Οι Αθηναίοι θα ιδρύσουν μια νέα σχέση με την πόλη. Μια νέα θέα θα αναδυθεί, καθώς μία πρωτόγνωρη για τους περισσότερους γεωμετρία ανάμεσα στη θάλασσα, τους λόφους και τα σπίτια θα μεταβάλει για πάντα τη ματιά.
Ακουγα την αφήγηση του αρχιτέκτονα Τζόρτζιο Μπιάνκι, στενού συνεργάτη του Ρέντσο Πιάνο, καθώς ξετύλιγε σκέψεις γύρω από το μεγάλο έργο στο Δέλτα Φαλήρου, αυτού που ήδη έχει αλλάξει τη δυναμική της Καλλιθέας και της ακτογραμμής. Και λίγο μετά, ο Μάρτιν Κνάιτ, ο Ολλανδός αρχιτέκτων του γραφείου Okra που έχει αναλάβει τη μεγάλη παρέμβαση στο αθηναϊκό κέντρο, γνωστή και ως Rethink Athens, μιλούσε για την ανάγκη μιας νέας ισορροπίας (αστικού χώρου, χρήστη, συναισθήματος και λειτουργίας). Ηταν σαν δύο κανάλια, από άλλες πηγές, που και τα δύο εξέβαλαν στην ίδια δεξαμενή.
Σπάνια ευκαιρία να έχεις ενώπιόν σου σε αντιπαραβολή και αλληλοσυμπλήρωση δύο βασικούς συντελεστές όσων συμβαίνουν και θα συμβούν στην Αθήνα. Mε οικοδεσπότη το Harvard Club of Greece και με βασικούς πόλους της εκδήλωσης τα Ιδρύματα Νιάρχου και Ωνάση, το The Hub, στα Πετράλωνα, μεταβλήθηκε για δύο ώρες σε έναν αντιδραστήρα ιδεών. Με συνδετικό κρίκο, τον αρχιτέκτονα Αλέξανδρο Σαμαρά, που συντόνισε και εμπλούτισε την εκδήλωση και με σημαντικό βραχίονα ιδεών και σκέψης τον αρχιτέκτονα καθηγητή Γεώργιο Πανέτσο, αυτή η εκδήλωση με τίτλο «Aλλάζοντας την Αθήνα» έγινε μία πλατφόρμα πάνω στην οποία εκτέθηκαν βασικές έννοιες και προτάσεις για το μέλλον των πόλεων. Εν προκειμένω της Αθήνας.
Αν μπορώ να συνοψίσω την αίσθηση αυτής της συνάντησης, είναι η ανάγκη δημιουργίας ρηγμάτων στην ομοιομορφία της Αθήνας. Η ανάγκη ανάδυσης νέων σημείων αναφοράς μέσα από την ευεργετική ένταση που γεννά η αναδιάταξη του αστικού χώρου. Η ανάγκη να υπογραμμιστεί το ζυγοστάθμισμα μιας σειράς φυγόκεντρων και αδρανών στοιχείων της πόλης προς όφελος του πολίτη. Δύσκολο να ορίσει κανείς, πόσο μάλλον να προβλέψει, πώς και κατά πόσον θα ωφεληθεί η Αθήνα από τις μεγάλες αυτές πρωτοβουλίες των Ιδρυμάτων. Δεν είναι μόνο θέμα ποιότητος έργων. Είναι και θέμα χρήσης και ένταξης από την ευρύτερη κοινωνία. Τα έργα στην Καλλιθέα, στο Φαληρικό Δέλτα, προχωρούν ολοταχώς και τα έργα στο κέντρο της Αθήνας θα αρχίσουν στο τέλος του έτους.
Διεθνές και τοπικό
Πάντως, η παρουσία των νέων, αυτών, ανδρών, του Τζόρτζιο Μπιάνκι (για το Δέλτα Φαλήρου) και του Μάρτιν Κνάιτ (για το Rethink Athens) μου ενίσχυσε την εντύπωση ότι υπάρχει η εκ μέρους τους συναίσθηση ότι δραστηριοποιούνται στην Αθήνα και όχι σε οποιαδήποτε πόλη. Ηταν συγκινητική η στάση του Μάρτιν Κνάιτ όταν είπε ότι αποφάσισε να λάβει μέρος στον διαγωνισμό για το Rethink Athens, «επειδή ήταν η Αθήνα» (και «γιατί δεν είναι όπως θα έπρεπε να είναι»). Παρομοίως, ο Τζόρτζιο Μπιάνκι, με έδρα την Τζένοβα, όπου και εκεί δούλεψε για την αναγέννηση του λιμανιού, είπε, και όχι μόνο μία φορά, ότι μπορούσε να καταλάβει τον μεσογειακό αέρα στο Δέλτα, τα χρώματα, τις μυρωδιές, τα δέντρα. Ασύνδετα φαινομενικά τα δύο έργα μεταξύ τους, αποκτούν μία δραματική συγχρονία και η σχεδόν παράλληλη ανάπτυξή τους δημιουργεί τον αντικειμενικά ευεργετικό κλυδωνισμό στην αστική ακινησία. Και οι δύο αρχιτέκτονες έχουν τον συνδυασμό του διεθνούς κάδρου και της αθηναϊκής εντοπιότητας. Δεν είναι τυχαίες οι αναφορές τους σε διεθνή παραδείγματα. Μου άρεσε η αναφορά του Μάρτιν Κνάιτ στο Ρότερνταμ, που ως γνωστόν ισοπεδώθηκε στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Ηταν επιλογή της ολλανδικής κυβέρνησης, τότε, να προσφερθεί το Ρότερνταμ ως ένα αστικό πείραμα μοντερνισμού και να μην ανοικοδομηθεί ως είχε το ιστορικό κέντρο. Εγιναν ορισμένα πολύ ενδιαφέροντα κτίρια (και ο περίφημος πεζόδρομος του 1952), αλλά η πόλη άδειασε από μόνιμους κατοίκους. Η επιστροφή των κατοίκων ήταν η πρόκληση στην οποία αναφέρθηκε ο Μάρτιν Κνάιτ.
Ακόμη πιο εντυπωσιακό ήταν το παράδειγμα που παρουσίασε ο Τζόρτζιο Μπιάνκι όταν μας έδειξε μία φωτογραφική αντιπαράθεση. Δύο αεροφωτογραφίες, από τη μία ο Κήπος του Λουξεμβούργου στο Παρίσι και από την άλλη το Πάρκο στο Δέλτα Φαλήρου, με τη Λυρική Σκηνή και την Εθνική Βιβλιοθήκη. Aπό ψηλά φαίνονται παρόμοια σε μέγεθος και σχήμα, ορίζουν ένα σύνορο και ταυτόχρονα το διαλύουν. Γίνονται, δυνητικά και οι δύο περιπτώσεις, μοχλοί αλλαγής και ανάπτυξης (οικονομικής, αστικής, συναισθηματικής, οργανώνοντας εκ νέου το «βίωμα»).
Η τεχνολογική πρωτοπορία και των δύο έργων φέρνει στη συζήτηση τη διάσταση της καινοτομίας ως βασικού μοχλού σε κάθε έργο προόδου. Στο Πάρκο του Δέλτα Φαλήρου η δημιουργία ενός τεχνητού λόφου που «καταπίνει» την ανθρώπινη κατασκευή, όπως και η στέγη-κάναβος από μείγμα ατσαλιού και τσιμέντου, που συλλέγει ενέργεια, είναι τομές σε διεθνές επίπεδο. Στην οδό Πανεπιστημίου, οι δεξαμενές νερού σε πολύ μικρό βάθος δημιουργούν, αντιστοίχως, μία υδάτινη εφεδρεία πρωτόγνωρη για τα αθηναϊκά δεδομένα.
Πάντως, η παρέμβαση του Γιώργου Πανέτσου, που ήρθε και προέκτεινε τις βασικές παρατηρήσεις του Αλέξανδρου Σαμαρά περί δημοσίου χώρου, έθεσε το ζήτημα σε μία βάση κοινωνική, πολιτική, αισθητική και ηθική. Συνδέοντας τις βασικές του θέσεις για την Αθήνα, την «πιο αμερικανική πόλη» της Ευρώπης, με ένα μικρό αστικό πυρήνα που ομοιόμορφα και πληκτικά έχει πολλαπλασιαστεί, χωρίς τοπόσημα, εμμένοντας σε κατάσταση ημιτελούς αρρυθμίας, υπό τη δυναστεία «παραγόντων», ο Γιώργος Πανέτσος ενέπλεξε τα δύο μεγάλα αυτά έργα των Ιδρυμάτων Νιάρχου και Ωνάση ως καταλύτες που δημιουργούν το απαραίτητο «βάθος» και τη ζητούμενη «ποικιλία».
