Συνέντευξη στην Αγγελικη Πουλου
Προκλητικός, σκληρός, persona non grata στη χώρα του, την
Αγγλία, ιδιαίτερα αγαπητός στην υπόλοιπη Ευρώπη, και αποδεκτός -από
εχθρούς και φίλους- ως ένας από τους κορυφαίους δραματουργούς των
τελευταίων 40 χρόνων. Ο Χάουαρντ Μπάρκερ ειρωνεύεται τους
«υποκριτικά ανθρωπιστές» συμπολίτες και ομοτέχνους του, την εποχή
της «ανοχής» και της «συναίνεσης».
Αρνείται να διδάξει το κοινό, θέλοντας μόνο να ερεθίσει τη
συνείδηση, να ενεργοποιήσει την οδύνη. Ούτε μήνυμα ούτε παρηγοριά.
Γράφει τραγωδίες, χωρίς όμως τα στοιχεία του φόβου, της τιμωρίας
και της κάθαρσης, «υπερβαίνοντας το τραγικό». Θέατρο της
Καταστροφής, λέει ο ίδιος: Θέατρο της μεγάλης επιστροφής της
τραγωδίας. Θέατρο που θέτει σε κίνδυνο τις βεβαιότητες, που
εμπλέκει τον θεατή σε εμπειρία ισχυρή, οδυνηρή και δύσκολη.
Ταυτόχρονα δοκιμιογράφος, ποιητής, ζωγράφος και σκηνοθέτης των
δικών του έργων στο θέατρό του «The Wrestling School».
Διόλου τυχαία, ο Λευτέρης Βογιατζής παρουσιάζει εδώ και λίγο
καιρό το «Υστατο Σήμερα» (Dying of today, 2008) στο Θέατρο της Οδού
Κυκλάδων, με τον ίδιο και τον Δημήτρη Ημελλο στους δύο ρόλους, σε
μετάφραση της Τζένης Μαστοράκη. Στον πυρήνα του η οδυνηρή γνώση και
οι επιλογές που ο κάτοχός της καλείται να κάνει.
– Κύριε Μπάρκερ, ποια η έννοια του τραγικού στις τραγωδίες που
γράφετε;
– Εχω γράψει λιγοστές τραγωδίες, τις οποίες και αποκαλώ
«Τραγωδία της Καταστροφής», λόγω της ιδιαίτερης μορφής τους – ο
πρωταγωνιστής οδηγείται στον αυτο-ορισμό και την αυτοπραγμάτωση σαν
αποτέλεσμα της κοινωνικής αποσύνθεσης. Αυτή η αναδημιουργία του
εαυτού δεν έχει δημόσια λειτουργία. Ο πρωταγωνιστής -σαν συνέπεια-
οδηγείται σε μια ζωή μοναξιάς ή θανάτου. Τούτο δεν είναι κάθαρση, ή
κάποιου είδους τιμωρία. Δεν προκαλεί φόβο στο ακροατήριο, παρά μόνο
γοητεία. Αλλά γι’ αυτά τα ιδιαίτερα άτομα, που ζουν πέρα από την
κοινωνία, ο θάνατος είναι ο μόνος προορισμός τους. Γνωρίζοντας ή μη
γνωρίζοντας, ζουν για τον θάνατο.
– Υποστηρίζετε πως «η τραγωδία είναι για τους λίγους, είδος
ελιτίστικο». Στην αρχαία Αθήνα όμως το αρχαίο δράμα θεωρούνταν η
έκφραση της πόλης, παιζόταν για τον Δήμο…
– Σύγχρονη δημοκρατία δεν είναι η Αθήνα. Ο δημοκρατικός λόγος
αποσυντίθεται, χυδαιοποιείται. Ο «λαός» έχει γίνει το συνώνυμο της
σύγχρονης βαρβαρότητας, της χυδαιότητας, της ένδειας σκέψης. Το
αποκαλούμενο «διαφωτιστικό» θέατρο αποτελεί απλά πολιτική
εκπαίδευση, που παραδίδεται στο ακροατήριο από κάποιο
«συνειδητοποιημένο» διανοούμενο. Και έτσι τα έργα δεν έχουν καμία
αυτονομία. Η αυτονομία είναι πιθανή μόνο σ’ εκείνη την τέχνη, σαν
τη δική μου, η οποία καθίσταται εξ ολοκλήρου ανεξάρτητη από τον
Δήμο, ακόμη και ανεξάρτητη από τον εαυτό της. Για τον λόγο αυτό,
και δεν μιλώ ποτέ για το κοινό. Δεν θέλω να το εκπαιδεύσω ή να το
διασκεδάσω. Εάν επιθυμούν να έρθουν -εάν ακούσουν τη φήμη- ας
έρθουν. Και με τον όρο «ελίτ» αυτό ακριβώς εννοώ. Τέτοια μυαλά με
περιέργεια σπανίζουν και αποτελούν μια ελίτ, όχι των προνομιούχων,
αλλά μια ελίτ της περιέργειας.
– Θεωρείτε τον λόγο ως την αναγκαία ραχοκοκαλιά του θεάτρου;
– Ο λόγος μόνος του είναι βαρετός – μια διάλεξη. Αλλά η μεγάλη
τραγωδία κάνει το σώμα να κινηθεί. Και απαλλάσσει τη γλώσσα απ’ τον
πλατειασμό, επιστρέφει στον λόγο την ποίηση. Ο λόγος είναι η
μουσική των πολιτισμών. Ο εκπαιδευμένος ηθοποιός είναι ένας θεός,
προικισμένος. Σε πλήρη ισχύ, είναι υπνωτικός. Θα σας αποπλανήσει.
Οσον αφορά τις εικόνες, τα έργα μου είναι γεμάτα από εικόνες,
αξέχαστα σχήματα του σώματος και του χώρου.
– Στο «Υστατο Σήμερα» μοιάζει να παρωδείτε και τα μαζικά μέσα με
τις «κακές ειδήσεις» τους, και τις εικόνες τις γεμάτες αίμα και
καταστροφή. Ηταν στις προθέσεις σας;
– Δεν έχω προθέσεις. Αλλά ναι, αναπτυσσόμαστε στη φρίκη,
υπάρχουμε γι’ αυτήν, την επικαλούμαστε. Οι άνθρωποι δεν θα επέλεγαν
να ζήσουν στον παράδεισο, αν τον χτίζαμε εδώ. Είναι αυτό
απαισιοδοξία; Ούτε στο ελάχιστο. Ο άνθρωπος είναι ένα ζώο, μια
τίγρη που γράφει ποίηση. Θα μοιραζόσασταν ένα κλουβί μαζί του;
Μάλλον όχι.
– Ποια η γνώμη σας για τη σύγχρονη θεατρική παραγωγή;
– Σπάνια βλέπω θέατρο. Μου προκαλεί ναυτία η φτώχεια των
περισσότερων θεάτρων, ο τρόπος που πατρονάρουν το κοινό. Πρέπει να
σταματήσουμε να αντιμετωπίζουμε το κοινό σαν τάξη βρεφών.
– Πώς εξηγείτε την πλήρη εχθρότητα που δέχεστε εκ μέρους των
αγγλικών θεατρικών θεσμών;
– Οντως, είμαι persona non grata στη χώρα μου, σαν σε εξορία.
Είναι μυστήριο και την ίδια στιγμή καθόλου μυστηριώδες. Είναι ένα
μυστήριο γιατί είμαι συγγραφέας αξιοσημείωτου ταλέντου, ποιος θα
μπορούσε να το αρνηθεί; Ούτε καν οι εχθροί μου. Από την άλλη
πλευρά, δεν αποτελεί μυστήριο, διότι το θέατρο είναι πεδίο μάχης,
μια φυλακή. Προσποιείται ότι είναι ανεκτικό. Είναι σαν τη θρησκεία.
Θέλει να σκοτώσει τις άλλες θρησκείες. Αν υπήρχε «ανάκριση», θα με
έκαιγαν στην πυρά. Ναι, δεν υπερβάλλω. Αλλά αυτή είναι η «εποχή της
ανοχής», έτσι ώστε να μου κλείσουν τις πόρτες. Δεν με νοιάζει.
Πρέπει να το πιστέψετε. Δεν με νοιάζει.
Στην εποχή του λαϊκισμού
– Γράφετε πως στην εποχή του λαϊκισμού, «ο προοδευτικός
καλλιτέχνης είναι αυτός που δεν φοβάται τη σιωπή». Η σιωπή είναι
πολιτική στάση. Αποτελεί όμως τη λύση; Βοηθάει;
– Λέτε για τη βοήθεια στην κοινωνία. Εάν επιχειρήσετε να
βοηθήσετε την κοινωνία, θα αποκαλύψετε μόνο τη φιλοδοξία σας, θα
δείξετε μόνο τη δύναμη της συνείδησής σας. Η συνείδησή σας δεν
σημαίνει τίποτα. Χρησιμοποιήστε τη φαντασία σας, την αυτονομία
της… τότε ίσως και να προσφέρετε κάτι. Οχι απαραίτητα,
φυσικά.
Μου φαίνεται παράλογο να συμπεριφέρεται κανείς στους καλλιτέχνες
σαν σε εκπροσώπους, ομιλητές ή πολιτικούς συζητητές. Κάτι τέτοιο
ταπεινώνει την τέχνη. Περιμένετε για τη λέξη ενός μεγάλου
καλλιτέχνη. Ο οποίος μπορεί να μη μιλήσει ποτέ. Δείτε πού αλλού
έγκειται το μεγαλείο του – και σίγουρα όχι στην πολιτική του
ανάλυση. Ας το κάνουν οι ακαδημαϊκοί. Οσο για τα καθήκοντα.
Κρατήστε τα καθήκοντά σας! Ενα μόνο καθήκον έχω, απέναντι στη
φαντασία μου: να προστατευθεί από την υποτέλεια. Τα έργα μου
περιέχουν πολλές σημασίες. Εσείς διαλέγετε. Σας δίνω την αυτονομία.
Βλέπετε, ποιος είναι τώρα ο δημοκράτης;
ΚΑΘΗΜΕΡΙΝΗ
