Για μία βραδιά έρχεται στην Αθήνα ο Ζόρντι Σαβάλ. Στις 18 Μαρτίου μαζί με τον Πιερ Αντάι στο τσέμπαλο και το Σάβιερ Ντίαθ-Λατόρε σε θεόρβη και μπαρόκ κιθάρα, θα παρουσιάσει στη Στέγη Γραμμάτων και Τεχνών ένα πρόγραμμα με μουσική των Μαρέν Μαρέ, Κουπρέν και Σαιν-Κολόμπ πατέρα και γιου. Εργα αυτών των συνθετών ερμηνευμένα από τον Σαβάλ περιλάμβανε επίσης η κινηματογραφική ταινία του Αλέν Κορνό «Ολα τα πρωινά του κόσμου» (1991), της οποίας το σάουντρακ έγινε ευπώλητο. Οπως σημειώνει ο ίδιος ο μουσικός «η τεράστια επιτυχία ήταν έκπληξη για όλους. Χάρη στην ταινία και το cd εκατομμύρια άνθρωποι δεν γνώρισαν μόνο τη μουσική του Μαρέ και των υπολοίπων, αλλά ήρθαν σε επαφή με την μπαρόκ μουσική συνολικά. Ανοιξε ένα παράθυρο προ πάντων σε νέους ανθρώπους, οι οποίοι πιθανότατα δεν επρόκειτο ποτέ να επισκεφτούν μία συναυλία μπαρόκ μουσικής. Κι όλο αυτό χωρίς να κάνουμε κανένα συμβιβασμό».
Ο διάσημος Καταλανός μουσικός υπερασπιζόταν τη μουσική του Μαρέ ήδη από τα τέλη της δεκαετίας του ’60, όταν ελάχιστοι τη γνώριζαν. Οπως εξηγεί, ο Μαρέ δεν ήταν τόσο γνωστός, διότι συνέθεσε κυρίως για τη βιόλα ντα γκάμπα, όργανο που είχε ξεχαστεί για περίπου δύο αιώνες. «Εγώ είχα μελετήσει τσέλο επί εννέα χρόνια πριν καταπιαστώ με τη βιόλα ντα γκάμπα», λέει. «Αποφάσισα να αφιερωθώ στο όργανο αυτό όταν ανακάλυψα σε διάφορες βιβλιοθήκες τα πέντε βιβλία με μουσική του Μαρέ. Την πιο ωραία μουσική που έχει γραφεί για το όργανο αυτό. Η βιόλα ντα γκάμπα είναι πολύ ιδιαίτερο όργανο. Ενα μείγμα ανάμεσα σε λαούτο και έγχορδο με δοξάρι. Προσφέρεται για μουσική μεγάλης εκφραστικότητας, μελαγχολική, ελεγειακή. Τα πιο ωραία μέρη στα “Κατά Ματθαίον” και στα “Κατά Ιωάννην” Πάθη του Μπαχ έχουν γραφεί για το όργανο αυτό», καταλήγει.
Ετσι έγινα μουσικός
Παρότι στους περισσότερους είναι γνωστός κυρίως για την ενασχόλησή του με τη μουσική του Μπαρόκ, ο Σαβάλ ασχολήθηκε επίσης με έργα της εποχής του Κλασικισμού και του Ρομαντισμού: δύο από τις συναρπαστικότερες και πιο πολυσυζητημένες ηχογραφήσεις του είναι αυτές του Ρέκβιεμ του Μότσαρτ και της «Ηρωικής» του Μπετόβεν. «Χάρη στο Ρέκβιεμ του Μότσαρτ έγινα μουσικός», εξηγεί ο ίδιος. «Ως έφηβος μαθητής στο ωδείο μελετούσα και ενδιαφερόμουν για διάφορα πράγματα, την κιθάρα, τα κρουστά, το αρμόνιο. Ημουν φαν του Ελβις Πρίσλεϊ. Ενα βράδυ στο ωδείο άκουσα από διπλανή αίθουσα μία πρόβα της Νεκρώσιμης Ακολουθίας. Με εντυπωσίασε πολύ. Συγκινήθηκα τόσο, που περπατούσα στον δρόμο μία ώρα πριν επιστρέψω σπίτι μου. Σκέφτηκα πως αν η μουσική έχει τέτοια δύναμη, τότε θα ήθελα να γίνω μουσικός. Ετσι, στράφηκα στο τσέλο. Αργότερα, όταν απέκτησα τα δικά μου σύνολα, θέλησα να ερμηνεύσω αυτό το έργο. Με ενδιέφερε επίσης σε σχέση με άλλα Ρέκβιεμ, που ανήκαν σε άλλες εποχές και άλλες παραδόσεις».
«Ως προς την “Ηρωική”, θεωρώ πως είναι η ωραιότερη συμφωνία που έχει γραφεί», δηλώνει ο Σαβάλ. «Την είχα μελετήσει ως φοιτητής, την είχα ακούσει ερμηνευμένη από κορυφαίους αρχιμουσικούς, όπως ο Τσελιμπιντάκε και ο Κλάιμπερ. Αργότερα, όταν είδα το χειρόγραφο συνειδητοποίησα ότι αυτά τα οποία άκουγα σε ηχογραφήσεις και σε συναυλίες διέφεραν σημαντικά. Παρουσιάσαμε το έργο με την ορχήστρα μου σε συναυλίες, αλλά δεν είχαμε σκοπό να την ηχογραφήσουμε. Ομως, οι συναυλίες είχαν τόση επιτυχία που μια βραδιά αποφασίσαμε να την καταγράψουμε. Νομίζω πως ακούει κανείς πράγματα που δεν έχει ξανακούσει ποτέ…».
Χρώματα, ένταση
Στη μακρά διαδρομή του μέχρι σήμερα ο Σαβάλ με τη σύζυγό του Μονσεράτ Φιγέρας (1942-2011) υπηρέτησε διαφορετικά είδη μουσικής, ιδρύοντας κάθε φορά εξειδικευμένα σύνολα με όργανα εποχής και μουσικούς εξοικειωμένους με ιστορικές ερμηνευτικές πρακτικές. Ανάμεσά τους τα Hespèrion XX (ή Hespèrion XXΙ μετά το 2000), το φωνητικό σύνολο La Capella Reial de Catalunya και το σύνολο Le Concert des Nations, με τα οποία έχει πραγματοποιήσει περισσότερες από 160 ηχογραφήσεις. Ο Σαβάλ πιστεύει ότι μπορεί κανείς να παίξει ένα έργο με πολλούς διαφορετικούς τρόπους. Πρόσφατα ο Πιερ Αντάι, που τον συνοδεύει στην Αθήνα, έπαιξε τις «Παραλλαγές Γκόλντμπεργκ» του Μπαχ στο τσέμπαλο. «Καταπληκτικό», σημειώνει ο Σαβάλ. «Ομως έχουμε και τον Γκλεν Γκουλντ, που είναι επίσης καταπληκτικός. Είναι ένας διαφορετικός κόσμος. Και τα δύο είναι δυνατά. Ομως, με το τσέμπαλο και έναν καλό μουσικό όπως ο Αντάι, ανακαλύπτει κανείς έναν απίστευτο κόσμο ομορφιάς, χρωμάτων και έντασης, ο οποίος είναι τελείως διαφορετικός σε ένα σύγχρονο όργανο όπως το πιάνο. Είναι σαν μία παλιά τοιχογραφία σε εκκλησία, που αιώνες τώρα δεν έχει αποκατασταθεί. Είναι σκοτεινή, νεφελώδης. Οταν γίνει η συντήρηση και αφαιρεθούν όσα έχει προσθέσει ο χρόνος, ανακαλύπτει κανείς τελείως διαφορετικά χρώματα, ζωηρά, φωτεινά, πλούσια. Στην ορχήστρα έχουμε έγχορδα, ξύλινα, χάλκινα όργανα. Την εποχή του μπαρόκ τα έγχορδα είχαν εντέρινες χορδές, τα ξύλινα ήταν φτιαγμένα από ξύλο, τα χάλκινα είχαν φυσικό ήχο. Στη σύγχρονη ορχήστρα τίποτε από όλα αυτά δεν ισχύει. Με τα σύγχρονα όργανα παίζουμε πιο γρήγορα πιο πολλές νότες, αλλά έχουμε χάσει στοιχεία που αφορούν την άρθρωση των μουσικών φράσεων, το χρώμα του ήχου. Με τα ιστορικά όργανα μπορούμε να ακούσουμε τη μουσική με τα πραγματικά της χρώματα, τον πραγματικό της χαρακτήρα».
Αυτή την Τετάρτη 18 Μαρτίου, στη Στέγη, ο Σαβάλ και οι συνεργάτες του θα παρουσιάσουν ένα πρόγραμμα με μουσική των Μαρέν Μαρέ, Κουπρέν και Σαιν-Κολόμπ πατέρα και γιου.
Δύση και Ανατολή να συμφιλιωθούμε
Την τελευταία δεκαετία, χωρίς να αφήσει το μπαρόκ ρεπερτόριο, ο Σαβάλ έχει στραφεί στον διάλογο ανάμεσα στη μουσική της Δύσης και αυτήν της Ανατολής. Ο ίδιος το βλέπει ως φυσική εξέλιξη της δουλειάς του.
«Πρέπει να εκμεταλλευτούμε τη δύναμη που έχουμε ως μουσικοί», υπογραμμίζει, «να αγγίξουμε τους ανθρώπους, να τους φέρουμε σε επαφή με άλλα είδη μουσικής, με άλλους πολιτισμούς, να τους κάνουμε να σκεφτούν, να μάθουν ιστορία».
«Αυτή είναι η ουσία του ουμανισμού και του πολιτισμού. Πρέπει να έρθουμε σε επαφή ο ένας με τον άλλο, να ξεχάσουμε τις παλαιές διαμάχες, να συμφιλιωθούμε.
Λόγου χάριν, κάνουμε ένα αφιέρωμα στη Συρία. Στόχος μου είναι πρώτον να ακούσουμε τη μουσική της Συρίας, δεύτερο να μάθει ο κόσμος την ιστορία της και να συνειδητοποιήσει πόσο σημαντικός είναι ο πολιτισμός αυτής της χώρας.
Aδυναμία
Τι τραγωδία είναι απλώς να αφήνουμε τα πράγματα να συμβαίνουν χωρίς να κάνουμε κάτι! Αποτέλεσμα αυτής της παθητικής στάσης είναι όλα τα τρομερά που συμβαίνουν στο “Ισλαμικό Κράτος”, που σκοτώνουν ανθρώπους και καταστρέφουν τον πολιτισμό τους.
Είναι αποτέλεσμα της δικής μας αδυναμίας να επιλύσουμε τις διαφορές με διάλογο. Πάνε πια 5.000 χρόνια μου μαχόμαστε ο ένας τον άλλον.
Θα συνεχίσουμε έτσι εάν δεν βρούμε το χρόνο να επιλύσουμε τα προβλήματα με δίκαιο τρόπο. Καμία ειρήνη δεν διαρκεί αν οι άνθρωποι δεν αντιμετωπίζονται με δίκαιο τρόπο».
