Η αίσθηση ότι οι ημέρες που ζούμε παίρνουν σταδιακά ιστορική διάσταση με κάνει και επιστρέφω σε βιβλία όπως ο «Χαμένος Παράδεισος» του Τζάιλς Μίλτον (εκδόσεις Μίνωας), μια από τις πιο εμπεριστατωμένες μελέτες για τη Μικρασιατική Καταστροφή. Ισως έχω επηρεαστεί σε υπερβολικό βαθμό από τις δυσοίωνες εκτιμήσεις Ελλήνων οικονομολόγων, που φτάνουν στο τρομακτικό σημείο να συγκρίνουν τις πιθανολογούμενες συνέπειες ενός Grexit με τον δραματικό απολογισμό του 1922.
Ο Μίλτον δεν ήταν ο πρώτος που κατέγραψε το κλίμα μηδενικής ανησυχίας στη Σμύρνη, λίγες μόνον ημέρες πριν από την εισβολή του τουρκικού ιππικού στην πόλη.
«Φτάνοντας στη Σμύρνη το πρωί της Τρίτης 29ης Αυγούστου, τη βρήκαμε λουσμένη στη λιακάδα και βυθισμένη στη μακάρια άγνοια της τρομερής μοίρας που απειλούσε την πόλη». Αυτά έγραφε ένας επιχειρηματίας από το Μάντσεστερ που απολάμβανε ολιγοήμερες διακοπές στην πόλη. Στις 9 Σεπτεμβρίου, η Σμύρνη έπεφτε στα χέρια του Κεμάλ. Από εκείνη την ημέρα, όσοι Ελληνες δεν κατάφερναν να φύγουν είχαν τον δικό τους σταυρό να κουβαλήσουν. Ανάμεσά τους κι ένας από τους διασημότερους Ελληνες του 20ού αιώνα, ο Αριστοτέλης Ωνάσης. Με τον πατέρα του Σωκράτη κρατούμενο σε φυλακή στην τουρκική συνοικία της Σμύρνης, τον αγαπημένο του θείο Αλέξανδρο απαγχονισμένο στον Κασαμπά, ο 18χρονος Αριστοτέλης παρέμενε στην οικογενειακή βίλα στο Καρατάς. Οι Τούρκοι είχαν επιτάξει το σπίτι και ο Αριστοτέλης συνέχιζε να μένει εκεί γιατί είχε πείσει τους απρόσκλητους ενοίκους ότι ήταν ο μόνος που μπορούσε να επισκευάζει το ιδιόρρυθμο σύστημα θέρμανσης και τα υδραυλικά, ενώ μέσω των επιχειρηματικών επαφών του πατέρα του είχε πρόσβαση σε κυλίνδρους γραμμοφώνων τελευταίας τεχνολογίας, όπως και στα καλύτερα πούρα και ουίσκι. Ολα ήταν ένα μεγάλο, έξυπνο ψέμα που του έδωσε χρόνο, καθώς και μια πολύτιμη στρατιωτική άδεια διέλευσης, χάρη στην οποία κατάφερε να επισκεφτεί τον πατέρα του αλλά και τα πυρπολημένα κεντρικά γραφεία της οικογενειακής επιχείρησης. Ο Σωκράτης Ωνάσης πίστευε ότι εκεί τα βαριά μεταλλικά χρηματοκιβώτια με τα πολλά τουρκικά χαρτονομίσματα μπορεί και να είχαν γλιτώσει από την πύρινη λαίλαπα. Και είχε δίκιο.
Ο μικρός Αριστοτέλης έχωσε στο σακάκι, στο πουκάμισο και στο παντελόνι του όσο περισσότερα χαρτονομίσματα μπορούσε. Χάρη σε αυτά απελευθερώθηκε ο πατέρας του και οργάνωσε τη δική του διαφυγή με το αμερικανικό πλοίο «Εντσαλ».
O Aριστοτέλης Ωνάσης επέστρεψε στη Σμύρνη το 1955. Η οικογενειακή έπαυλη είχε καταληφθεί από μια οικογένεια Τούρκων οι οποίοι τον προσκάλεσαν να περάσει μέσα. Ο Ωνάσης έμεινε άναυδος βρίσκοντας τα δωμάτια ακόμη επιπλωμένα με τα αντικείμενα της παιδικής του ηλικίας.
