Η πρώτη του δουλειά ήταν να πετάει με ψεκαστικά αεροπλάνα πάνω από τις απέραντες πεδιάδες της πολιτείας του Οχάιο των ΗΠΑ. Επέστρεψε στην Ελλάδα το 1981 με το όνειρο να εργαστεί στην Ολυμπιακή Αεροπορία, αλλά δεν τα κατάφερε. Ηταν η εποχή –όπως λέει – της «πράσινης παντοδυναμίας» και εκείνος, δεν είχε σχέση με το κόμμα. Ούτε με κανένα άλλο κόμμα. Πήγε φαντάρος, περιπλανήθηκε σε διάφορες δουλειές –για λίγο εργάστηκε και ως μουσικός παραγωγός στην ελεύθερη ραδιοφωνία– μέχρι που το 1987 απευθύνθηκε στο γραφείο πληροφοριών του ΟΗΕ και έμαθε για τον Διεθνή Οργανισμό Μετανάστευσης (ΔΟΜ). Ετσι ξεκίνησε, σχεδόν τυχαία. Και «έμπλεξε». Συνέδεσε τη ζωή του με την αγωνία των μεταναστών και, παρόλο που ακόμα έχει απωθημένο το ότι δεν συνέχισε να πετάει, δεν το έχει μετανιώσει.
Βρισκόμαστε με τον κ. Δανιήλ Εσδρά στο Ανοικτό Κέντρο Φιλοξενίας για μετανάστες που έχουν γραφτεί στο πρόγραμμα εθελοντικών επιστροφών του ΔΟΜ. Το περιβάλλον είναι σχεδόν καλόγουστο – όσο αισθητικά όμορφη μπορεί να είναι μια πολυκατοικία στο Αττικό Αλσος που έχει ανακαινιστεί με κύριο γνώμονα τη χρηστικότητα. Είναι η ώρα του μεσημεριανού γεύματος και γύρω στα 50 άτομα τρώνε στην τραπεζαρία. Οι περισσότεροι άντρες, αλλά και νέες γυναίκες με πολύχρωμες μαντίλες και μικρά παιδάκια σε κάποιες ροτόντες. Επικρατεί αφύσικη –για ιδρυματικό χώρο– ηρεμία. Σαν να είναι όλοι «εντάξει» με ό,τι θα ακολουθήσει.
Αλλωστε, είναι όλοι ελεύθεροι να φύγουν, εάν αλλάξουν γνώμη, διαβεβαιώνει ο κ. Εσδράς. Το συγκεκριμένο κέντρο, με χρηματοδότηση από την Ευρωπαϊκή Ενωση, είναι το μοναδικό ανοικτό κέντρο για παράτυπους μετανάστες στην Ευρώπη: δηλαδή για ανθρώπους που δεν έχουν άδεια παραμονής και ούτε δικαιούνται να λάβουν πολιτικό άσυλο.
Είχα προτείνει το γεύμα να γίνει στην Αμυγδαλέζα. Στη νέα και «βελτιωμένη» Αμυγδαλέζα που διαφημίστηκε πρόσφατα στην τηλεόραση και στις εφημερίδες από τον αναπληρωτή υπουργό Προστασίας του Πολίτη κ. Νίκο Τόσκα και τον ίδιο τον κ. Εσδρά. Η Αμυγδαλέζα, με χορηγία του ΔΟΜ, διαθέτει πλέον παιδική χαρά, τηλεόραση, ψυγεία, air-condition και wi-fi. Αλλά, όπως μου είπε ο κ. Εσδράς, την ημέρα της συνάντησής μας δεν διαθέτει ακόμα μετανάστες που επιθυμούν να επιστρέψουν στις χώρες τους, διότι η διαδικασία ταυτοποίησης στα νησιά παίρνει χρόνο. Μέχρι στιγμής μόνο μία ομάδα 14 Ιρακινών πέρασε για λίγες ημέρες από την Αμυγδαλέζα και έφυγε.
Εθελοντική επιστροφή
Από το 2010 ο ΔΟΜ έχει βοηθήσει περισσότερους από 30.000 μετανάστες να γυρίσουν στις πατρίδες τους με ασφάλεια – περίπου 5.500 άτομα έχουν φύγει από την Ελλάδα μέχρι στιγμής το 2016. Οι μετανάστες εγκαταλείπουν λοιπόν τη χώρα μας όπως και οι νέοι μας; «Τι να κάνουν;» απαντά ο κ. Εσδράς. «Εμεναν στην Ελλάδα όσο έβρισκαν ένα κομμάτι ψωμί. Και –από τη στιγμή που έκλεισαν οι δρόμοι προς την Ευρώπη– ποιος θέλει να είναι άστεγος και ευάλωτος σε οποιαδήποτε κακοποίηση και εκμετάλλευση; Η αλήθεια είναι ότι ποτέ στην Ελλάδα δεν είχαμε ακριβή νούμερα για το πόσοι μετανάστες υπήρχαν στη χώρα, αλλά, σύμφωνα με εκτιμήσεις, οι περισσότεροι έχουν πια φύγει. Η μεγαλύτερη πληθυσμιακή ομάδα που ήταν οι Αλβανοί, ή είναι πια νόμιμοι, ή έχουν επιστρέψει στην Αλβανία που αναπτύσσεται οικονομικά».
Η απόφαση της επιστροφής είναι 100% εθελοντική και πραγματοποιείται έπειτα από αίτημα του μετανάστη και χρηματοδότηση κατά 75% από το Ευρωπαϊκό Ταμείο και κατά 25% από το υπουργείο Εσωτερικών. Οι επωφελούμενοι διευκολύνονται στη διαδικασία απόκτησης έγκυρων ταξιδιωτικών εγγράφων και λαμβάνουν δωρεάν εισιτήριο και 500 ευρώ χρηματικό βοήθημα. Σε καμία περίπτωση δεν επιτρέπεται η επιστροφή σε ανθρώπους που ανήκουν σε καθαρά προσφυγικές χώρες όπως η Συρία.
Και εδώ προκύπτει το ερώτημα του ενός εκατομμυρίου δολαρίων: Πώς μόλις πριν από λίγα χρόνια η Ελλάδα διαχειριζόταν χωρίς μεγάλο πρόβλημα πάνω από 500.000 μετανάστες από διάφορες χώρες στο έδαφος της και σήμερα μοιάζει να έχει καταρρεύσει υπό το βάρος 50.000 προσφύγων;
«Θα σας πω τι γίνεται» λέει ο κ. Εσδράς. «Οι παράτυποι μετανάστες είχαν χαμηλό προφίλ. Δεν ήθελαν να ενοχλούν για να μην τους συλλάβουν, αρκούνταν σε χαμηλά μεροκάματα για να έχουν δουλειά και γενικά δεν εμφανίζονταν. Ο πρόσφυγας όμως έχει απαιτήσεις και καλά κάνει. Θέλει φαγητό, στέγη, επιδόματα. Αρα το “βάρος" είναι διαφορετικό».
Μόνη λύση στο προσφυγικό είναι να σταματήσει ο πόλεμος
Η συζήτησή μας καταλήγει αναπόφευκτα στο μείζον θέμα της συμφωνίας Ευρωπαϊκής Ενωσης-Τουρκίας για το προσφυγικό, που προβλέπει να επιστρέφονται πίσω στην Τουρκία όλοι οι νέοι παράνομοι μετανάστες οι οποίοι διέρχονται από την Τουρκία στα ελληνικά νησιά και η οποία κινδυνεύει με κατάρρευση.
«Δεν φταίει η Τουρκία» λέει με έμφαση ο κ. Εσδράς. «Η Τουρκία έχει κάνει επίσημο αίτημα, ρωτώντας γιατί δεν στέλνουμε τους ανθρώπους πίσω. Η Τουρκία παραπονιέται που δεν τους στέλνουμε πίσω!» (σ.σ.:
Σύμφωνα με τη συμφωνία για κάθε Σύρο ο οποίος επιστρέφεται από τα ελληνικά νησιά, ένας άλλος Σύρος θα πρέπει να επανεγκατασταθεί από την Τουρκία στην Ε.Ε. και επίσης η Τουρκία λαμβάνει κάποια οικονομικά οφέλη). Τότε ποιος φταίει; «Κανένας. Εχει μπλοκάρει πλήρως η υπηρεσία ασύλου. Πριν από τη συμφωνία το ποσοστό αιτήσεων ασύλου ήταν κάτω από 3%. Τώρα είναι 100%. Ολοι όσοι έρχονται κάνουν αίτημα για άσυλο στην Ελλάδα». Και πώς θα ξεμπλοκάρει; «Το έχουμε πει πολλές φορές! Αυτό που πρέπει να κάνει ο EASO (European Asylum Support Office), δηλαδή το ευρωπαϊκό γραφείο για το άσυλο, είναι να στείλει 500 άτομα στα νησιά με τα αντίστοιχα μηχανήματα “Eurodac” για τη σύγκριση δακτυλικών αποτυπωμάτων ώστε να ξεμπλοκαριστεί η κατάσταση και να γνωρίζουν και οι ίδιοι αυτοί που έρχονται, μέσα σε ένα μήνα, εάν δικαιούνται άσυλο ή εάν πρέπει να γυρίσουν πίσω».
Η Ευρώπη έχει τηρήσει από τη δική της πλευρά την συμφωνία να δεχθεί πρόσφυγες στο έδαφός της; «Υπάρχει μια καθυστέρηση από όλες τις χώρες. Πρώτη σε υποδοχές είναι η Γαλλία και ακολουθούν η Ολλανδία, η Φινλανδία και η Πορτογαλία. Αλλά δεν μπορείς να κατηγορήσεις τη Γερμανία διότι έχει ήδη ένα εκατομμύριο που έχουν εισέλθει παράνομα».
Αρα δεν φταίει κανείς; «Οχι. Φταίνε πάρα πολλοί. Διότι ποια είναι η λύση όλων αυτών που συζητάμε; Με τρεις λέξεις; Να σταματήσει ο πόλεμος. Ολα τα άλλα είναι γάζες σε μία τεράστια πληγή. Η δική μου άποψη είναι ότι η χρηματοδότηση –μετά τον πρώτο χρόνο πολέμου στη Συρία– θα έπρεπε να δοθεί σε γειτονικές χώρες (σ.σ.: Λίβανος ή Ιορδανία) και για θέσεις εργασίας και για να πάνε τα παιδιά σχολείο. Διότι γιατί έρχεται ο Σύρος στην Ευρώπη; Επειδή έχει μείνει τέσσερα χρόνια στην Τουρκία, μην κάνοντας τίποτα. Εάν είχε τη δυνατότητα να ενταχθεί σε κάποιες δομές δεν θα αναγκαζόταν να θαλασσοπνιγεί, ούτε να συνηθίσει το κρύο της Σουηδίας και της Γερμανίας. Θα προτιμούσε να είναι κοντά στην πατρίδα του ώστε να γυρίσει πίσω μόλις τελειώσει ο πόλεμος».
Η ισλαμοφοβία οφείλεται σε παραπληροφόρηση και λάθος πολιτικές
Το επόμενο ερώτημά μου είναι κάπως άκομψο κοινωνικά, όχι όμως δημοσιογραφικά. «Γκουγκλάροντας» το όνομα του κ. Εσδρά στο Διαδίκτυο, έπεσα πάνω σε πλήθος υβριστικών δημοσιευμάτων στην πρώτη σελίδα αναζήτησης που μπορούν να συνοψιστούν υπό έναν γενικό τίτλο: «Γιατί ένας Εβραίος καθορίζει τη μεταναστευτική πολιτική της Ελλάδας;». Είμαστε λοιπόν αντισημιτική χώρα;
Γελάει. Αυθόρμητα. (Αλλωστε γελάει συχνά κατά τη διάρκεια της συνέντευξης, ακόμα και όταν περιγράφει δύσκολες καταστάσεις που έχει ζήσει. Ισως επειδή έτσι είναι ο χαρακτήρας του. Ή επειδή ανήκει στους έξυπνους ανθρώπους που από μικροί μετατρέπουν τον θυμό τους σε γέλιο). Σε κάθε περίπτωση, δεν μασάει τα λόγια του: «Είμαστε η πρώτη χώρα σε αντισημιτισμό. Αυτό είναι δεδομένο. Υπάρχει ξεκάθαρα έλλειμμα παιδείας. Εδώ στοχοποιείται ό,τι είναι διαφορετικό. Και δεν έχει να κάνει μόνο με την εθνικότητα ή τη θρησκεία. Αλλά και ένα παιδί με αναπηρία ή ένας ηλικιωμένος μπορεί να υποστούν διακρίσεις».
Ο πατέρας του Δανιήλ Εσδρά γεννήθηκε στα Τρίκαλα. Γλίτωσε στην Κατοχή ανεβαίνοντας στο βουνό με τους αντάρτες του Αρη Βελουχιώτη. Η μητέρα του επέζησε χάρις στην ευφυΐα του δικού της πατέρα που άλλαξε εγκαίρως και γειτονιά και όνομα. Ο ίδιος μεγάλωσε στα Πατήσια την εποχή του «Ελλάς Ελλήνων Χριστιανών» και έπεφτε συχνά, παραδέχεται, θύμα bullying ακόμα και από τους καθηγητές του (ο καθηγητής Θεολογίας δίδασκε ταυτόχρονα και Ιστορία) αλλά χωρίς, όπως λέει, να του κάνει εντύπωση. Συνήθισε από νωρίς – και προχώρησε παραπέρα.
Φέτος συμπληρώνει 29 χρόνια στον ΔΟΜ. Οταν ξεκίνησε την καριέρα του ο ΔΟΜ δεν είχε ούτε δέκα άτομα προσωπικό στην Ελλάδα και τώρα πλησιάζει τα τριακόσια. Εχει ζήσει τον πρώτο πόλεμο του Κουβέιτ, τον πόλεμο της Γιουγκοσλαβίας, τον βομβαρδισμό του Κοσόβου, τον πόλεμο της Τσετσενίας. Στην Τσετσενία πήγε με μαύρα μαλλιά και μούσια και έφυγε ασπρισμένος. Ηταν τέτοιο το σοκ που υπέστη όταν δύο πούλμαν με μετανάστες και συναδέλφους του έπεσαν σε νάρκη και σκοτώθηκαν όλοι.
Γιατί επέστρεψε τελικά στην Ελλάδα; Για να είναι κοντά στην οικογένειά του. Τα πρώτα χρόνια, λέει, ο μικρός του γιος δεν τον γνώριζε όταν τον έβλεπε κάθε έξι μήνες. Με άλλα λόγια, τον ρωτάω (και ίσως αυτή είναι η μόνη ερώτηση που τον ενόχλησε), επέλεξε την καριέρα ενός μόνιμου καλοπληρωμένου υπαλλήλου ενός διεθνούς οργανισμού από τη δράση και την αβεβαιότητα; «Δεν υπάρχει μονιμότητα. Ακόμα και τώρα, που συμπληρώνω τόσα χρόνια, πρέπει να αποδεικνύω καθημερινά ότι κάνω σωστά τη δουλειά μου». Τι έχει μάθει τόσα χρόνια από αυτήν τη δουλειά για την ανθρώπινη φύση; «Δυστυχώς ότι η ανθρώπινη ζωή –για κάποιους – δεν έχει αξία». Διηγείται μία ιστορία που έζησε στα Σκόπια. Οταν του τηλεφώνησαν από την αστυνομία να συναντήσει μία κοπέλα που είχε βρεθεί στα σκουπίδια. Στην αρχή νόμιζε ότι ο αστυνομικός δεν μιλούσε καλά αγγλικά και ότι εννοούσε κάτι άλλο. Ομως η κοπέλα όντως είχε πεταχθεί στον κάδο απορριμμάτων από τους διακινητές της ως «ελαττωματικό προϊόν» όταν έπαθε κρίση επιληψίας. Ευτυχώς σώθηκε».
Ηθική ικανοποίηση
Γιατί να κάνει κάποιος μια δουλειά σαν του Δανιήλ Εσδρά επί τόσα χρόνια; «Παίρνω τεράστια ηθική ικανοποίηση όταν βοηθάω τους ανθρώπους». Και δεν ελαττώνεται αυτή η ηθική ικανοποίηση με την επανάληψη;
«Ολες αυτές οι δραματικές καταστάσεις δυστυχώς συσσωρεύονται και βάζω στοίχημα ότι εάν με δει ένας γιατρός θα με βρει καταθλιπτικό παρόλο που… δεν μου φαίνεται».
Εχει δει όμως και το καλό. Στη Λέσβο. Οπου και η κοινωνία αντεπεξήλθε αλλά και ο δήμαρχος ήταν, λέει, εξαιρετικός, σε αντίθεση με άλλα νησιά. Συνεπώς, η κοινωνία χρειάζεται πολιτική καθοδήγηση; «Αυτό είναι αλήθεια» απαντά. «Η τοπική αυτοδιοίκηση θα έπρεπε να είναι μέρος της λύσης, όμως πολλές φορές είναι μέρος της διαιώνισης της παραπληροφόρησης. Ολη αυτή η ισλαμοφοβία που έχει επικρατήσει στην Ευρώπη, και όχι μόνο στη χώρα μας, είναι από λάθος πολιτικές. Τα μεγάλα προβλήματα της τρομοκρατίας προέρχονται από Ευρωπαίους πολίτες και όχι από αυτούς που θα διακινδυνεύσουν με τη βάρκα».
Ο ΣΥΡΙΖΑ είναι καλύτερος ή χειρότερος στη διαχείριση του μεταναστευτικού από προηγούμενες κυβερνήσεις; «Ως εκπρόσωπος του οργανισμού, είμαι πέρα από κόμματα. Αλλωστε, η ερώτηση είναι πολύ γενική. Δεν μπορεί να δοθεί θετικό ή αρνητικό πρόσημο σε κανέναν. Υπήρξαν και υπάρχουν πολιτικοί που κάνουν αρκετά καλά πράγματα, ο καθένας σε διαφορετικό τομέα».
Και άλλοι που δεν κάνουν αρκετά καλά πράγματα… Η πρώτη απόπειρα για δημιουργία ανοικτού κέντρου μεταναστών είχε γίνει στον Δήμο Αγίας Βαρβάρας αλλά, όπως λέει, απέσυραν τα σχέδια διότι μόνο με ΜΑΤ θα μπορούσαν να εφαρμοστούν από τις αντιδράσεις της τοπικής κοινωνίας που κατέβασε τις σκουπιδιάρες. Και η ανακαίνιση της πολυκατοικίας στο Αττικό Αλσος δεν υπήρξε απρόσκοπτη, αφού κάποια στιγμή ο φάκελος χάθηκε στην πολεοδομία…
Η συνάντηση
Γευματίσαμε στο Ανοικτό Κέντρο Φιλοξενίας του ΔΟΜ στο Αττικό Αλσος. Φάγαμε ό,τι και οι φιλοξενούμενοι: φιλέτο μπακαλιάρου με βραστά λαχανικά και σαλάτα λάχανο-καρότο. Παρά το ότι όλα ήταν σερβιρισμένα σε thermobox και τα μαχαιροπίρουνα ήταν πλαστικά, το φαγητό της εταιρείας εστίασης «ΓΕΥΣΗΝΟΥΣ» ήταν αναπάντεχα εύγευστο. Οπως με πληροφόρησαν οι υπεύθυνοι του Κέντρου, το γεύμα δύο ατόμων που καταναλώσαμε δεν ξεπερνά τα 6 ευρώ συν ΦΠΑ.
Oι σταθμοί του
1955
Γεννιέται στην Αθήνα, στα Πατήσια.
1978
Αποφοιτά από το Ohio State University με δίπλωμα μηχανολόγου αεροσκαφών.
1986
Μεταπτυχιακό στις Διεθνείς Σχέσεις από το Sussex University.
1987
Αρχίζει να εργάζεται στο γραφείο του Διεθνούς Οργανισμού Μετανάστευσης στην Αθήνα.
1987-2001
Ταξιδεύει σε όλον τον κόσμο, όπου υπάρχει μεταναστευτική κρίση.
1998
Αναλαμβάνει επικεφαλής του ΔΟΜ στην Ελλάδα.
2007
Τακτικό μέλος, μέχρι σήμερα, της Ειδικής Προπαρασκευαστικής Επιτροπής για την Καταπολέμηση της Εμπορίας Ανθρώπων του υπουργείου Δικαιοσύνης.
