Οι συζητήσεις την Παρασκευή το απόγευμα έξω από την αίθουσα Παντερμαλής στο μουσείο της Ακρόπολης είχαν ένα κυρίως θέμα: τις εκλογές στον ΣΥΡΙΖΑ-ΠΣ. Σε αυτήν την ιδιαίτερη συνθήκη όμως, ο τόνος δεν ήταν της αντιπαράθεσης αλλά μιας μελαγχολικής απορίας: «τι θα έβλεπε ο Ηλίας για την Κυριακή;».
Ο Ηλίας Νικολακόπουλος (1947 -2022) ταυτίστηκε όσο κανείς άλλος στη χώρα με τις εκλογικές διαδικασίες. Ο ίδιος μπορεί να απαντούσε πως «δεν είμαι εκλογολόγος», αλλά ήξερε ότι για το ευρύ κοινό ήταν ο άνθρωπος των εκλογών. Με σκοπό να τιμήσει την επιστημονική προσφορά του, το Εθνικό Κέντρο Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) διοργάνωσε την Παρασκευή 22 Σεπτεμβρίου μια ανοιχτή εκδήλωση με τίτλο «Ο Ηλίας Νικολακόπουλος στη χώρα της εκλογικής κοινωνιολογίας», προκειμένου να φωτίσει το πολύμορφο έργο και τις επιστημονικές παρεμβάσεις του. Αυτή η πολύμορφη διάσταση αποτυπώνεται άλλωστε στο πολυσχιδές έργο του στα πεδία της ιστορίας, της πολιτικής επιστήμης, της εκλογικής ανάλυσης. Πρόκειται για ένα έργο που δεν έμεινε στα στενά πλαίσια της ακαδημαϊκής ζωής. Ενδεικτικό παράδειγμα ότι η φράση «καχεκτική δημοκρατία» –από το ομώνυμο βιβλίο του– είναι ένας όρος που διαποτίζει τη δημόσια συζήτηση κάθε φορά που αυτή στρέφεται στη μετεμφυλιακή Ελλάδα και τους περιορισμούς της ιδιόμορφης ελληνικής δημοκρατίας μέχρι και την κήρυξη της δικτατορίας.
Κατάφερε να μας συγκεντρώσει και πάλι.
Η ιστορικός Ιωάννα Παπαθανασίου, που συντόνισε την εκδήλωση, ξεκίνησε το καλωσόρισμά της σχολιάζοντας: «Κατάφερε να μας συγκεντρώσει και πάλι» και συνέχισε δίνοντας ένα σύντομο βιογραφικό του «εθνικού μας αναλυτή». Στο ερευνητικό και επιστημονικό έργο του αναφέρθηκε η πρόεδρος του ΕΚΚΕ Βασιλική Γεωργιάδου καθώς και στον τρόπο με τον οποίο συνδιαμόρφωσε τον επιστημονικό προσανατολισμό του ΕΚΚΕ.
Η ατμόσφαιρα στην κατάμεστη αίθουσα άλλαξε όταν ανέβηκε στο βήμα ο ομότιμος καθηγητής του ΕΚΠΑ, Κωνσταντίνος Τσουκαλάς. Επιστήθιος φίλος του Νικολακόπουλου περιέγραψε την πρώτη τους συνάντηση στο ΕΚΚΕ, ενώ την ίδια ώρα μια φωτογραφία στο μηχάνημα προβολής έδειχνε τη νεαρή παρέα των διανοουμένων που ανανέωσαν τους ελληνικούς θεσμούς τη δεκαετία του 1980.
Ο Τσουκαλάς θύμισε κάτι πολύ καθοριστικό. Οτι ο Ηλίας Νικολακόπουλος υπήρξε επίσης θύμα της «καχεκτικής δημοκρατίας» καθώς μεγάλωσε χωρίς τους γονείς του που βρίσκονταν σε φυλακές και εξορίες, ενώ και ο ίδιος είχε περάσει ένα διάστημα στο Τρίκερι στο στρατόπεδο γυναικών.
Και πού να ξέρατε τι γινόταν στο σπίτι εκείνη τη μέρα.
Ακολούθησε η κόρη του Αδριανή εκπροσωπώντας την οικογένεια, τη Χαρά και τον Κωνσταντίνο. Με ξεχωριστή άνεση και ευαισθησία αναφέρθηκε στις δύο ζωές που έχουν άνθρωποι όπως ο πατέρας της, αυτή που είναι η δημόσια και αυτή που είναι η ιδιωτική. Στη συνέχεια όμως έδειξε τη συνάντηση των δύο κόσμων, το πώς δηλαδή η ίδια έγραφε τις εκθέσεις της ενώ ο διπλανός χώρος έσφυζε από φωνές και από κόσμο. «Και πού να ξέρατε τι γινόταν στο σπίτι εκείνη τη μέρα», αποκρίθηκε ο Νικολακόπουλος στον δάσκαλό της, όταν του εκθείασε την έκθεση της κόρης του. Αυτή είναι και η δική της η σκέψη κάθε φορά που αναφέρονται στο έργο του πατέρα της: «Και πού να ξέρατε τι γινόταν στο σπίτι» λέει αναφερόμενη στην ύπαρξη δύο ζωηρών παιδιών.
Για κάποιον που δεν ήταν «εργασιομανής», όπως τόνισε η Αδριανή Νικολακοπούλου, η παραγωγή και η ποιότητα του έργου του Ηλία Νικολακόπουλου είναι εντυπωσιακές. Προϊόν ευρυμάθειας, συστηματικότητας και μιας νηφάλιας προσέγγισης που έδινε βάρος στην τεκμηρίωση και στην ανάλυση, οι παρεμβάσεις του εκτείνονται από την πυκνή δημόσια αρθρογραφία μέχρι τα καινοτόμα βιβλία του, ενώ στις διαστάσεις αυτές πρέπει να συνυπολoγίσει κανείς και τα κατεξοχήν πεδία της ακαδημαϊκής ζωής, όπως τις συνελεύσεις, τη διοίκηση, τα μαθήματα και την επίβλεψη εργασιών. Πτυχές του έργου του αναλύθηκαν στις τοποθετήσεις των πολιτικών επιστημόνων που πήραν τον λόγο.
Ο σιωπηρός που ήξερε τα πάντα
Ο Γιάννης Μαυρής, που υπήρξε και ο πρώτος φοιτητής που έκανε μαζί του διδακτορική διατριβή, μίλησε για τον «άγνωστο» Ηλία Καρά – το ψευδώνυμο του Ηλία Νικολακόπουλου όταν ξεκίνησε να αρθρογραφεί στο περιοδικό Αντί το 1977. Ενα άλλο ψευδώνυμο που χρησιμοποίησε ήταν το Ε.Κ.Λογικός. Η τοποθέτηση του Παναγιώτη Κουστένη είχε ως θέμα τη μετάβαση από τα μαθηματικά στην πολιτική επιστήμη, με ιδιαίτερη μνεία στους γονείς του Νικολακόπουλου που ήταν και οι δύο μαθηματικοί. Ακολούθησε η Ματίνα Κακεπάκη με την ομιλία της για την «Πολιτική κουλτούρα και πολιτική συμπεριφορά: η διεύρυνση του πεδίου», τονίζοντας πως η προσφορά του Νικολακόπουλου στα μεγάλα προγράμματα του ΕΚΚΕ είναι μια παρακαταθήκη ουσιαστικής προσφοράς. Ο τίτλος της Ιρένε Μαρτίν ήταν αντιπροσωπευτικός της ομιλίας της για τον «“σιωπηρό που ήξερε τα πάντα” για τον ευρωπαϊκό Νότο» καθώς μίλησε σε πιο προσωπικό τόνο για τη διεθνή διάσταση του έργου του Νικολακόπουλου. Η βραδιά έκλεισε με την τοποθέτηση του στενού του συνεργάτη και συνοδοιπόρου του Χρήστου Λυριντζή, σχετικά με τις εκλογές και την πολιτική ιστορία στη Μεταπολίτευση. Λίγα λεπτά αργότερα η αίθουσα Παντερμαλής άδειασε. Ο κόσμος διασκορπίστηκε. Και το ερώτημα «τι θα έβλεπε ο Ηλίας για την Κυριακή» το διαδέχθηκε μια πιο δομική απορία: «τι θα σχολίαζε άραγε ο Ηλίας την επόμενη μέρα;»
