Στον τελικό των 100 μέτρων ανδρών στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λονδίνου, το 1948, με το που ακούγεται το πιστόλι εκκίνησης, οι σταρ της εποχής, Harrison Dillard και Barney Ewell εκτοξεύονται μπροστά, ξεχωρίζοντας από τους υπόλοιπους συναθλητές τους. Περίπου 10 δευτερόλεπτα μετά ο Ewell πανηγυρίζει με παιδικό ενθουσιασμό, θεωρώντας -όπως και οι κριτές- ότι έκοψε το νήμα πριν από τον αντίπαλο και συγκάτοικό του Dillard. Ωστόσο, η τότε νέα τεχνολογία του φωτοφίνις τον διαψεύδει. Ο Ewell κάνει χρόνο 10,4 δευτερόλεπτα ενώ ο έτερος Αμερικανός σπρίντερ, σημειώνει 10,3. Αυτό το δέκατο του δευτερολέπτου δίνει τη νίκη στον Dillard, ο οποίος χρόνια μετά θα δηλώσει ότι αν δεν υπήρχε το φώτοφίνις, θα είχε χάσει το χρυσό.
Η κάμερα φώτοφίνις, που εισήγαγε εκείνη τη χρονιά η Omega, ήταν μία μόνο από τις πολλές εξελίξεις στον τρόπο χρονομέτρησης των αθλημάτων, από τη στιγμή που αυτή πρωτοεμφανίστηκε το 1896 στους πρώτους σύγχρονους Ολυμπιακούς Αγώνες της Αθήνας, ως ένα απλό, χειροκίνητο χρονόμετρο. Την ανάγκη να χρονομετρούνται τα αθλήματα έθεσε η ίδια η φύση των αθλημάτων. Σε αγωνίσματα όπως η ποδηλασία πίστας ή η κολύμβηση, η αγωνιστική προσπάθεια αξιολογείται με βάση τον χρόνο ολοκλήρωσής τους. Στα ομαδικά σπορ, όπως το χόκεϊ ή το ποδόσφαιρο, όλα κρίνονται από τη συγκέντρωση πόντων μέσα σε ένα ορισμένο χρονικό διάστημα. Με βάση αυτά τα δεδομένα, η ακρίβεια στη μέτρηση του χρόνου υπήρξε από πολύ νωρίς το ζητούμενο σε όλες τις μεγάλες αθλητικές διοργανώσεις. Άλλωστε, αυτό που ενδιαφέρει μέχρι και σήμερα είναι το αν μπήκε το καλάθι πριν το σφύριγμα της λήξης, πόσους πόντους πρόλαβε να συλλέξει ο κάθε πυγμάχος εντός του γύρου (που ορίζεται βάσει χρόνου) ποιος τερμάτισε πρώτος στο 100άρι και με πόσα κλάσματα διαφορά: Μήπως είναι ο καλύτερος χρόνος όλων των εποχών;
Τα πρώτα χρονόμετρα
Και καθώς οι Ολυμπιακοί Αγώνες είναι η διοργάνωση που συγκεντρώνει τους κορυφαίους του κόσμου, είναι απολύτως λογικό εκεί να πρωτοεμφανίζονται οι σημαντικότερες εξελίξεις της τεχνολογίας, όσον αφορά στη χρονομέτρηση. Το 1896 τα χρονόμετρα (κατασκευασμένα από την Longines) είναι χειροκίνητα και θεωρούνται τόσο ανθεκτικά, ώστε χρησιμοποιούνται ξανά το 1899 σε αποστολές στον Βόρειο Πόλο, κάτω από ακραίες καιρικές συνθήκες.
Στους Ολυμπιακούς της Στοκχόλμης το 1912 γίνεται το πρώτο επαναστατικό βήμα στη μέτρηση των αγώνων με τη νέα τεχνολογία του «Σπασμένου καλωδίου» που σταματά το χρονόμετρο όταν ο αθλητής περάσει τη γραμμή τερματισμού. Στους ίδιους αγώνες εφαρμόζονται και τα συστήματα «Photogines» και «Contifort» που καταγράφουν τους χρόνους των διαγωνιζομένων σε φιλμ, το οποίο μπορεί να αναπαραχθεί αμέσως, ώστε να καταδείξει τον νικητή.
Αν και το 1913 η Longines κατασκευάζει το χρονογράφο 13.33Z, τον πρώτο που έχει τη διάταξη των μπουτόν που γνωρίζουμε από τους σύγχρονους χρονογράφους και έχει σχεδιαστεί ακριβώς για να φοριέται στον καρπό, ο Α’ Παγκόσμιος Πόλεμος θα ματαιώσει τη χρήση του. Από το 1920 και για τρεις συνεχείς Ολυμπιάδες, τη σκυτάλη θα πάρει η Heuer με το περίφημο χρονόμετρο Mikrograph, το πρώτο που μπορεί να καταγράψει ως και 1/100 του δευτερολέπτου (και το συνεχιστή του, το Mikrosplit, που είναι ένας χρονογράφος rattrapante – σε άλλο σημείο του τεύχους που κρατάτε στα χέρια σας, αναλύουμε πώς λειτουργεί).
Ο αιώνας της Omega
Στο Λος Άντζελες, το 1932 την επίσημη χρονομέτρηση των Ολυμπιακών αναλαμβάνει η Omega, η οποία προμηθεύει τους κριτές με 30 χρονόμετρα, πιστοποιημένα από το Παρατηρητήριο του Neuchâtel, που λειτουργούν με ακρίβεια 1/10 του δευτερολέπτου και επιτρέπουν την καταγραφή και ενδιάμεσων χρόνων (είναι, βεβαίως, rattrapante). Ανάμεσα στους Ολυμπιακούς του Βερολίνου το 1936 και σε αυτούς του Λονδίνου το 1948 μεσολαβεί ο Β’ Παγκόσμιος Πόλεμος. Σε αυτά τα δώδεκα χρόνια η τεχνολογία φέρνει τρεις σημαντικές καινοτομίες στη χρονομέτρηση των αθλημάτων. Η πρώτη είναι το λεγόμενο Φωτοηλεκτρικό Κύτταρο ή αλλιώς “Magic Eye”, μία δέσμη φωτός υψηλής αντίδρασης, η οποία μετράει με ακρίβεια 1/1000 του δευτερολέπτου και σταματάει τον χρόνο μόλις ο αθλητής περάσει τη γραμμή τερματισμού. Η δεύτερη είναι η σύνδεση των χρονογράφων με το πιστόλι εκκίνησης που δίνει μία ακριβέστερη έναρξη του αγώνα. Και η τρίτη είναι το γνωστό πλέον σε όλους, φώτοφίνις, η πρώτη φωτογραφική μηχανή στον κόσμο, που μπορεί να δείξει την ακριβή σειρά τερματισμού ενός αγώνα.
H τηλεόραση κάλυπτε τους αγώνες ήδη από το 1936. Αλλά το 1964 είναι η χρονιά που εκατομμύρια φιλάθλων σε όλο τον κόσμο μπορούν να παρακολουθήσουν τα ολυμπιακά αθλήματα με δεδομένα που μεταδίδονται στην οθόνη τους. Όχι στους Ολυμπιακούς του Τόκιο, αλλά στους Χειμερινούς Ολυμπιακούς που γίνονται στο Ίνσμπρουκ της Αυστρίας, λίγους μήνες μετά. Με τη βοήθεια του Omega-scope, οι τηλεθεατές ενημερώνονται για τις επιδόσεις των αθλητών ζωντανά στην οθόνη τους, ενώ μέσα στα στάδια, ένα κέντρο υπολογιστών συνδέεται επίσης για πρώτη φορά με ηλεκτρονικούς πίνακες αποτελεσμάτων.
Οι εξελίξεις στη χρονομέτρηση της κολύμβησης δεν προχωρούν με τους ίδιους ρυθμούς, λόγω της αντικειμενικής δυσκολίας της μέτρησης μέσα στο νερό. Στους Ολυμπιακούς της Μελβούρνης το 1956, η Omega εισάγει το Swim Eight-O-Matic, το πρώτο ημιαυτόματο χρονόμετρο κολύμβησης στον κόσμο, που επιτρέπει στους χρονομέτρες να διακρίνουν τον νικητή ανάμεσα σε κολυμβητές που τερματίζουν σχεδόν ταυτόχρονα. Ωστόσο, ένα περιστατικό στους Ολυμπιακούς της Ρώμης το 1960 δείχνει ότι αυτό δεν είναι αρκετό. Στο τελικό των 100 μ. Ελεύθερο, η αμφιλεγόμενη νίκη του Αυστραλού John Devitt επί του Αμερικανού Lance Larson οδηγεί στην εφεύρεση των Swimming Touchpads, που θα λανσαριστεί το 1968. Αυτά τα κίτρινα μαξιλαράκια είναι κατά τα 2/3 βυθισμένα στο νερό και όταν τα αγγίξει ο κολυμβητής που φτάνει στον τερματισμό, σταματούν τον χρόνο του. Πλέον το πιστόλι εκκίνησης είναι συνδεδεμένο με μεγάφωνα που βρίσκονται πίσω από κάθε αθλητή ώστε όλοι να το ακούν ταυτόχρονα, ενώ το νέο χρονόμετρο Swim-O-Matic, παρέχει ακρίβεια 1/1000 του δευτερολέπτου.
Όχι άλλες άκυρες εκκινήσεις
Στους Ολυμπιακούς Αγώνες του Λος Άντζελες το 1984, το ανθρώπινο μάτι αντικαθίσταται από ακόμη μία τεχνολογική καινοτομία: Το σύστημα ανίχνευσης άκυρης εκκίνησης. Πρόκειται για έναν εξαιρετικά ευαίσθητο εξοπλισμό που ενεργοποιείται με την πίεση που ασκεί το πόδι του αθλητή στο μπλοκ εκκίνησης, όταν εκείνος εκτοξεύεται προς τα εμπρός, μετρώντας πόσος χρόνος μεσολαβεί από τον πυροβολισμό μέχρι να ξεκινήσει ο αθλητής. Μετά την πιστολιά του αφέτη, οι δρομείς δεν επιτρέπεται να ξεκινήσουν πριν μεσολαβήσουν 100 χιλιοστά του δευτερολέπτου (όσο θεωρητικά είναι η ανθρώπινη αντίδραση στον ήχο). Αν το κάνουν, η εκκίνησή τους θεωρείται άκυρη.
Με τους ηλεκτρονικούς υπολογιστές να κάνουν αλματώδη βήματα εξέλιξης, οι 24οι Ολυμπιακοί Αγώνες του 1988 στη Σεούλ ενσωματώνουν τις νέες τεχνολογίες και παρουσιάζουν την -ακριβέστερη- ηλεκτρονική χρονομέτρηση, που επιτρέπει ταυτόχρονα την ψηφιακή αποθήκευση στατιστικών στοιχείων και πληροφοριών για όλους τους αθλητές και τα αθλήματα.
Από το «Σίδνεϊ 2000» και την αναμετάδοση των αποτελεσμάτων σε «πραγματικό χρόνο» στο Διαδίκτυο, πάμε στο συστήματα που εφαρμόζονται στον Ολυμπιακό Μαραθώνιο του Πεκίνου το 2008: Στο GPS που παρέχει «ζωντανή» χαρτογράφηση καθ’ όλη τη διάρκεια του αγώνα και στους ατομικούς αναμεταδότες χρόνου στα παπούτσια των δρομέων που δίνουν τον προσωπικό χρόνο του καθενός, σε κάθε σημείο της διαδρομής, κρατώντας ενήμερους τους πάντες για τον αγώνα που βρίσκεται σε εξέλιξη. Το ίδιο σύστημα χρησιμοποιείται από τότε σε κάθε επίσημο Μαραθώνιο.
Στο «Λονδίνο 2012» εγκαινιάζεται ένα νέο χρονόμετρο, πέντε φορές πιο ακριβές από τον προκάτοχό του, με ανάλυση 100 φορές μεγαλύτερη και μέγιστη παρέκκλιση μόλις ενός δευτερολέπτου ανά εκατομμύριο δευτερόλεπτα. Αποδεικνύεται εξαιρετικά πολύτιμο ειδικά στην ποδηλασία πίστας, ενώ ένα παρόμοιο χρονόμετρο κάνει το ντεμπούτο του και στην κολύμβηση.
Η Omega έχει συμβόλαιο με τη ΔΟΕ για να παραμείνει επίσημος χρονομέτρης των Ολυμπιακών Αγώνων τουλάχιστον ως το 2032 – έναν αιώνα από την πρώτη της εμφάνιση, στο Λος Άντζελες. Πόσα έχουν αλλάξει από τότε: Από το παραδοσιακό πιστόλι του αφέτη, στο υπερσύγχρονο ηλεκτρονικό σύστημα εκκίνησης. Από το νήμα του τερματισμού και τους κριτές που κάθονταν σε κερκίδα, ένας για κάθε αθλητή, στο φώτοφινις που πιάνει ένα χιλιοστό του δευτερολέπτου. Από τους πίνακες που άλλαζαν χειροκίνητα σε μια άκρη του σταδίου, στα συνεχή δεδομένα που έχουμε όλοι μας στο κινητό μας και μας βοηθούν να παρακολουθήσουμε τις επιδόσεις των αστέρων του αθλητισμού με απόλυτη ακρίβεια. Ο χρόνος, ως μέτρο σύγκρισης επιδόσεων και ως κίνητρο για να γίνει κάποιος καλύτερος, συνεχίζει να συναρπάζει. Άραγε πόσα καινούργια ρεκόρ θα χειροκροτήσουμε φέτος στο Παρίσι;
