για χρόνια, ακόμη και όταν δεν υπάρχει επαρκής λόγος να συνεχίζουν. Επίσης, μπορεί να παίρνουν μη συνταγογραφούμενα προϊόντα (βλ. «Ιχθυέλαια, βιταμίνες και άλλα συμπληρώματα»). Η πολυφαρμακία όχι μόνο αυξάνει τον κίνδυνο ανησυχητικών παρενεργειών, όπως η αιμορραγία ή η υπόταση, αλλά συνιστά και σπατάλη χρημάτων. Διαβάστε στη συνέχεια συγκεκριμένες συμβουλές σχετικά με τη διακοπή ή την αντικατάσταση φαρμάκων για την καρδιοπάθεια και σχετιζόμενες παθήσεις.
Αντιμετώπιση της υπέρτασης
Αν και περισσότερα από 200 διαφορετικά φάρμακα είναι δυνατό να μειώσουν την αρτηριακή πίεση, αυτά που συνταγογραφούνται συχνότερα ανήκουν σε μικρό αριθμό φαρμακευτικών κατηγοριών. [Δείτε παραδείγματα στην επισκόπηση της Αμερικανικής Καρδιολογικής Εταιρείας (AHA) στην ιστοσελίδα www.health.harvard.edu/tbpmed]. Με την πάροδο του χρόνου, καθώς νέες επιλογές φτάνουν στα ράφια των φαρμακείων και συγκεντρώνονται τεκμήρια σχετικά με την αποτελεσματικότητα και την ασφάλειά τους, οι συμβουλές για τις βέλτιστες κατηγορίες και τους συνδυασμούς τροποποιούνται. Μια κατηγορία φαρμάκων που παραγκωνίζεται από τις προτιμήσεις είναι οι β-αποκλειστές. Τα φάρμακα αυτά δεν είναι η καλύτερη επιλογή για την αντιμετώπιση της αρτηριακής πίεσης και δεν συνιστώνται πλέον συστηματικά για μακροχρόνια χρήση έπειτα από μια καρδιακή προσβολή. Επίσης, η λήψη ενός β-αποκλειστή μαζί με έναν αποκλειστή διαύλων ασβεστίου μπορεί να προκαλέσει σοβαρή ζάλη.
Φυσικά, οι β-αποκλειστές είναι ασφαλείς και κατάλληλοι για ορισμένους ασθενείς. Αλλά εάν λαμβάνετε έναν β-αποκλειστή για την υπέρταση, μπορεί ένα φάρμακο διαφορετικής κατηγορίας (όπως ένας αποκλειστής υποδοχέων αγγειοτασίνης ή ένα θειαζιδικό διουρητικό) να είναι καταλληλότερο, εξηγεί ο δρ LeWine. Σε κάθε περίπτωση, μη διακόψετε απότομα τη λήψη ενός β-αποκλειστή, καθώς μπορεί να προκαλέσει ταχεία αύξηση της καρδιακής συχνότητας και να πυροδοτήσει την εμφάνιση στηθάγχης.
Πρόληψη καρδιακών προσβολών
Για δεκαετίες, οι γιατροί συνιστούσαν ασπιρίνη χαμηλής δόσης στους περισσότερους μεσήλικες και ηλικιωμένους για την πρόληψη μιας πρώτης καρδιακής προσβολής. Αλλά οι τελευταίες κατευθυντήριες οδηγίες συμβουλεύουν να λάβετε ασπιρίνη μόνο εάν έχετε ήδη υποστεί καρδιακή προσβολή ή διατρέχετε πολύ υψηλό κίνδυνο να υποστείτε. Εάν δεν έχετε καρδιαγγειακή νόσο, ο κίνδυνος αιμορραγίας από τη λήψη ασπιρίνης συχνά υπερβαίνει το όφελος της πρόληψης μιας καρδιακής προσβολής, λέει ο δρ LeWine.
Ωστόσο, η συμβουλή σχετικά με την άλλη σταθερά για την πρόληψη της καρδιακής προσβολής –τις στατίνες, οι οποίες μειώνουν τη χοληστερόλη– είναι μια άλλη ιστορία. Εάν ο γιατρός σας σάς έχει συνταγογραφήσει μια στατίνη, συνεχίστε να τη λαμβάνετε, ακόμη κι αν είστε πάνω από 80 ετών. Έρευνα που δημοσιεύθηκε στο τεύχος Ιουνίου 2024 του Annals of Internal Medicine καταλήγει στο συμπέρασμα ότι οι στατίνες μειώνουν την καρδιαγγειακή νόσο σε άτομα ηλικίας 75 ετών και άνω, χωρίς επιπρόσθετο κίνδυνο παρενεργειών. Μάλιστα, τα οφέλη και η ασφάλεια ήταν εμφανή ακόμη και σε άτομα 85 ετών και άνω. Λάβετε υπόψη μόνο μια προειδοποίηση: εάν λαμβάνετε σιμβαστατίνη, εξετάστε το ενδεχόμενο να την αντικαταστήσετε με ατορβαστατίνη ή ροσουβαστατίνη, καθώς και οι δύο αποτελούν πιο αποτελεσματικές επιλογές, με λιγότερες αλληλεπιδράσεις με φάρμακα.
Η ανασκόπηση του επιστημονικού περιοδικού European Heart Journal συνιστά επίσης τη διακοπή της νιασίνης, η οποία δεν προσφέρει όφελος στο καρδιαγγειακό και πιθανόν να έχει δυσάρεστες παρενέργειες (για περισσότερες λεπτομέρειες δείτε το άρθρο «Είναι η νιασίνη ασφαλής για την καρδιά;» στο τεύχος Καρδιολογίας των Θεμάτων Υγείας που κυκλοφόρησε στις 26 Ιουνίου 2024). Το κοινό θα πρέπει επίσης να χρησιμοποιεί με προσοχή τα δημοφιλή αναλγητικά, τα γνωστά ΜΣΑΦ (βλ. «Συνηθισμένα από στόματος ΜΣΑΦ»). Η καθιερωμένη συμβουλή είναι να λαμβάνετε τη μικρότερη δόση για το συντομότερο δυνατό διάστημα, καθώς η μακροχρόνια χρήση αυτών των φαρμάκων μπορεί να αυξήσει τον κίνδυνο καρδιακής προσβολής και εγκεφαλικού επεισοδίου.
Διαχείριση του διαβήτη
Η Αμερικανική Διαβητολογική Εταιρεία (American Diabetes Association) συνεχίζει να συνιστά τη μετφορμίνη ως τη φαρμακευτική θεραπεία πρώτης γραμμής για τον διαβήτη τύπου 2. Η ανασκόπηση συνιστά συγκεκριμένα στους ασθενείς να αποφεύγουν τα φάρμακα που ονομάζονται αναστολείς DPP-4, όπως μεταξύ άλλων η σιταγλιπτίνη και η σαξαγλιπτίνη. Όμως αυτά τα παλαιότερα φάρμακα σπάνια συνταγογραφούνται στις μέρες μας, λέει ο δρ LeWine. Σήμερα, πολύ πιο βελτιωμένα πρόσθετα φάρμακα για άτομα με διαβήτη τύπου 2 είναι είτε οι αγωνιστές του υποδοχέα GLP-1 είτε οι αναστολείς SGLT2. Τα φάρμακα αυτά όχι μόνο μειώνουν το επίπεδο του σακχάρου αίματος, αλλά μειώνουν και τον κίνδυνο καρδιαγγειακών προβλημάτων και πρόωρου θανάτου (βλ. «Φάρμακο κατά της παχυσαρκίας μειώνει τα καρδιολογικά προβλήματα» στο τεύχος Καρδιολογίας των Θεμάτων Υγείας που κυκλοφόρησε στις 14 Φεβρουαρίου 2024).
Πρόληψη κινδύνων της κολπικής μαρμαρυγής
Τα άτομα με κολπική μαρμαρυγή (ΚΜ) συνήθως λαμβάνουν φάρμακα για τη μείωση του κινδύνου που διατρέχουν για εγκεφαλικό επεισόδιο – συνήθως ένα από τα αντιθρομβωτικά φάρμακα με την ονομασία «άμεσα δρώντα από στόματος αντιπηκτικά» (direct oral anticoagulants – DOAC), στα οποία συμπεριλαμβάνονται η ριβαροξαμπάνη και η απιξαμπάνη. Στις περισσότερες περιπτώσεις, όσοι λαμβάνουν ακόμα βαρφαρίνη, ένα παλαιότερο φάρμακο, θα πρέπει να εξετάσουν το ενδεχόμενο να το αλλάξουν, καθώς τα DOAC είναι και πιο ασφαλή και πιο αποτελεσματικά (εξαίρεση αποτελούν τα άτομα με μηχανική καρδιακή βαλβίδα, τα οποία θα πρέπει να συνεχίσουν να λαμβάνουν βαρφαρίνη). Επίσης, όσοι ξεκινούν να λαμβάνουν ένα DOAC, αλλά λαμβάνουν ήδη ασπιρίνη, θα πρέπει οπωσδήποτε να ελέγξουν εάν θα πρέπει να διακόψουν την ασπιρίνη, καθώς και τα δύο φάρμακα αυξάνουν τον κίνδυνο αιμορραγίας. Τα DOAC είναι πιο ακριβά, αλλά στο προσεχές μέλλον αναμένονται γενόσημα σκευάσματα.
Τι μπορείτε να κάνετε
Κατ’ αρχάς, βεβαιωθείτε ότι κατανοείτε τον λόγο για τον οποίο λαμβάνετε καθένα από τα συνταγογραφούμενα φάρμακά σας. Εάν δεν είστε βέβαιη/βέβαιος, ζητήστε από τον γιατρό που σας τα συνταγογραφεί να σας εξηγήσει. Ιδανικά, ο προσωπικός σας γιατρός θα πρέπει να εξετάζει όλα τα συνταγογραφούμενα φάρμακά σας (καθώς και οποιαδήποτε μη συνταγογραφούμενα φάρμακα ή συμπληρώματα που λαμβάνετε τακτικά) τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο. Ελέγξτε τον κατάλογο των φαρμάκων σας στην ιστοσελίδα του ιατρικού φακέλου σας, έτσι ώστε να επαληθεύσετε ότι οι ονομασίες και οι δοσολογίες των φαρμάκων που έχουν καταγραφεί εκεί ταιριάζουν με τα φάρμακα που λαμβάνετε αυτή την περίοδο.
Τέλος, εάν οι τιμές της αρτηριακής πίεσής σας, της χοληστερόλης ή του σακχάρου αίματος βρίσκονται κοντά στο ιδανικό επίπεδο, η απώλεια βάρους, η βελτίωση της διατροφής (συμπεριλαμβανομένης της λιγότερης κατανάλωσης αλκοόλ) και η περισσότερη άσκηση ίσως σας επιτρέψουν να μειώσετε ή να καταργήσετε μερικά φάρμακα.
Συνηθισμένα από στόματος ΜΣΑΦ*
Μη συνταγογραφούμενα
1. ιβουπροφαίνη
2. ναπροξένη
Συνταγογραφούμενα
1. σελεκοξίμπη
2. δικλοφαινάκη
3. ινδομεθακίνη
4. μελοξικάμη
*μη στεροειδή αντιφλεγμονώδη φάρμακα
Ιχθυέλαια, βιταμίνες και άλλα συμπληρώματα
Τι ισχύει για το πλήθος των μη συνταγογραφούμενων χαπιών που συχνά λαμβάνει ο κόσμος για την καλή υγεία της καρδιάς; Αυτά σχεδόν πάντοτε ανήκουν στην κατηγορία των «χωρίς όφελος» προϊόντων, συμπεριλαμβανομένου ενός από τα πιο δημοφιλή (βλ. «Η ψεύτικη υπόσχεση των συμπληρωμάτων ιχθυελαίου» στο τεύχος Καρδιολογίας των Θεμάτων Υγείας που κυκλοφόρησε στις 6 ∆εκεμβρίου 2023). Ομοίως, πολλές μελέτες έχουν δείξει την απουσία σχετιζόμενων με την καρδιά ωφελειών από τη λήψη πολυβιταμινών. Και δύο άλλα συμπληρώματα, το συνένζυμο Q10 και η βιταμίνη D, τα οποία συχνά διαφημίζονται για την αντιμετώπιση του μυϊκού πόνου που συνδέεται με τη λήψη στατινών, δεν έχει αποδειχθεί ότι βοηθούν σε αυτό το πρόβλημα.
