Εφτασε στο ραντεβού μας ντυμένη έτοιμη για… πεζοπορία. Και δικαίως, αφού η σκηνοθέτιδα Κατερίνα Ευαγγελάτου κάνει εντατικές πρόβες αυτόν τον καιρό σ' έναν χώρο που χρειάζεται άνετο ντύσιμο και ίσια παπούτσια. Κάθε απόγευμα, και μέχρι αργά το βράδυ, βρίσκεται με τους συνεργάτες της στο Λύκειο του Αριστοτέλη, στο κέντρο της πόλης, όπου θα παρουσιάσει από τις 7 Ιουλίου μέχρι τις 9 Αυγούστου μια αινιγματική, ακατάτακτη, αμφιλεγόμενη και αγνώστου δημιουργού τραγωδία: τον «Ρήσο».
Παρά τη ζέστη του απομεσήμερου, μοιάζει «μεθυσμένη» από το εγχείρημα που έχει αναλάβει και πριν ξεκινήσει καν η φωτογράφηση μου λέει ενθουσιασμένη ότι «πρώτη φορά στήνεται μια παράσταση ειδικά για κάποιον αρχαιολογικό χώρο και πρώτη φορά έχει τόση διάρκεια». Και λίγο πριν ξεκινήσει την πρόβα της, λίγο μετά τις έξι, για να έχει πέσει η πολλή ζέστη, περπατήσαμε, κυριολεκτικά και μεταφορικά, στη διαδρομή που θα ακολουθούν κάθε βράδυ οι μόλις 250 θεατές που θα έχουν την ευκαιρία να μπαίνουν στο χώρο του Λυκείου του Αριστοτέλη.
Τι της έκανε πρώτα «κλικ»; Ο χώρος ή είχε στο μυαλό της τη συγκεκριμένη τραγωδία και αναζητούσε τον κατάλληλο χώρο για να την παρουσιάσει. «Οχι, το πρώτο. Περνώντας από εδώ για να πάω στη Δραματική Σχολή του Εθνικού Ωδείου όπου διδάσκω, έβλεπα καθημερινά το χώρο. Που προσφάτως αναδείχθηκε με τέτοιον εξαιρετικό τρόπο. Από πέρυσι λοιπόν, με είχε κεντρίσει πάρα πολύ ο χώρος, μάλιστα είχα σκεφτεί μήπως και τον “Ιδομενέα” (σ.σ. την παράσταση που παρουσίασε πέρυσι στο Φεστιβάλ Αθηνών) τον παρουσίαζα εδώ. Δεν το έκανα τότε, αλλά ο χώρος υπήρχε μέσα μου. Και πριν φύγω τον χειμώνα για τη Ρωσία, άρχισα να σκέφτομαι τι θα μπορούσε να παρουσιαστεί εδώ. Ηξερα ότι ήθελα να έχει μέσα και Αριστοτέλη. Γιατί θεώρησα ότι μπαίνοντας σ' έναν τέτοιο χώρο, ήθελα μια κειμενική σύνδεση, δεν ήθελα να είναι μόνο το τοπίο ως σκηνικό. Ξέρεις, εγώ κάνω έργα, δεν κάνω πράγματα που προκύπτουν από πρόβες ή κάτι τέτοιο. Αρχισα λοιπόν να σκέφτομαι ότι θα υπάρξει ένα μέρος που θα έχει κείμενα ή κάποιο κείμενο του Αριστοτέλη, αλλά ποιο θα είναι το έργο μου; Τον “Ρήσο” δεν τον είχα καθόλου στο μυαλό μου, όπως και κανένα άλλο έργο του αρχαίου δράματος. Δεν είχα καμία τάση προς τα εκεί. Ομως όσα σύγχρονα έργα σκεφτόμουν, δεν μου άρεσαν. Και σιγά σιγά άρχισα, δια της εις άτοπον, να πηγαίνω προς τα πίσω, να διαβάζω κάποια που θεωρούσα ότι ίσως έκαναν, αλλά γρήγορα διαπίστωσα ότι δεν είναι η ώρα ή ο τόπος σωστός. Και μετά βρήκα τον “Ρήσο”».
Και γιατί τελικά αυτό το έργο «κούμπωσε»; «Υπάρχουν πράγματα που εξηγούνται και άλλα που δεν εξηγούνται. Ο “Ρήσος” έχει κάτι κοινό με τον χώρο. Είναι αινιγματικό το έργο. Δεν γνωρίζουμε ποιος το έγραψε, πότε το έγραψε. Φαντάσου οι απόψεις των φιλολόγων έχουν 150 χρόνια διαφορά. Είναι ακατάτακτο ως είδος. Αλλοι λένε ότι είναι τραγωδία, άλλοι παρωδία, άλλοι σατιρικό δράμα, δηλαδή έχει στοιχεία απ' όλα αυτά τα είδη. Είναι μια εντελώς ιδιαίτερη περίπτωση από τα σωζόμενα έργα, είναι ένα συμπύλημα διαφορετικών ειδών. Δεν είναι η «Μήδεια», η «Ηλέκτρα», η «Αντιγόνη», ο «Προμηθέας Δεσμώτης», ο «Ορέστης», δεν έχει αυτές τις μορφές, ούτε αυτή τη συμπαγή δομή. Είναι ένα έργο παράξενα φτιαγμένο, που σε προκαλεί να το ανακαλύψεις. Οπως κι αυτός ο χώρος είναι επίσης αινιγματικός. Αφήνει πολλά πράγματα στη φαντασία σου. Δεν επιβάλλει, υποβάλλει, όπως και το έργο. Και ο χώρος σε προκαλεί να τον ανακαλύψεις. Εχει τις πέτρες, τα τοιχία και τα απομεινάρια. Είναι κι αυτό ένα παλίμψηστο. Εχει κτίσματα αρχαίας περιόδου, Ρωμαϊκής, πρώιμης Ρωμαϊκής, ύστερης Ρωμαϊκής, μέχρι στρατώνας τον 20ό αιώνα. Υπήρχε εδώ στρατώνας μέχρι το 1960! Κι αυτό το στοιχείο επίσης ταιριάζει με τον “Ρήσο” που εκτυλίσσεται επίσης σ' ένα στρατόπεδο!».
Παραδέχεται ότι το όλο εγχείρημα είναι το πιο περίπλοκο πράγμα που έχει κάνει ποτέ. Της αρέσει πάντα να καταπιάνεται με πολύ δύσκολα πράγματα; Γελάει αμήχανα. Αλλά παράδεχεται πως αυτή τη φορά «είναι σχεδόν τρικλοποδιά. Αλλά απλώς είδα το χώρο, σκέφτηκα να κάνω μια παράσταση και είπα θα την κάνω. Αν σκεφτόμουν όλες τις δυσκολίες από πριν δεν θα είχα κάνει κανένα βήμα. Μου αρέσει να βάζω δύσκολα στοιχήματα, αλλά δεν το κάνω επί τούτου. Οταν μ' ενδιαφέρει κάτι δεν σκέφτομαι τις δυσκολίες, ιδίως όταν έχω πείσει τον εαυτό μου ότι μ' ενδιαφέρει. Αν δεν τον έχω πείσει, θα σκεφτώ τις δυσκολίες και δεν θα το κάνω». Τι την τρόμαξε περισσότερο στη διάρκεια της διαδικασίας αυτής ειδικά της παράστασης; «Εδώ ήταν τόσες πολλές οι δυσκολίες, που ναι, τα χρειάστηκα δυο-τρεις φορές. Επειδή δεν περνούν τα πράγματα από τα χέρια σου, περνούν πρώτα πρώτα από τους αρχαιολόγους. Και έπρεπε να κάνω εφικτή τη συνάντηση αυτών των δύο κόσμων, του καλλιτέχνη και του αρχαιολόγου. Δύο κόσμων που σε κάποια σημεία συμπορεύονται, αλλά σε κάποια μπορεί να στέκονται απέναντι.
Ας πούμε συναντηθήκαμε στο κομμάτι της αγάπης για το χώρο, γιατί κι εκείνοι αγάπησαν τον χώρο για να τον αναδείξουν μ' αυτόν τον τρόπο. Τον πλαισίωσαν μ' αυτόν τον εξαιρετικό κήπο και με τη λογική του περιπάτου, που είναι πολύ κοντά στον Αριστοτέλη. Παρ' όλα αυτά η πρόταση να παίζουμε μέσα στα αρχαία φάνταζε αδιανόητη την πρώτη φορά που την έθεσα. “Αυτό αποκλείεται. Τι, να παίζουν μέσα στα αρχαία;”, ήταν η πρώτη απάντηση.
Μετά άρχισε μια διαδικασία να έρθουν αυτοί οι δύο κόσμοι πιο κοντά, με σεβασμό και προς τις δύο πλευρές. Γιατί ούτε κι εμείς ερχόμασταν με διάθεση να γκρεμίσουμε. Αλλά τίποτα δεν είναι αυτονόητο αν δεν το εξηγήσεις. Κι έπρεπε πάρα πολύ μαλακά, σαν να κεντάς, να προχωράς λίγο λίγο. Οταν πρόκειται για ένα κανονικό θέατρο αυτές οι δυσκολίες δεν υπάρχουν. Εδώ οι δυσκολίες ήταν και πρακτικού τύπου. Δεν είναι χώρος για να υποδέχεται κόσμο παρά μόνο για έναν περίπατο, είναι εντελώς μέσα στον ιστό της πόλης, που σημαίνει θόρυβος, κορναρίσματα, σκουπιδιάρικα, πάρτι…». Μέσα από τη χρήση τους δεν μαθαίνουμε να αγαπάμε τους αρχαιολογικούς χώρους, τη ρωτάω; «Είναι ένας από τους στόχους μας αυτός. Σκεφτόμουν, πώς είναι δυνατόν να μην ξέρει κανείς αυτόν τον καταπληκτικό χώρο; Οταν το είπα στη συνέντευξη Τύπου του Φεστιβάλ Αθηνών, τον Μάρτιο, θυμάμαι ήρθε ο Μιχαήλ Μαρμαρινός και μου είπε “πάω τώρα να τον περπατήσω”! Και για μένα θα είναι τρομερή χαρά που θα μπει ένας μεγάλος αριθμός ανθρώπων μέσα και θα τον γνωρίσει όχι όπως θα τον γνώριζε αν ερχόταν μόνος του ή σε μία αρχαιολογική ξενάγηση, αλλά μέσα από τη ματιά άλλων καλλιτεχνών. Με τον τρόπο μας». Και σ' αυτό το σημείο η Κατερίνα Ευαγγελάτου αποκαλύπτει ότι υπάρχει ήδη μια πρώτη συζήτηση με το υπουργείο Πολιτισμού για να συνεχιστούν αυτές οι δράσεις και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους. Με το ίδιο project ή με άλλα έργα. Αλλα προς το παρόν διακατέχεται από το άγχος της επιτυχίας αυτού του εγχειρήματος και μετά μπορεί να δει αν και πώς μπορεί να «ταξιδέψει» και σε άλλους αρχαιολογικούς χώρους. «Δεν μπορώ αυτή τη στιγμή να το σκεφτώ αλλού, αλλά ταυτόχρονα μπορώ κι όλας», λέει, και παραδέχεται ότι από το υπουργείο Πολιτισμού υπάρχει μια θετική υποδοχή να εξελιχθεί και να συνεχιστεί αυτή η ιδέα.
Την ώρα των ονείρων…
Οι φωτισμοί θα είναι θεατρικοί, περιμετρικά του χώρου και στη στέγη της Λέσχης Αξιωματικών. Οι θεατές θα μαζεύονται στην είσοδο της Ρηγίλλης και θα χωρίζονται σε τέσσερα γκρουπ. Το κάθε γκρουπ θα έχει οδηγούς, άλλοι θα είναι ηθοποιοί, άλλοι όχι. Τα τέσσερα γκρουπ θα οδηγηθούν σε τέσσερις στάσεις μέσα στον αρχαιολογικό χώρο. Ολα τα γκρουπ, ακολουθώντας τη φορά των δεικτών του ρολογιού, θα περάσουν διαδοχικά από όλα τα σημεία και θα παρακολουθούν τις δράσεις. Σ' αυτή τη φάση θα παρακολουθούν ένα κείμενο του Αριστοτέλη με τις φωνές των ηθοποιών off. Θα ακουστεί η πραγματεία του Αριστοτέλη για τα όνειρα, «Περί ενυπνίων», από τα
«Μικρά φυσικά» και αυτό μας εισάγει στο έργο. «Είναι μια δραματουργική δική μου είσοδος στο έργο, γιατί το έργο έχει πολλά ακατανόητα σημεία. Αλλοι λένε λάθη, και λένε επίσης ότι το έργο το έγραψε ηθοποιός που αγαπούσε πολύ τον Ευριπίδη. Βεβαία καμία από τις απόψεις δεν έχει αποδειχθεί. Ακούγεται λοιπόν αυτή η πραγματεία “Περί ενυπνίων”, κι αυτό γιατί είναι το μόνο από τα σωζόμενα που διαδραματίζεται αποκλειστικά νύχτα.
Και χρησιμοποιώντας αυτή την “πύλη” του Αριστοτέλη, βάζω όλο το έργο να είναι μέσα στη σκέψη και το όνειρο του Εκτορα. Κι αυτό δικαιολογεί σε μας αυτή την παράξενη μετατόπιση από είδος σε είδος. Περνάμε από μια ατμόσφαιρα παράξενη, μετά σε καθαρή κωμωδία, μετά στα όρια της παρωδίας, έχουμε και στοιχεία σατιρικού δράματος, και στο τέλος η ατμόσφαιρα σκουραίνει και πηγαίνουμε προς το δράμα. Γίνεται ένας κύκλος και στο τέλος ο Εκτορας ξυπνάει και όλο αυτό ήταν στο μυαλό του», λέει η Κατερίνα Ευαγγελάτου.
Αυτή η φάση διαρκεί 25 λεπτά. Μετά οι τέσσερις ομάδες θα γίνουν δύο, θα καθίσουν στις σειρές καθισμάτων που είναι πολύ κοντά στον αρχαιολογικό χώρο και για τα επόμενα 55 λεπτά θα παρακολουθήσουν το έργο. Μέσα στο χώρο θα υπάρχουν δύο ξύλινα παρατηρητήρια, και αυτά είναι η μόνη επέμβαση που γίνεται στο χώρο. «Το ένα θα είναι να εδώ στην πικροδάφνη. Παίζει και η πικροδάφνη ξέρεις! Στον ίσκιο της κοιμάται ο Ρήσος και ο Πάρις δίνει ένα λουλουδάκι στην Αφροδίτη…». Βεβαίως οι οκτώ ηθοποιοί και οι δύο χορευτές θα κινούνται μέσα στα αρχαία. «Ολα έχουν μία αύρα παιδικού παιχνιδιού. Ολους τους φαντάζεται ο Εκτορας στο όνειρό του, σαν παιδιά που παίζουν. Αυτό έχει και δικές μου μνήμες, αφού από μικρή θυμάμαι τον εαυτό μου να παίζει στην Επίδαυρο, στους Δελφούς, στους Φιλίππους. Μετά το κατάλαβα αυτό. Αλλά είναι φυσικό. Ολα τα καλοκαίρια της ζωής μου ήμουν σ' αυτά τα θέατρα. Και ήξερα ότι “δεν πατάμε εδώ. Δεν πηδάμε εκεί”». Και λίγο πριν ολοκληρώσουμε την πρώτη «ξενάγησή» στην πολύ ξεχωριστή αυτή παράσταση, μου αποκαλύπτει ότι μικρή ήθελε να γίνει… αρχαιολόγος! «Μου αρέσει πάρα πολύ. Είναι συναρπαστική αυτή η διαδικασία. Σαν αστυνομικό είναι»!
Info: Η παράσταση «Ρήσος» θα παρουσιαστεί στο Λύκειο του Αριστοτέλη (είσοδος από οδό Ρηγίλλης) από τις 7 Ιουλίου και ως τις 9 Αυγούστου. Κάθε εβδομάδα από Τρίτη ως Κυριακή, στις 8.30 μ.μ. Ρήσος είναι ο Ορφέας Αυγουστίδης και Εκτορας ο Αργύρης Πανταζάρας.
