Στο κέντρο της πολιτικής κρίσης που βιώνει, εδώ και τρία χρόνια,
η Τουρκία βρίσκεται η προσπάθεια του Ερντογάν για συνταγματική
αναθεώρηση, στο πλαίσιο των μέτρων εκδημοκρατισμού που είναι
αναγκαία για την ένταξη της χώρας στην Ευρωπαϊκή Ενωση.
Δύο είναι τα πλέον ακανθώδη ζητούμενα της αναθεώρησης: Ο
περιορισμός των δυνατοτήτων του στρατού να ανατρέπει κυβερνήσεις
και η χαλιναγώγηση της δικαστικής εξουσίας, που έχει θέσει εκτός
νόμου 25 κόμματα από το 1961. Το 2007, οι 11 δικαστές του
Συνταγματικού Δικαστηρίου ακύρωσαν νόμο που είχαν ψηφίσει 411 από
τους 550 βουλευτές, ώστε να μπορούν να σπουδάζουν στα πανεπιστήμια
της χώρας και κοπέλες που φορούν την ισλαμική μαντίλα. Πρόσφατα, σε
μια επίδειξη λαϊκισμού, δικαστήριο ακύρωσε αποφάσεις των δήμων
Κωνσταντινούπολης και Αγκυρας για αυξήσεις τιμών στα μέσα μαζικής
μεταφοράς.
Το ισχύον Σύνταγμα της Τουρκίας καταστρώθηκε το 1982 επί
δικτατορίας Εβρέν, με βασικό στόχο τη θωράκιση του ηγεμονικού ρόλου
της στρατιωτικής ηγεσίας στην πολιτική ζωή. Υπό αυτό το πρίσμα, τα
δημοκρατικά δικαιώματα υποτάσσονται στους υπέρτερους στόχους της
«εθνικής ασφάλειας» και της «δημόσιας τάξης».
Ο στρατηγός Κενάν Εβρέν διηύθυνε τον τουρκικό κλάδο του ΝΑΤΟϊκού
δικτύου «Γκλάντιο» (Σπάθα), το οποίο προέβλεπε τη συγκρότηση
συνωμοτικών οργανώσεων σε κάθε χώρα-μέλος, με προοπτική την
πραξικοπηματική ανάληψη της εξουσίας σε περίπτωση «κομμουνιστικής
απειλής». Το πραξικόπημα του Σεπτεμβρίου του 1980, ύστερα από μακρά
περίοδο πολιτικής αναταραχής με επίκεντρο τα πανεπιστήμια, ήταν
ουσιαστικά η πιο τυπική εφαρμογή αυτού του σεναρίου.
Ενα χρόνο αργότερα, ο στρατηγός Γιαρουζέλσκι επέβαλε στρατιωτικό
νόμο στην Πολωνία για να συντρίψει το εργατικό αντικαθεστωτικό
ρεύμα της «Αλληλεγγύης», προκαλώντας κύμα κατακραυγής στη Δύση.
Ωστόσο, όπως επισημαίνει ο Βρετανός ιστορικός Πέρι Αντερσον, «το
πραξικόπημα στην Τουρκία μετά βίας προκάλεσε κάποιο μουρμουρητό. Κι
όμως, το καθεστώς Γιαρουζέλσκι ήταν ήπιο σε σύγκριση με εκείνο του
Εβρέν. Συνελήφθησαν τουλάχιστον 178.000 άνθρωποι, 64.000
φυλακίστηκαν, 30.000 έχασαν την υπηκοότητα, 450 πέθαναν σε
βασανιστήρια, 50 εκτελέστηκαν και πολλοί εξαφανίστηκαν».
Μεταξύ των συλληφθέντων, ήταν ο αρχηγός του ιστορικού CHP
Μπουλέντ Ετσεβίτ και ο ηγέτης του ακροδεξιού MHP Αλπαρσλάν Τουρκές.
Η ειρωνεία είναι ότι σήμερα και τα δύο κόμματα απορρίπτουν την
αναθεώρηση του Συντάγματος του Εβρέν, που προωθεί ο Ερντογάν,
υπερασπιζόμενα τη στρατιωτική και δικαστική γραφειοκρατία του
κεμαλικού κατεστημένου.
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
