Ο σκηνοθέτης Πέτερ Στάιν στην Αθήνα
Προσκεκλημένος σε γάμο, μιλάει για τους Ελληνες, τους Γερμανούς,
την πολιτική, την Ευρώπη.
Της Μαργαρίτας Πουρνάρα
(Photo: Νίκος Κοκκαλιάς)
Είναι άραγε αυτός; Από μακριά, μοιάζει με καλοντυμένο τουρίστα.
Φοράει σκούρο μπλε παντελόνι, λευκό κολλαριστό πουκάμισο και γυαλιά
με ολοστρόγγυλο, χρυσό σκελετό. Ακουμπά το ipad, δίπλα σε ένα
ποτήρι φρέσκο χυμό σε ένα μικρό τραπεζάκι, στον φιλόξενο κήπο
κεντρικού αθηναϊκού ξενοδοχείου. Πλησιάζω διστακτικά. «Είστε ο
Πέτερ Στάιν;» τον ρωτώ. Με κοιτάζει διερευνητικά, και συγκατανεύει.
«Ναι…». «Ηρθατε στην Αθήνα γιατί ανεβάζετε κάποιο έργο;» συνεχίζω
με περισσότερο θάρρος. «Είμαι εδώ διότι παντρεύεται η Ελληνίδα
συνεργάτις και φίλη, η χορογράφος Λία Τσολάκη. Δεν πιστεύω στον
θεσμό του γάμου, αλλά τι να κάνω, ήρθα», απαντά με χιούμορ. Η
σύντομη κουβέντα με τον μεγαλύτερο θεατρικό σκηνοθέτη της
μεταπολεμικής Γερμανίας, που έχει ανεβάσει και τρεις παραστάσεις
στην Επίδαυρο, κατέληξε σε μια μακρά συνέντευξη, την αμέσως επόμενη
ημέρα. Απρόσμενη τύχη.
Χειμαρρώδης. Αιχμηρός και μαζί τρυφερός, αφιέρωσε το μεγαλύτερο
μέρος της συζήτησης στην ταραχώδη σχέση Ελλάδας – Γερμανίας. Μίλησε
περισσότερο για την πολιτική και λιγότερο για το θέατρο. Θυμήθηκε
τα παιδικά του χρόνια στο βομβαρδισμένο και συσκοτισμένο Βερολίνο.
Ενήμερος επί παντός, σχολίασε ακόμα και το κλείσιμο της ΕΡΤ. Στο
τέλος, πλήρωσα τον λογαριασμό για τους χυμούς που ήπιαμε: «Επίτηδες
το κάνετε, για να λέτε ότι μια Ελληνίδα κέρασε έναν Γερμανό!», είπε
φεύγοντας με ένα πειρακτικό χαμόγελο, για να έχει τον τελευταίο
λόγο. Και αν στο τέλος ήταν χαλαρός, στην αρχή εμφανίστηκε σχεδόν
απότομος: «Δεν έχω χρόνο, οπότε αρχίστε να μιλάτε αμέσως αν θέλετε
τη συνέντευξη» με διέταξε.
«Μόλις ήρθα από το Μουσείο της Ακρόπολης. Μέσα είναι ωραίο. Εχει
ροή, έχει σκηνοθεσία, mise en scene. Το κτίριο είναι άσχημο,
ελβετικές αρχιτεκτονικές αηδίες. Δεν νομίζω ότι ταιριάζει στο
περιβάλλον. Είναι ντροπή», λέει ο σκηνοθέτης που διαβάζει με άνεση
τα αρχαία ελληνικά και έχει πάντα στην τσάντα του μια έκδοση με τα
ομηρικά έπη. Σε μια παλαιότερη συνέντευξη υπογράμμιζε πόσο
συνδεδεμένος αισθάνεται με την Ελλάδα. Ξεκαθαρίζοντας: όχι τη χώρα
του σήμερα, αλλά τη γη των αρχαίων Ελλήνων. Η πρώτη φορά που μας
επισκέφθηκε ήταν το 1973, φέρνοντας μάλιστα τα μέλη της Σάουμπίνε.
Από τότε, δεν ανέπτυξε κάποια σχέση με τη σύγχρονη Ελλάδα;
«Επαγγελματική. Εκανα αγαπημένους φίλους. Να, τώρα ήρθα για τη Λία,
που παντρεύεται τον Γερμανό μαέστρο Ινγκο Μέτσμαχερ. Στην
Πενθεσίλια που ανέβασα το 2002 στην Επίδαυρο, είχα 15 Ελληνίδες
στον θίασο. Και στην Ηλέκτρα συνεργάστηκα με Ελληνες ηθοποιούς. Το
κακό είναι πως οι περισσότεροι άνθρωποι που συναντώ εδώ, νομίζουν
ότι σκηνοθετώ μόνο αρχαίες τραγωδίες. Αυτή είναι η φήμη μου στην
Ελλάδα, δεν ξέρουν την υπόλοιπη πορεία μου. Μάλλον δεν θα έχουν δει
κάτι άλλο.»
Να επενδύσει στον πολιτισμό η Ευρώπη
«Πολλές φορές πειράζω τους Ελληνες φίλους, ρωτώντας τους αν
αισθάνονται απευθείας απόγονοι του Περικλή. Το αρνούνται. Μετά τους
ρωτάω αν αισθάνονται απόγονοι των Οθωμανών. Εννοείται ότι το
αρνούνται. Τους πικάρω. Η αλήθεια είναι ότι θαυμάζω το γεγονός ότι
ανασυγκροτήσατε εθνική ταυτότητα ύστερα από τόσους αιώνες σκλαβιάς.
Είχατε τη γλώσσα σας. Σας έδωσαν και οι Ευρωπαίοι ηθική στήριξη. Ως
και Βαυαρό βασιλιά σας έστειλαν, μέχρι να ξαναθυμηθείτε τη
δημοκρατία, που εσείς εφηύρατε. Είναι λογικό Ελληνες και Γερμανοί
να έχουμε παθιασμένη σχέση. Να φανταστείτε, εμείς πιστεύουμε ότι
ανακαλύψαμε την αρχαία Ελλάδα και ότι είμαστε καλύτεροι αρχαίοι
Ελληνες από εσάς!» Γελάει δυνατά και συμπληρώνει: «Η σημερινή κρίση
που περνάμε στις μεταξύ μας σχέσεις είναι πρόσκαιρη, είναι γελοία.
Την έχει προκαλέσει η οικονομία. Και τα σπασμένα της οικονομίας τα
πληρώνει πάντα ο απλός κόσμος».
Και το αντιγερμανικό αίσθημα που παίρνει διαστάσεις στην Ελλάδα;
«Ολα αυτά δεν θα διαρκέσουν. Δημιουργούνται από δυνάμεις που θέλουν
να διαλύσουν την Ενωμένη Ευρώπη, διότι έχουν συμφέρον να μην
ολοκληρωθεί το εγχείρημα. Από δυνάμεις των αγορών που εκφράζονται
μέσα από τεχνοκράτες, από ανθρώπους της Goldman Sachs και άλλων
ισχυρών τραπεζών. Και εμείς οι Ευρωπαίοι σφάλαμε, διότι φτιάξαμε το
ενιαίο νόμισμα, χωρίς τους θεσμούς που θα προωθήσουν τη
δημοσιονομική ένωση, λες και το ευρώ μπορεί να σταθεί μόνο
του».
Ομως την πλέον σθεναρή άρνηση για να υπάρξει ενιαίος διοικητικός
έλεγχος και οικονομικός σχεδιασμός σε επίπεδο Ε.Ε. την προβάλλουν
οι συμπατριώτες του, αντιτείνω. «Είναι επειδή φοβούνται ότι θα τους
συμβεί αυτό που έγινε στην Ελλάδα ή την Πορτογαλία» εξηγεί. «Για να
μείνουμε μαζί ως Ευρώπη, η Γερμανία πρέπει να αποδεχθεί αυτό το
ρίσκο. Δεν γίνεται αλλιώς. Αλλωστε είμαστε μια ομόσπονδη κυβέρνηση
που στο τέλος του χρόνου, τα πλούσια κρατίδια ενισχύουν τα
οικονομικά αδύναμα. Το ίδιο πρέπει να γίνει και στην Ευρώπη. Εσείς
πρέπει να λύσετε το θέμα της διαφθοράς, όπως και οι Ιταλοί το θέμα
της Μαφίας. Το ξέρω διότι ζω στην Ιταλία. Παντού υπάρχει διαφθορά.
Και στη Γερμανία υπάρχει διαφθορά, αλλά όχι σε τέτοιο βαθμό…»
Η ακροδεξιά
Η συζήτηση πάει στην άνοδο της ακροδεξιάς και των παλαιών
εθνικιστικών στερεοτύπων. «Αν στερήσεις από τους πολίτες το επίπεδο
διαβίωσης, τους οδηγείς σε σύγχυση. Εξοργίζονται. Τυφλώνονται.
Κατηγορούν τους πάντες. Το χειρότερο; Αναζητούν βεβαιότητες,
αταβιστικά σχήματα από το παρελθόν: φταίνε οι Εβραίοι, οι ξένοι, οι
Γερμανοί… Ετσι ήταν πάντα. Το καίριο λάθος των πολιτικών είναι
ότι έπρεπε να δράσουν σε όλη την Ευρώπη μόλις εμφανίστηκε το
φαινόμενο και όχι να το αφήνουν να μεγαλώνει ως καρκίνωμα με
μεταστατικές ιδιότητες. Οι Γερμανοί αντί να κάνουν κάτι,
προχωρούσαν με ρυθμό στάγδην. Αν είχε προχωρήσει η Ενωση, δεν θα
είχαμε αυτά τα προβλήματα, που μολύνουν ολόκληρη την κοινωνία.
»Και για να πάμε μπροστά, πρέπει κάθε χώρα να αφήσει πίσω της την
εθνική κυριαρχία. Αυτό ισχύει και για την Ελλάδα. Δεν μπορεί να
πληρώνουν οι υπόλοιποι Ευρωπαίοι για τα χρέη και να μην δέχεστε
εξωτερικό έλεγχο. Να τα έχετε όλα δικά σας. Παραπονιέστε λόγου
χάριν για την ΕΡΤ, που σίγουρα ήθελε αναδιοργάνωση και δεν μπορούσε
να συνεχίσει με τη δομή που είχε. Πιστεύω πάντως ότι με το που
έσκασε το ελληνικό πρόβλημα το 2009, έπρεπε να βγει η ευρωπαϊκή
ηγεσία να σας καλύψει με εγγυήσεις και εσείς να δεχθείτε ότι δεν θα
ελέγχετε τα οικονομικά σας πια. Ομως οι μικροπολιτικοί χειρισμοί
από όλες τις πλευρές έφεραν τη σπέκουλα και η κατάσταση ξέφυγε από
τον έλεγχο. Αυτό πληρώνουμε τώρα.»
Επιστροφή στην πολιτική
Ο Στάιν υψώνει τον τόνο της φωνής του: «Οι Ευρωπαίοι πολιτικοί
εκχώρησαν τις εξουσίες στις αγορές. Είδαμε να κατατίθενται ολόκληρα
νομοσχέδια που ήταν υπαγορευμένα από χρηματοοικονομικά λόμπι. Χωρίς
ούτε μια λέξη διαφορετική. Τώρα είναι σαν αβοήθητα παιδιά, αλλά
είναι αργά πια. Διαισθάνονται ότι είναι στο περιθώριο. Η Ευρώπη
πρέπει να πολιτικοποιηθεί ξανά. Οι πολίτες οφείλουν να ανακαλύψουν
την προσωπική τους σχέση με την πολιτική, αν θέλουν τον αυτοσεβασμό
τους. Εκεί μπορεί να παίξει κάποιο ρόλο και η τέχνη, το θέατρο,
διότι αναφέρονται στη συνείδηση και μπορούν να την αγγίξουν, να τη
σκαλίσουν.»
Ο Στάιν συνεχίζει τη σκέψη του: «Τον τελευταίο καιρό, περικόπτουν
συνεχώς τον προϋπολογισμό για τον πολιτισμό, διότι ξέρουν ότι οι
καλλιτέχνες δεν θα βγουν να κάνουν διαδηλώσεις σαν να είναι
απολυμένοι εργάτες. Κι όμως, στη Γερμανία πάνω από ένα εκατομμύριο
άνθρωποι εργάζονται στον τομέα αυτό. Είναι αμελητέα ποσότητα; Αυτό
που δεν έχουν καταλάβει οι αρχές είναι ότι επενδύοντας στον
πολιτισμό, η ανταπόδοση θα είναι πολλαπλάσια. Από τη συνεργασία μου
με το Φεστιβάλ του Σάλτσμπουργκ, που είναι ενδεχομένως το
διασημότερο του κόσμου, γνωρίζω από πρώτο χέρι, πόσο ευεργετούνται
ο τουρισμός, η εικόνα του τόπου, η υπερηφάνεια των κατοίκων.
Δυστυχώς, οι πολιτικοί δεν αντιλαμβάνονται πως με την κοντόφθαλμη
τακτική τους, με τη λογική ότι το κέρδος πρέπει να έρχεται άμεσα,
παίρνουν τη λάθος απόφαση. Εξάλλου, τι απομένει στην Ευρώπη, τώρα
που τα κεφάλαια πηγαίνουν σε άλλες ηπείρους; Σε όλες τις νέες
ισχυρές οικονομίες, δεν παράγεται μέχρι στιγμής πολιτισμός, αλλά
αναμασούν αυτά που κάνουμε εμείς στη Γηραιά Ηπειρο. Αν το
συνειδητοποιήσουμε, θα καταλάβουμε και την τεράστια σημασία για την
οικονομία μας.»
