Αλις Μονρό: το μεγαλείο της μικρής φόρμας
Από την ήσυχη γωνιά της καναδικής υπαίθρου παρατηρεί τον κόσμο και
τον περιγράφει με τη φυσική απλότητα που χαρακτηρίζει το περιβάλλον
της.
Της Χρυσας Σπυροπουλου
Ηταν ευχάριστη έκπληξη η είδηση της βράβευσης της Καναδής
διηγηματογράφου Αλις Μονρό από τη Σουηδική Ακαδημία. Μου προκάλεσε
έκπληξη αλλά και ευχαρίστηση ταυτοχρόνως, γιατί το έργο της με είχε
συγκινήσει όταν το ανακάλυψα, χάρη στη Γερμανίδα φίλη που το
διάβαζε φανατικά από τη δεκαετία του ’70, όταν ακόμα πολύ λίγοι
ήταν οι αναγνώστες του εκτός των ορίων του Καναδά και των ΗΠΑ. Κι
έτσι γνώρισα ιστορίες που πρόβαλλαν ανθρώπινες καταστάσεις,
παθήματα, κυρίως ανικανοποίητων και μοναχικών γυναικών, τέτοια που
θα μπορούσαν να συμβούν σε κάθε γωνιά της Γης. Η απλότητα, η
αμεσότητα της γραφής της -ένιωθες σαν να συζητάει η συγγραφέας με
τον αναγνώστη- αλλά και οι καθημερινοί ήρωές της γίνονταν κομμάτι
του κόσμου σου. Γι’ αυτό, άλλωστε, δεν δίστασα, μολονότι ήξερα ότι
το διήγημα είναι ένα αντιεμπορικό είδος, να προτείνω το έργο της
προς έκδοση όταν για ένα σύντομο χρονικό διάστημα ήμουν υπεύθυνη
της ξένης λογοτεχνικής σειράς στις εκδόσεις Μεταίχμιο, στις αρχές
της δεκαετίας του 2000.
Αν και εκτιμούσα τις ιστορίες της και την ξεχώρισα, σε μια εποχή
μάλιστα που το όνομά της δεν βρισκόταν στην πρώτη σειρά των
επιτυχιών και ήταν άγνωστο ακόμα στο ελληνικό αναγνωστικό κοινό,
δεν περίμενα ποτέ ότι η «σιωπηλή» γραφή της θα τραβήξει την προσοχή
και θα τιμηθεί με το Βραβείο Νομπέλ. Και γίνεται μεγαλύτερη η
ικανοποίηση επειδή βραβεύτηκε για πρώτη φορά διηγηματογράφος με
χαμηλόφωνο έργο, μια συγγραφέας που με τη μινιμαλιστική γραφή, με
τη σαφήνεια και την ακρίβεια του λόγου της, τη σωστή χρήση των
λεπτομερειών, τις διαθέσεις των ηρώων της, δίνει μια πανοραμική και
εσωτερική περιγραφή των ανθρώπινων τύπων. Εξάλλου, ένας από τους
λόγους που με έκανε να αγαπήσω τις ιστορίες της ήταν η εσωτερική
δύναμη των χαρακτήρων της, αλλά και το γεγονός ότι οι περιγραφές
της διακρίνονται για τις χαρακτηριστικές ψυχολογικού τύπου
παρατηρήσεις, ιδιαιτέρως όταν αυτές αφορούν τις ηρωίδες της, πολλές
από τις οποίες είναι γεροντοκόρες. Κάθε τι στο έργο της είναι απλό,
φυσικό, όπως είναι το περιβάλλον της καναδικής εξοχής, ενώ οι
γρήγορες μετακινήσεις στον χρόνο, από το παρόν στο παρελθόν, ή
ακόμα και οι προβολές στο μέλλον προσθέτουν στις ιστορίες της το
κατάλληλο πλαίσιο για να ξεδιπλωθούν όλες οι πλευρές των ηρώων της,
με τις προσδοκίες, τις εμπειρίες εκείνες που διαμόρφωσαν στάσεις,
τον χειρισμό των καταστάσεων στον «παρόντα» χρόνο, τις σχέσεις των
δύο φύλων, τις επιθυμίες, τα γηρατειά, την εργασία, το
ανικανοποίητο, θέματα τα οποία αντλούνται από την καθημερινότητα
των κατοίκων της περιοχής του Οντάριο.
Μικρές κοινότητες, απλοί άνθρωποι του μόχθου, γυναίκες
συμβιβασμένες, κουτσομπολιά και καθημερινότητα που στηρίζεται σε
μυστικά και ψέματα, σε απογοητεύσεις και διαψεύσεις, δίνουν
καθολικότητα στα ανθρώπινα, με τον απομονωμένο τόπο καταγωγής της
να γίνεται ο καθρέφτης που προβάλλει τα γνωστά και σκοτεινά
χαρακτηριστικά του ευρύτερου κόσμου.
Ακόμα ένα στοιχείο που διακρίνει τη γραφή της και την κάνει
ιδιαίτερη είναι η τεχνική να ξεκινάει τις ιστορίες της από το
τέλος, προκαταλαμβάνοντας τον αναγνώστη, μια τεχνική που δείχνει
ότι η συγγραφέας ρίχνει το βάρος της πιο πολύ στο πώς φτάνει κανείς
στο τέλος, ποια είναι τα γεγονότα και τα συναισθήματα που οδηγούν σ’
αυτό. Ασήμαντες λεπτομέρειες, κατάλληλα επεξεργασμένες, προσθέτουν
το δικό τους χρώμα στους χαρακτήρες και τον περίγυρο, ο οποίος
πάντα συνομιλεί μ’ αυτούς, επηρεάζει και ανατρέπει συχνά τα
δεδομένα.
Η Αλις Μονρό, που από την εφηβική της ηλικία ήθελε να γίνει
συγγραφέας, από την ήσυχη γωνιά της καναδικής υπαίθρου παρατηρεί
τον κόσμο και τον περιγράφει με τη φυσική απλότητα που χαρακτηρίζει
το περιβάλλον της. Οι συνηθισμένες ιστορίες της -μερικοί μάλιστα
δεν δίσταζαν να την αποκαλούν «νοικοκυρά που γράφει βαρετές
ιστορίες»- δεν είναι παρά το μεγάλο της ατού. Γιατί το σπουδαίο δεν
κρύβεται στο περίπλοκο και το εξεζητημένο, αλλά στο απλό και
ουσιαστικό, στον επιτυχημένο συνδυασμό αισθητικής και
περιεχομένου.
