Πώς είπατε; Προπαγανδιστής του πολέμου ο Κλιντ Ιστγουντ; Φερέφωνο των ιεράκων του Ρεπουμπλικανικού κόμματος; Υπέρμαχος της σωβινιστικής βίας; Αυτός, ο ζωντανός θρύλος του σινεμά που αποδόμησε τη βία με αριστουργήματα όπως οι «Ασυγχώρητοι» ή και το «Γκραν Τορίνο»; Ο ευαίσθητος σκηνοθέτης που βούτηξε στη φουρτουνιασμένη ψυχή του στρατιώτη με τα «Γράμματα από την Ιβοζίμα», έβγαλε στο φως τους σκελετούς που κρύβει η μικροαστική Αμερική στην ντουλάπα της με το «Σκοτεινό ποτάμι» και μας χάρισε μία από τις πιο σπαρακτικές ιστορίες πάνω στο «αμερικανικό όνειρο» με το «Million Dolar Baby»; Δεν μπορεί, κάποια παρεξήγηση έχει γίνει.
«Η προσέγγισή τους είναι ηλίθια», λέει ο 85χρονος δημιουργός για τους επικριτές της νέας του ταινίας «Eλεύθερος σκοπευτής», που βασίζεται στην αυτοβιογραφία του Κρις Κάιλ, του φονικότερου sniper στην ιστορία των ΗΠΑ, ο οποίος ολοκλήρωσε τέσσερις (!) θητείες στο Ιράκ από το 2003 έως το 2008, με 255 «χαρακιές» στο όπλο του, επτά παράσημα και ένα απωθημένο: «Να είχα σκοτώσει περισσότερους άγριους». «Δαίμονας του Ραμπατί» για τους εχθρούς, «θρύλος» για τους συμπολεμιστές του, προσηλωμένος στο τρίπτυχο «Θεός, Πατρίδα, Οικογένεια» και πεπεισμένος ότι σώζει ζωές Αμερικανών με κάθε ζωή Ιρακινού που αφαιρεί, ο Κάιλ υπήρξε το poster boy μιας Αμερικής που ορκίζεται στη Βίβλο, στη Σημαία και στα Οπλα.
Τεξανός, γιος πάστορα και δασκάλας, μεγάλωσε κυνηγώντας ελάφια, καβαλώντας άλογα στο ροντέο και μαθαίνοντας απ’ τον πατέρα του ότι οι άνθρωποι είναι είτε πρόβατα, είτε λύκοι, είτε τσοπανόσκυλα και πως αυτός έπρεπε να γίνει το τρίτο. Eξ ου και πέρασε εξαντλητική εκπαίδευση στους Navy Seals για να γίνει ο αφ’ υψηλού φύλακας άγγελος των συμπολεμιστών του, για χάρη των οποίων επέστρεφε ξανά και ξανά στη φωτιά, αφήνοντας πίσω γυναίκα και παιδιά. Μια φορά, πάλι, δεν δίστασε να σκοτώσει γυναίκα και παιδί για να αποτρέψει επίθεση αυτοκτονίας, μιαν άλλη ξεπάστρεψε εχθρό πυροβολώντας από τα 1.920 μ. Κάθε του γυρισμός στην πατρίδα γινόταν και πιο δύσκολος, έβλεπε εχθρούς παντού, βυθίστηκε στο αλκοόλ και στην κατάθλιψη, για να αναζητήσει την εξιλέωση βοηθώντας αναπήρους πολέμου σε κέντρα αποκατάστασης. Κατά τραγική ειρωνεία, έπεσε θύμα ενός από αυτούς, πάσχοντος από διαταραχή μετατραυματικού συνδρόμου, που τον πυροβόλησε πισώπλατα σε κέντρο βολής του Τέξας.
Αυτά λίγο-πολύ υπάρχουν στην ταινία. Αυτό που δεν υπάρχει είναι τα καυχήματα του ιδίου του Κάιλ για τη δράση του σε καιρό ειρήνης, που κηλίδωσαν το μύθο του. Μεταξύ άλλων, φέρεται να εκτέλεσε εν ψυχρώ δύο μικροκακοποιούς που προσπαθούσαν να του κλέψουν το αυτοκίνητο και να πυροβολεί καμιά τριανταριά πλιατσικολόγους στη Νέα Ορλεάνη του Κατρίνα απ’ την οροφή του Super Dome για να επαναφέρει την τάξη! Καμιά απ’ αυτές τις ανεπιβεβαίωτες φήμες δεν εμπόδισε την καθιέρωσή του ως Ηρωα στη συνείδηση πολλών Αμερικανών.
Η επιλογή του Ιστγουντ να προσεγγίσει τον πόλεμο στο Ιράκ μέσα από την ιστορία του συγκεκριμένου πεζοναύτη δικαιώθηκε πανηγυρικά από το κοινό και την πλειονότητα των κριτικών, αλλά προκάλεσε και θύελλα αντιδράσεων από μια θορυβώδη προοδευτική μειοψηφία. «Ενδιαφερόταν περισσότερο να αφηγηθεί μια δυνατή πολεμική ιστορία παρά να δείξει τις ηθικές και ψυχολογικές επιπλοκές του πολέμου», έγραψε η Washington Post. «Προπαγανδιστικό φιλμ με παρωπίδες» και «ρεπουμπλικανική πλατφόρμα» το χαρακτήρισε ο Ντέιβιντ Εντελστιν στο New York. Η Εϊμι Νίκολσον του Village Voice επέκρινε τους δημιουργούς επειδή παρουσιάζουν παραπλανητικά τον Κάιλ ως εξιδανικευμένο στρατιώτη και άμεμπτο πατριώτη, ενώ ο Νόαμ Τσόμσκι βρήκε νέα ευκαιρία να ξεσπαθώσει ενάντια στους αμερικανικούς πολέμους (σ.σ. χωρίς πάντως να έχει δει το φιλμ!). Αξιοσημείωτο είναι ότι ένας βετεράνος ελεύθερος σκοπευτής με θητεία στο Ιράκ επισήμανε στο Salon.com ότι η κοντόφθαλμη θεώρηση του πολέμου μέσα από την εμπειρία ενός στρατιώτη, χωρίς αναφορές στα αίτιά του, στις πλάνες του, στις επιπτώσεις του επί αμάχων, γεννά αισθήματα μισαλλοδοξίας και εκδικητικότητας σε ανενημέρωτους θεατές που μπερδεύουν τον πατριωτισμό με το δόγμα «όποιος δεν είναι μαζί μας είναι εναντίον μας». Απαντες οι επικριτές, εννοείται, παραδέχθηκαν ότι η ταινία είναι γυρισμένη υποδειγματικά και ότι το ειδικό βάρος του Ιστγουντ και του πρωταγωνιστή του Μπράντλεϊ Κούπερ σώζει τα προσχήματα.
Το έτερο στρατόπεδο, των υποστηρικτών του φιλμ, συσπείρωσε προσωπικότητες τόσο διαφορετικές όσο η Μισέλ Ομπάμα, η Σάρα Πέιλιν («όλοι εσείς που αντιδράτε δεν είστε άξιοι ούτε να γυαλίσετε τα παπούτσια του Κρις Κάιλ»), η Τζέιν Φόντα (της θύμισε τον δικό της «Γυρισμό» του 1978, για το Βιετνάμ) και σύσσωμο το ρεπουμπλικανικό κόμμα. «Για να αφηγηθείς την ιστορία ενός τέτοιου ανθρώπου, πρέπει να εσντερνιστείς τη φιλοσοφία του», λέει ο Ιστγουντ, απορρίπτοντας τις κατηγορίες περί πολεμοχαρούς φιλμ. «Στον Κάιλ άρεσε να προσέχει τους άλλους, να ηγείται, ένιωθε πως ήταν το κάλεσμά του. Δούλεψε σκληρά για να γίνει εξαιρετικός πεζοναύτης και σκοπευτής, σωματικά και πνευματικά, πήγε κι ήρθε τέσσερις φορές στο Ιράκ έχοντας την υπέροχη οικογένειά του να περιμένει σπίτι, ενώ εύκολα θα μπορούσε να καθίσει στ’ αυγά του, να πει “έκανα το καθήκον μου”. Το ένιωθε σαν υποχρέωσή του να εκδικηθεί τους νεκρούς, να ολοκληρώσει την αποστολή».
Καμιά πολιτική – κομματική τοποθέτηση δεν υπάρχει σ’ αυτό, κατά τον ίδιο. Και κανένα αντιπολεμικό μήνυμα πιο ισχυρό από τις θυσίες των άμεσα εμπλεκομένων και των οικογενειών που μένουν πίσω. «Επιστρέφει και η γυναίκα του δεν το ξέρει καν, κάθεται κάπου και προσπαθεί να μαζέψει τις σκέψεις του… Το ένιωσα κι εγώ μετά τη θητεία μου και δεν είχα βρεθεί καν στη ζώνη του πυρός. Ξαφνικά, είναι σαν να σε ρίχνουν στη μέση μιας λεωφόρου. Την ουσία αυτού του συναισθήματος προσπαθήσαμε να αποτυπώσουμε». Αυτοπροσδιοριζόμενος ως φιλελεύθερος πραγματιστής και περισσότερο ως «περιστέρι» παρά ως «γεράκι», ο Ιστγουντ αρνείται ότι το φιλμ έχει πολιτική τοποθέτηση και υπενθυμίζει ότι ανήκει σ’ εκείνους που επέκριναν τις εκστρατείες στο Ιράκ και το Αφγανιστάν επειδή έχει χορτάσει από πολέμους στη ζωή του. «Μας έλεγαν ότι ο Β΄ Παγκόσμιος θα έδινε τέλος στους πολέμους, τέσσερα χρόνια μετά στεκόμουν στην ουρά της στρατολογίας για την Κορέα, μετά έγινε το Βιετνάμ και αυτό συνεχίζεται επ’ αόριστον. Υπάρχει τέλος; Οχι. Αρα πρέπει να το σκεφτόμαστε πολύ καλά πριν εμπλακούμε σε μια σύρραξη». Με την άποψή του συμφωνούν ουκ ολίγοι σχολιαστές, μεταξύ των οποίων και ο Frank Rich του New York. «Είμαι εξοργισμένος με τον πόλεμο στο Ιράκ, αλλά δεν νομίζω ότι η ταινία τον υποστηρίζει. Υποστηρίζει τους Αμερικανούς που προσφέρθηκαν να πολεμήσουν εκεί. Ο πόλεμος παρουσιάζεται σαν ένας βάλτος απ’ όπου δεν μπορείς να βγεις νικητής, με τους βετεράνους να επιστρέφουν ακρωτηριασμένοι σωματικά και ψυχικά».
Το σίγουρο είναι ότι το «American Sniper» αποτελεί κομβικό γεγονός για το Χόλιγουντ, από εμπορική και πολιτική άποψη. Είναι η πρώτη mainstream παραγωγή για τους πολέμους οι οποίοι ακολούθησαν την 11η Σεπτεμβρίου που βάζει έναν στρατιώτη στο επίκεντρο, προτάσσοντας τον ηρωισμό και την αυτοθυσία και όχι το πόσο θολά ήταν τα κίνητρα και πόσο άσκοπες οι απώλειες. Είναι η ιστορία που η μέση Αμερική είχε ανάγκη να ακούσει – τονώνει το πατριωτικό αίσθημα και όχι την ντροπή για το Γκουαντάναμο, τα όπλα μαζικής καταστροφής που δεν βρέθηκαν ποτέ και τις αποκαλύψεις των Wikileaks.
Χάρη σε μια έξυπνη στρατηγική μάρκετινγκ, με την εταιρεία διανομής Warner να κάνει αρχικά προβολές σε συλλόγους βετεράνων (22 εκατομμύρια άνθρωποι στις ΗΠΑ, εκ των οποίων 2,8 εκατομμύρια άνδρες και γυναίκες που υπηρέτησαν στη Μέση Ανατολή) και να αποσπά τη δική τους «ψήφο εμπιστοσύνης», η ταινία κέρδισε πρώτα το πιο συντηρητικό κοινό και μετά κίνησε την περιέργεια των υπολοίπων. Τα δημογραφικά στοιχεία της δείχνουν ότι «σάρωσε» στις νοτιοανατολικές, μεσοδυτικές και νότιες Πολιτείες και ότι την είδαν πολλοί άνθρωποι που είχαν δύο-τρία χρόνια να πάνε σινεμά! Με 320 εκατ. δολάρια εισπράξεις παγκοσμίως (πέντε φορές πάνω από τον προϋπολογισμό), είναι η πιο επιτυχημένη ταινία στην καριέρα του Ιστγουντ, το πιο επιτυχημένο πολεμικό φιλμ και η πιο προσοδοφόρα από τις επτά συνυποψήφιες για Οσκαρ Καλύτερης Ταινίας μαζί. Απ’ αυτή την άποψη και μόνο, ο Κλιντ Ιστγουντ τον δικό του πόλεμο τον έχει κερδίσει.
