Καθισμένοι, δίπλα δίπλα στο πίσω κάθισμα ενός αμαξιδίου για τις πίστες του γκολφ –βρισκόμασταν, άλλωστε, πλάι στους χλοερούς λοφίσκους για τους λάτρεις του σπορ στο Costa Navarino στη Μεσσηνία– παρατηρούσα διακριτικά τον Τζεφ Κουνς. Αν και έχει κλείσει τα 60 χρόνια, τα μαλλιά του γκριζάρουν ελαφρώς, εξακολουθεί να έχει τη λάμψη της νιότης made in USA: κατάλευκο χαμόγελο, ούτε ένα παραπανίσιο κιλό, άψογο σπορτίφ ντύσιμο, ωραία παπούτσια και μια ηρεμία στη φωνή που θυμόμουν από την πρώτη μας συνέντευξη το 2005.
Κύλησαν δέκα χρόνια. Ηδη τότε ηχούσαν σειρήνες πως η τέχνη του και η περσόνα του θα ξεφουσκώσουν σαν τα ανοξείδωτα μπαλόνια του. Ομως εν έτει 2015 είναι ο πλέον ακριβοπληρωμένος καλλιτέχνης στον κόσμο, καθώς το γλυπτό του Balloon Dog αποτιμήθηκε 58,4 εκατ. δολάρια σε μια δημοπρασία του 2013, ενώ τα μεγαλύτερα μουσεία του κόσμου, όπως το νεοϋορκέζικο Whitney αλλά και το παρισινό Κέντρο Pompidou, του αφιέρωσαν πρόσφατα μεγάλες αναδρομικές, κατατάσσοντάς τον –έστω και πρώιμα– στους κλασικούς του καιρού μας.
Βιτριολική κριτική
Οσο για την κριτική, δεν τον ακούμπησε καθόλου. Κοιτάζοντας το ευγενικό του πρόσωπο, θυμήθηκα όλες τις βιτριολικές ατάκες που έχουν εκστομίσει δημοσιογράφοι και θεωρητικοί που δεν τον έχουν σε υπόληψη. Λένε ότι τα έργα του είναι γλειωδώς αυτάρεσκα, μισογυνικά, φτηνά, υπερεκτιμημένα, τουλάχιστον σκουπίδια, ότι είναι ο Μίδας της τέχνης, ένας ρηχός χρηματιστής που θέλει μόνο να βγάζει λεφτά, αναθέτοντας σε 100 υπαλλήλους του την εκτέλεση των ιδεών του.
Στον αντίποδα στάθηκαν οι θερμοί υποστηρικτές του. Ο γνωστός Βρετανός επιμελητής Νόρμαν Ρόζενταλ λ.χ. δήλωνε στην «Κ» το 2013: «Νομίζω ότι ο λόγος που μπορεί να επιτίθενται ορισμένοι στον Τζεφ Κουνς ή άλλους καλλιτέχνες τέτοιου βεληνεκούς είναι ο φθόνος για την επιτυχία τους. Στα ΜΜΕ αρέσει να τους υποτιμούν. Τους κατηγορούν για τα πάντα». Τον λάτρεψαν και οι συλλέκτες –ανάμεσα στους οποίους και ο Δάκης Ιωάννου, με τον οποίο έχει πολύχρονη φιλία και του έχει σχεδιάσει το σκάφος Guilty– αλλά και ο Φρανσουά Πινό, που δεν σταμάτησαν να αγοράζουν τα έργα του, όσο και αν είχαν εκτοξευθεί οι τιμές. Ο ίδιος ο καλλιτέχνης αρκέστηκε όλα αυτά τα χρόνια των συνεχών επιθέσεων, σε λίγες δηλώσεις. Μια από αυτές ήταν: «Είμαι ο Τζεφ Κουνς και με υπερασπίζεται η ίδια μου η τέχνη».
Επιβιώνει το αυθεντικό
Καθώς αποβιβαστήκαμε από το αμαξίδιο και κατευθυνθήκαμε στον υπαίθριο χώρο που θα γινόταν η εκδήλωση «Arts & Democracy», στην οποία ήταν κεντρικός ομιλητής μαζί με τον νομπελίστα Πολ Κρούγκμαν, απάντησε στις ερωτήσεις μου με μια sotto voce γλυκύτητα. Αισθάνεται δικαιωμένος; «Νομίζω ότι αυτό που μένει τελικά στον χρόνο είναι η αυθεντικότητα και η ειλικρίνεια. Αν κάνεις έργα με αυτοσκοπό να εντυπωσιάσεις, τότε η επίδρασή τους δεν μπορεί να είναι μακρόπνοη. Και εγώ θεωρώ ότι υπήρξα πάντα εξαιρετικά ειλικρινής στην τέχνη μου».
Εχοντας δει τη μεγάλη αναδρομική του στο Παρίσι, που καλύπτει ολόκληρη την πορεία του και που γνώρισε τεράστια επιτυχία (με 6.640 επισκέπτες την ημέρα τουλάχιστον στην αρχή της), τον ρώτησα πώς αισθάνθηκε όταν είδε τα πιο εμβληματικά του έργα σε έναν χώρο.
Ως πατέρας οκτώ παιδιών (το ένα με την Τσιτσιολίνα που ήταν πρώην σύζυγός του και μούσα του), κοιτάζει τις δημιουργίες του με πατρική στοργή; «Η έκθεση πρωτοδιοργανώθηκε στη Νέα Υόρκη που είναι η πατρίδα μου και χάρηκα πολύ που η νέα γενιά είδε τη δουλειά μου μέσα από 130 έργα. Ηταν μεγάλη ψυχική ανταμοιβή».
Διάλογος με τα αριστουργήματα του χθες
«Ως καλλιτέχνης, έχω αποφασίσει να μην συζώ με τα έργα μου», μας λέει ο Τζεφ Κουνς. «Αντιθέτως, έχω στο σπίτι μου μια συλλογή από σπουδαίους καλλιτέχνες του παρελθόντος, από τον Μανέ και τον Πικάσο μέχρι την αρχαιότητα. Και μου αρέσει που τα παιδιά μου μεγαλώνουν βλέποντας αυτές τις εικόνες».
Ο Κουνς ετοιμάζει νέα έκθεση αυτήν την περίοδο για την γκαλερί Gagosian της Νέας Υόρκης, που θα έχει πίνακες ζωγραφικής. «Είναι επηρεασμένη από μια ενότητα της δουλειάς μου που λέγεται "Gazing Ball". Σε αυτήν, γλυπτά κλασικού ύφους παντρεύονται με μια μπλε σφαίρα, μέσα από την οποία ο θεατής βλέπει τον δικό του αντικατοπτρισμό, αλλά θα έχει και την απεικόνιση αντικειμένων καθημερινής χρήσης. Αυτό που με ενδιαφέρει περισσότερο είναι ένας διάλογος με τα αριστουργήματα του παρελθόντος, για τα οποία αισθάνομαι τρυφερότητα και θαυμασμό. Θα ήθελα να μοιραστώ με τους θεατές αυτήν τη σχέση που έχω οικοδομήσει με τους καλλιτέχνες που προϋπήρξαν της εποχής μας».
Και πώς νιώθει ως ο πιο ακριβοπληρωμένος σημερινός καλλιτέχνης: «Ολα αυτά μού αφήνουν μια πολύ αόριστη αίσθηση μέσα μου. Ο σκοπός μου δεν ήταν να επιτύχω κάτι τέτοιο, αλλά να συμμετάσχω στον διάλογο της τέχνης του σήμερα με την τέχνη του χθες. Να αισθανθώ θεματοφύλακας. Και αυτό μού δίνει χαρά και πλήρωση».
Τέχνη και Δημοκρατία
Ο Αμερικανός καλλιτέχνης έκανε ένα ταξίδι-αστραπή στη Μεσσηνία για να πάρει μέρος στην εκδήλωση «Art & Democracy», που διοργανώθηκε στις 12 Σεπτεμβρίου στο Costa Navarino, σε μια συνεργασία του ξενοδοχείου με τους International New York Times. Η συζήτηση, στην οποία πήραν μέρος και ο νομπελίστας Πολ Κρούγκμαν, ο Αλέξης Παπαχελάς και πολλοί άλλοι ομιλητές, ήταν προπομπός των εργασιών του Athens Democracy Forum. Το συνέδριο διοργανώθηκε στην Αθήνα στις 13 και 14 Σεπτεμβρίου, με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Δημοκρατίας, με διοργανωτές τους NYT, την «Καθημερινή», τον Δήμο Αθηναίων, την Google και το United Nations Democracy Fund.
