Πατρίς Σερό, ερευνητής της τέχνης και της ζωής
Ο Γάλλος σκηνοθέτης ήταν από τους σημαντικότερους στο ευρωπαϊκό
θέατρο.
Της Μαρίας Κατσουνάκη
Αν υπάρχει μια φράση που χαρακτηρίζει τον Πατρίς Σερό, αυτή είναι
του στενού φίλου του, πρόωρα χαμένου θεατρικού συγγραφέα, Μπερνάρ
Μαρί Κολτές: «Δεν θέλω να βρίσκομαι σε ησυχία, θέλω να διακινδυνεύω
τα πάντα». Ο Γάλλος σκηνοθέτης, μία από τις σημαντικότερες
φυσιογνωμίες του ευρωπαϊκού θεάτρου (ασχολήθηκε και με τον
κινηματογράφο και την όπερα) πέθανε την περασμένη Δευτέρα σε ηλικία
69 ετών από καρκίνο. Τον πρωτοσυναντήσαμε στις Κάννες το 1998.
Συμμετείχε στο Διεθνές Φεστιβάλ με την ταινία του «Αυτοί που μ’
αγαπούν θα πάρουν το τρένο». Γι’ αυτόν τον μάλλον μοναχικό άνθρωπο
η ατμόσφαιρα των Καννών πρέπει να ήταν βασανιστική: εκατοντάδες
άνθρωποι, χιλιάδες δημοσιογράφοι, «προώθηση του προϊόντος» το οποίο
μεταφράζεται σε αλλεπάλληλες συνεντεύξεις. Σε μία από αυτές,
βρέθηκα τετ α τετ μαζί του στην ταράτσα κάποιου ξενοδοχείου στην
Κρουαζέτ. Η στάση του ήταν σχεδόν εχθρική. Κλείστηκε σε μια
επιθετική σιωπή και μόνον όταν του είπα «σκοτώνετε όλες τις
ερωτήσεις μου», υπομειδίασε και, κάπως, ξανοίχτηκε.
Χρόνια αργότερα (το 2005), όταν ήρθε στην Αθήνα για να ερμηνεύσει
το «Υπόγειο» του Ντοστογιέφσκι, εμφανίστηκε ένας άλλος άνθρωπος.
Προσηνής, εξομολογητικός, ένας διανοούμενος χαρισματικός στην
επικοινωνία, με σπάνια καθαρότητα, ειλικρίνεια και αμεσότητα.
Επισκέφθηκε την Ελλάδα και για άλλες παραστάσεις (προσκεκλημένος
της Αττικής Πολιτιστικής Εταιρείας), ενώ το 46ο Διεθνές Φεστιβάλ
Θεσσαλονίκης (2005) οργάνωσε μεγάλο αφιέρωμα στο έργο του.
O Σερό ένιωθε τον ήρωα του «Yπογείου» συγγενή· για την ακρίβεια,
«σαν αδελφό του». «Iδιαίτερα όταν επικαλείται την παιδική ηλικία
του και τα αισθήματα κατωτερότητας, τη βαθιά ριζωμένη ενοχή του,
όταν θεωρεί ότι η ζωή δεν μπορεί να είναι τίποτε άλλο παρά
ταπείνωση», μας είχε πει τότε ο σκηνοθέτης. «Αναγνωρίζω κάτι πολύ
οικείο, κάτι πολύ δικό μου. H μοναξιά και η ενοχή περιέβαλαν και τη
δική μου παιδική ηλικία. Δεν με εγκατέλειψαν ποτέ. Mου δίδαξαν το
πάθος για τη δουλειά μου… Yστερα, με τον καιρό, έμαθα να αγαπώ τη
μοναξιά, έμαθα να ονειροπολώ ολομόναχος».
«Ξυπνάω δαίμονες…»
Στο σχόλιό μας για τον ήρωα του «Yπογείου» («συνυπάρχουν από τη μία
ο ονειροπόλος και από την άλλη ο ραδιούργος και αξιοθρήνητος
δημοσιοϋπαληλίσκος…») είχε απαντήσει: «O καθένας μας κλείνει μέσα
του αναμφίβολα περισσότερες αντιθέσεις απ’ ό,τι νομίζουμε. Aυτές οι
αντιθέσεις είναι ορατές στον άνθρωπο του υπογείου γιατί ξεφλουδίζει
και εμφανίζει ό,τι συνήθως κρύβουμε. Eίναι απωθητικά μοναχικός,
βασανιζόμενος από μια ενοχή που τον ροκανίζει. Yπερφορτώνεται από
όλων των ειδών τις αξιοκαταφρόνητες πράξεις –προστυχιές,
εξευτελισμούς, ανανδρίες…– που είναι περισσότερο ή λιγότερο
αληθινές, περισσότερο ή λιγότερο παρούσες σε αυτά που λέει,
περισσότερο ή λιγότερο αποκυήματα της φαντασίας του. Πάντα το ψέμα.
H οδύνη του είναι άλλοτε αληθινή, άλλοτε ψεύτικη, υποκριτική ή
ειλικρινής. Μέσα από αυτό το έργο ξυπνάω πολλούς δαίμονες και
ύστερα τους σκοτώνω. Γιατί είναι εξαιρετικά απελευθερωτικό να λες
τόσο φριχτά πράγματα στη διάρκεια μιας ώρας και ενός τετάρτου».
Το 1976 αιφνιδίασε το κοινό του Φεστιβάλ του Μπαϊρόιτ, ανοίγοντας
νέους δρόμους στην οπερατική σκηνοθεσία, παρουσιάζοντας τη
βαγκνερική τετραλογία «Το δαχτυλίδι των Νιμπελούνγκεν», σε 16 ώρες.
Η παράσταση άφησε εποχή. Ο Σερό στο θέατρο επιλέγει την απλότητα
και την αφαίρεση, τους γυμνούς σκηνικούς χώρους. Η κινηματογραφική
του ματιά ποικίλλει. Το σινεμά του είναι «σωματικό», «σαρκικό»
(όπως στη «Σαρκική εξάρτηση» ή στον «Αδελφό του») αλλά και
μεγαλειώδες, παγανιστικό (όπως στη «Βασίλισσα Μαργκό»). Αυτός ο
«παρατηρητής της ανθρώπινης ψυχής, που του άρεσε να εξυμνεί τα
πλάσματα που αναζητούσαν το απόλυτο», παρέμεινε ώς το τέλος ένας
διεισδυτικός και ανήσυχος ερευνητής της τέχνης, αλλά και της
ζωής.
