Ο Τζόνι Ντεπ (ξανα)μεταμορφώνεται
Ως περιπλανώμενος Κομάντσι με… χλωμό πρόσωπο δίνει άλλη γεύση
στον «Μοναχικό Καβαλάρη» του Γκορ Βερμπίνσκι
Tου Δημητρη Μπουρα
Το σπαγγέτι γουέστερν ξαναβγήκε από το κάδρο του Σέρτζιο Λεόνε, του
πατριάρχη του είδους, και ήρθε διασκεδαστικά στην επικαιρότητα.
Ανανεωμένο και εφετζίδικα θεαματικό, όπως όλες οι ταινίες που
στοχεύουν να γίνουν blockbuster, φλερτάρει με το υβριδικό παρόν του
κινηματογράφου. Διακρίνεται και από μια τάση αναχρονιστική, αλλά κι
από αφοπλιστική ειλικρίνεια, όταν αγγίζει μύθους της αμερικανικής
ποπ κουλτούρας ξαναγράφοντας την ιστορία της κατάκτησης της Αγριας
Δύσης σαν παραμύθι για παιδιά.
Με καθυστέρηση εξαμήνου από την επέτειο των ογδόντα χρόνων του,
ήρθε στο κινηματογραφικό μας προσκήνιο ο «Μοναχικός καβαλάρης», με
την ομότιτλη ταινία του Γκορ Βερμπίνσκι. Τον Ιανουάριο του 1933, ο
μασκοφόρος Lone Ranger έκανε την πρώτη του εμφάνιση σε ραδιοφωνική
σειρά γουέστερν ενός σταθμού του Ντιτρόιτ. Εκτοτε, με τις
περιπέτειές του μεγάλωσαν γενιές και γενιές.
Ο Βερμπίνσκι («Πειρατές της Καραϊβικής», «Rango») δεν νοιάζεται
όμως και τόσο γι’ αυτόν. Δείχνει πιο πολύ ενδιαφέρον για έναν
περιπλανώμενο Κομάντσι με… χλωμό πρόσωπο, τον Τόντο, που
ακολουθεί σαν σκιά τον διάσημο -και διαχρονικό- ήρωά του. Ο Τζόνι
Ντεπ, που τον υποδύεται, επωμίστηκε το μεγαλύτερο βάρος της
ταινίας, όπως και στους «Πειρατές της Καραϊβικής». Ο ρόλος του
είναι καρτουνίστικος, χωρίς δραματικό ή τραγικό βάθος, αυτός όμως
έχει τρόπο για να κάνει απολαυστική την ταινία. Το χιούμορ και το
στυλ του λειτουργούν σαν αντίβαρο στην καταιγιστική δράση, δίνοντας
στο σπαγγέτι μια γεύση σαν κι αυτή που ανακαλύπτουμε σε πιο
«σοβαρές» ταινίες γουέστερν.
Ο Ντεπ αιωρείται σαν ζωντανό εκκρεμές ανάμεσα σε δύο εμβληματικές
μεταμορφώσεις του που τον έχουν χαρακτηρίσει εμπορικά και
καλλιτεχνικά από τη δεκαετία του ’90 μέχρι σήμερα. Ανάμεσα στον
σχεδόν μπουφονικό Τζακ Σπάροου στους «Πειρατές της Καραϊβικής» (ο
δημοφιλέστερος ρόλος της καριέρας του) και στον ρομαντικό Γουίλιαμ
Μπλέικ στον «Νεκρό» του Τζιμ Τζάρμους, στον οποίο έχει δώσει τον
καλύτερο μέχρι τώρα εαυτό του.
Τόντο και Γουίλιαμ Μπλέικ
Το παραμύθι του «Μοναχικού καβαλάρη» αρχίζει στις αρχές του
περασμένου αιώνα στον Σαν Φρανσίσκο σε ένα περιφερόμενο
μουσείο-κιβωτό των μύθων της Αγριας Δύσης. Σε μια προθήκη του, ο
γερασμένος Τόντο, σαν κέρινο ομοίωμα που ζωντάνεψε ξαφνικά, αρχίζει
να αφηγείται την ιστορία του σε έναν πιτσιρικά ντυμένο με τα ρούχα
και τη μάσκα του «Μοναχικού καβαλάρη».
Ο «άγριος» από τη θέση του αφηγητή δίνει τη δική του εκδοχή για τον
μυθικό λευκό ήρωα, εξιστορώντας περιπέτειες από την εποχή που ο
σιδηρόδρομος υποσχόταν το λαμπρό μέλλον της Αμερικής. Αν κοιτάξεις
την ίδια προθήκη του μουσείου από άλλη οπτική γωνία αντιλαμβάνεσαι
ότι η ταινία δεν είναι και τόσο αφελής. Ο γηραλέος Τόντο δίπλα
στους ταριχευμένους βίσονες είναι το μοναδικό ανθρώπινο έκθεμα της
αληθινής ιστορίας της Αμερικής. Ο αφηρημένος μύθος, ο μασκοφόρος
Μοναχικός καβαλάρης (που αντικαθιστά ανύπαρκτους ήρωες), είναι κάτι
φευγαλέο που μόνον στο προφορικό παραμύθι ή στο αναπαραστατικό
θέαμα παίρνει συγκεκριμένη υπόσταση.
Η ιστορία που λέει ο Τόντο στον πιτσιρικά αρχίζει σε ένα τρένο με
προορισμό τον τελευταίο μεθοριακό σταθμό του πολιτισμένου λευκού,
μια πόλη στην καρδιά της Αριζόνας όπου στήνονται κρεμάλες. Ενας
σιδηροδέσμιος δολοφόνος (άγριος σαν τους serial killer των σπλάτερ,
όχι όμως παράφρων) έρχεται με το τρένο. Δίπλα του είναι ο Τόντο,
στις χειροπέδες κι αυτός για άγνωστους λόγους. Εχει βαμμένο λευκό
το πρόσωπό του κι ένα βαλσαμωμένο κοράκι για καπέλο. Με τις φάτσες
των υπολοίπων επιβατών ολοκληρώνεται μια ανθρωπογεωγραφία της
Αγριας Δύσης: πιονιέροι, άξεστοι τυχοδιώκτες και μεθύστακες
κυνηγοί, φανατισμένοι ιεραπόστολοι που ξορκίζουν τους ειδωλολάτρες
«κοκκινομούρηδες». Παραφωνία σε αυτό το τσούρμο, εκτός από τον
Τόντο, είναι ένας κουστουμαρισμένος λευκός, ο Τζον Ρέιντ, ένας
ιδεαλιστής δικηγόρος που απεχθάνεται τη βία. Στην Αριζόνα, η μοίρα
θα τους φέρει τον έναν δίπλα στον άλλο.
Στη σκιά του μύθου του «Μοναχικού καβαλάρη», ο οποίος αποτελεί το
πρόσχημα μιας διασκεδαστικής περιπέτειας, ξετυλίγεται σαν όνειρο
μια ιστορία γύρω από το αληθινό τραύμα της αμερικανικής Ιστορίας:
τη γενοκτονία των αυτοχθόνων πληθυσμών από τους λευκούς. Η
κατάκτηση της Δύσης, από τον πολιτισμένο και οραματιστή άποικο ή
από τον άπληστο τυχοδιώκτη, ήταν πλιάτσικο. Στο «μουσείο», αυτό το
μάθημα πατριδογνωσίας παραδίδει ο Τόντο στον πιτσιρικά που ντύθηκε
Lone Ranger.
Τα δάνεια από το σπαγγέτι του Λεόνε «Κάποτε στη Δύση» είναι
διάσπαρτα στις εικόνες του «Μοναχικού καβαλάρη». Οταν διακόπτεται
όμως η ξέφρενη δράση, ο Ντεπ πασχίζει να δημιουργήσει μια γέφυρα με
το αριστουργηματικό γουέστερν «Ο νεκρός», μια φιλοσοφημένη ταινία
στο πνεύμα του ρομαντισμού. Εδώ, η Αγρια Δύση ταυτίζεται με την
εικόνα ενός χαμένου παραδείσου, λεηλατημένου από τον λευκό
κατακτητή που παρομοιάζεται με τέρας. Στο λυκαυγές της βιομηχανικής
εποχής, η μηχανή (ο σιδηρόδρομος και το μεταλλουργείο) εισβάλλει
καταστροφικά, σαν ανίατη ασθένεια στη Φύση. Η πνευματική σχέση που
είχε ο άνθρωπος μαζί της (η φιλοσοφία του Ινδιάνου) παύει να είναι
το κέντρο της ζωής και του πολιτισμού. Ο Ντεπ δανείζεται το όνομα
ενός νεκρού, του Αγγλου ρομαντικού ποιητή Γουίλιαμ Μπλέικ.
Παράλληλα, ο Τζάρμους, ο δημιουργός της ταινίας, μεταφέρει το
πνεύμα του Μπλέικ σε ένα Φαρ Ουέστ που θυμίζει σκηνικό
Αποκάλυψης.
Δέκατος ένατος αιώνας, ο Γουίλιαμ Μπλέικ, ένας άγουρος διοπτροφόρος
άντρας με πτυχίο λογιστή, διασχίζει με τρένο την Αγρια Δύση σε ένα
ταξίδι χωρίς γυρισμό. Αφησε πίσω του το Κλίβελαντ και κατευθύνεται
σε μια μικρή πόλη, τη Μηχανή όπου και ο τελευταίος σταθμός του
σιδηροδρόμου. Στα χέρια του έχει ένα γράμμα-πρόσκληση για δουλειά
στα μεταλλεία Ντίκινσον υπογεγραμμένο από τον μελλοντικό εργοδότη
του. Στη Μηχανή, εκεί όπου κάποτε χτυπούσε η καρδιά του παραδείσου
τώρα καπνίζει η τσιμινιέρα της κόλασης. Ο Μπλέικ, τραυματισμένος
σοβαρά από πυροβολισμό σε έναν απροσδόκητο καβγά, θα βρεθεί στο
διπλανό δάσος. Εκεί θα τον βρει ένας παράξενος Ινδιάνος, ο Κανένας,
που απαγγέλλει στίχους του ποιητή Γουίλιαμ Μπλέικ. Ο «νεκρός» και ο
Κανένας θα ζήσουν μια αλλόκοτη περιπέτεια κυνηγημένοι από τρεις
πιστολάδες, τους καλύτερους κυνηγούς κεφαλών στην Αγρια Δύση.
Πειρατής, ζωντανό καρτούν
Ο Τζόνι Ντεπ καθιερώθηκε ως πρωταγωνιστής χάρη στα μεταμοντέρνα
κινηματογραφικά παραμύθια του Τιμ Μπάρτον, στα οποία το γκόθικ δεν
συνοδευόταν από τρόμο, αλλά είχε μια αίσθηση ρετρό. Η ταύτισή του
με τους απόκοσμους ήρωες του Μπάρτον τον ξεχώρισε από τους
ηθοποιούς της γενιάς του. Η ταύτισή του με τον πειρατή κάπτεν
Σπάροου τον έκανε αναγνωρίσιμο σε όλα τα μήκη και πλάτη του πλανήτη
σε μια μεγάλη ηλικιακά γκάμα κοινού.
Η κινηματογραφική σειρά «Πειρατές της Καραϊβικής» έδωσε εξωτική
χροιά στα χολιγουντιανά παραμύθια της νέας χιλιετίας σπάζοντας
ταμεία. Δεν μπορούμε να φανταστούμε την κωμική φιγούρα του
κουρσάρου Σπάροου χωρίς τον αυτοσαρκασμό του Ντεπ, ο οποίος είναι
σαν να παίζει σε ταινία κινουμένων σχεδίων.
Πέντε ταινίες σταθμοί στην καριέρα του
«Ο μοναχικός καβαλάρης» (Lone Ranger, 2013)
Σπαγκέτι γουέστερν με συνταγή blockbuster από τον παραγωγό Τζέρι
Μπρουκχάιμερ και τον σκηνοθέτη Γκορ Βερμπίνσκι. Αχίλλειος πτέρνα η
μεγάλη διάρκεια της ταινίας. Στα υπέρ της όμως το ότι επέλεξαν να
μην τη γυρίσουν σε 3D, δίνοντας βάρος στην ουσία κι όχι στον φτηνό
εντυπωσιασμό. O Τζόνι Ντεπ πλαισιώνεται από τους Αρμι Χάμερ, Ελενα
Μπόναμ Κάρτερ, Τομ Γουίλκινσον, Γουίλιαμ Φίτσνερ. (Σε
κλιματιζόμενες αίθουσες και θερινά σινεμά).
Ο νεκρός (Dead Man, 1995)
Η πιο πολυεπίπεδη ταινία του Τζιμ Τζάρμους είναι ένα ανορθόδοξο
ασπρόμαυρο γουέστερν. Η μουσική που έχει συνθέσει ο Νιλ Γιάνγκ, μια
«ακατέργαστη» μινιμαλιστική ροκ ψυχεδέλεια, δημιουργεί εξαιρετική
ατμόσφαιρα. Δίπλα στον Τζόνι Ντεπ ο Γκάρι Φάρμερ. (Σε dvd)
Οι Πειρατές της Καραϊβικής, η κατάρα του μαύρου μαργαριταριού
(Pirates of the Caribbean: Τhe Curse of the Black Pearl,
2003)
Ο καλύτερος Τζακ Σπάροου σε μια ταινία που σημείωσε τεράστια
εμπορική επιτυχία. Το Χόλιγουντ έσβησε τη δίψα του στην αλμύρα της
θάλασσας ακολουθώντας τη συνταγή του παραγωγού Τζέρι Μπρουκχάιμερ,
ο οποίος εμπνεύστηκε την ταινία από ένα θέμα σε ένα πάρκο της
Ντίσνεϊ. Ακολούθησαν τρία σίκουελ, δεν είχαν όμως τη φρεσκάδα της
πρώτης ταινίας. (Σε dvd)
Ο ψαλιδοχέρης (Εdward Scissorhands, 1990)
Ο Τζόνι Ντεπ κι ο Τιμ Μπάρτον στη σκιά του πανκ, αλλά και
παραπλεύρως του μύθου του Φρανκενστάιν. Η διαφορετικότητα (το
γκόθικ) φαντάζει σαν παραφωνία σε έναν μοντέρνο κι ομοιόμορφο
κόσμο. Ενα ανθρωπόμορφο πλάσμα με ψαλίδια στη θέση των χεριών
(ημιτελές δημιούργημα ενός τρελού επιστήμονα) ζει σε ένα ερειπωμένο
κάστρο ώς την ημέρα που μια κοπέλα θα το πάρει μαζί της στην πόλη.
(Σε dvd)
Nτόνι Mπράσκο (Donnie Brasco, έγχρ., 1997)
Γκανγκστερικό δράμα του Μάικλ Νιούελ. Ο Τζόνι Ντεπ αναμετριέται με
τον Αλ Πατσίνο σε μια ταινία που βασίζεται σε αληθινά γεγονότα και
υπαρκτά πρόσωπα. Tο 1975, ένας νεαρός πράκτορας του FBI με το
ψευδώνυμο Nτόνι Mπράσκο, κατορθώνει να διεισδύσει στους κόλπους της
μαφίας. Πιάνει φιλίες με έναν κουρασμένο γκάνγκστερ, τον Λέφτι
Pουτζέρο, που βρισκόταν στη δύση της «καριέρας» του, και τον
παγιδεύει. Οι πληροφορίες που θα συλλέξει θα στείλουν στη φυλακή
πολλούς επιφανείς του νεοϋορκέζικου υποκόσμου. (Σε dvd)
