Ο Ρόντνεϊ Ζίμερς ήταν 21 ετών και ζύγισε 67 κιλά όταν απεξαρτήθηκε από την ηρωίνη και την κοκαΐνη. Τρία χρόνια αργότερα παραμένει «καθαρός» αλλά τώρα ζυγίζει 125 κιλά. Ο ίδιος επιρρίπτει τις ευθύνες για την αύξηση του βάρους στην πλούσια σε σάκχαρα και θερμίδες διατροφή του κέντρου απεξάρτησης. «Οταν “καθάρισα” από τα ναρκωτικά εξακολούθησα να τρώω αυτά τα απαίσια πράγματα», λέει ο 29χρονος Ζίμερς ο οποίος και ίδρυσε ένα κέντρο απεξάρτησης για άνδρες κοντά στο Πρέσκοτ της Αριζόνα. «Εμαθα πώς να είμαι καθαρός αλλά τελικά δεν έμαθα πώς να φροντίζω τον εαυτό μου. Δεν ήξερα πώς να μαγειρεύω ή να ψωνίζω λαχανικά και φρούτα επειδή δεν το είχα κάνει ποτέ. Δεν είχα ικανότητες που θα με βοηθούσαν να επιβιώσω και δεν ήξερα πώς να ζω ως ενήλικος».
Η ιστορία του νεαρού άνδρα είναι πολύ κοινή σε όσους έχουν σχέσεις με τα κέντρα απεξάρτησης και είναι πρώην χρήστες ναρκωτικών που κερδίζουν πολύ βάρος όταν γίνονται καλά. Ομως η αλήθεια είναι ότι γι’ αυτό δεν ευθύνονται οι ίδιοι. Δυστυχώς τα περισσότερα κέντρα απεξάρτησης έχουν τη διατροφή σε δεύτερη μοίρα. Μαζί με τα φρούτα, τα λαχανικά και τις πρωτεΐνες, τα παιδιά στην απεξάρτηση βρίσκονται μπροστά σε ζαχαρώδη ηδύποτα, αναψυκτικά, χυμούς γεμάτους ζάχαρη και γλυκά, αλμυρά ή απλά λιπαρά εδέσματα. Η ζάχαρη μάλιστα εθεωρείτο προτιμητέα εξάρτηση συγκριτικά με τα ναρκωτικά και το οινόπνευμα. Μάλιστα, στο Μεγάλο Βιβλίο των Ανώνυμων Αλκοολικών -όπου περιγράφονται τα δώδεκα βήματα προς την απεξάρτηση- υποδεικνύεται ότι οι άνθρωποι που βρίσκονται στη διαδικασία θεραπείας μπορούν να έχουν γλυκίσματα κοντά τους όπως π.χ. καραμέλες.
Γλυκό υποκατάστατο
Ωστόσο, αν και αυτά τα γλυκίσματα μπορεί να βοηθούν στο να περάσει η στιγμιαία μανία για τη ναρκωτική ουσία, πολλοί είναι οι εξαρτημένοι που τελικά εθίζονται στη ζάχαρη. «Από τη στιγμή που θα κόψουν τα ναρκωτικά, ο εγκέφαλος ζητάει άλλες ανταμοιβές όπως σοκολάτες ή μπισκότα, οτιδήποτε έχει ζάχαρη. Και φυσικά τότε ένα μήλο δεν γεννά καμία ικανοποίηση», εξηγεί η δρ Πάμελα Πικ, αναπληρώτρια καθηγήτρια Ιατρικής στο Πανεπιστήμιο του Μέριλαντ και συγγραφέας του βιβλίου «Τhe hunger fix» (Το φιξάκι της πείνας). «Ετσι, απλώς, αυτό που γίνεται είναι ότι μεταβιβάζουν τον εθισμό τους σε κάτι άλλο», παρατηρεί η Αμερικανίδα ερευνήτρια.
Επιστημονικές έρευνες έχουν αποδείξει ότι η τροφή και τα ναρκωτικά έχουν παρόμοια δράση στο σύστημα ανταμοιβής του εγκεφάλου. Μια μελέτη που δημοσιεύθηκε το 2013 στο American Journal of Clinical Nutrition ανέφερε ότι η ζάχαρη, και όχι το λίπος, είναι αυτή που μας προκαλεί τη μανία να φάμε. Επίσης, μια άλλη έρευνα του ιδίου έτους διαπίστωσε ότι τα μπισκότα Oreos πυροδοτούν δραστηριότητα στον επικλινή πυρήνα (nucleus accumbens) του εγκεφάλου, δηλαδή στο κέντρο της ευχαρίστησης ή ανταμοιβής, κατά παρόμοιο τρόπο με την κοκαΐνη και τη μορφίνη. Αυτό επηρεάζει τα νευρωνικά μονοπάτια του εξαρτημένου ατόμου αλλά και την ψυχή του και την αυτοπεποίθησή του.
Η κατανόηση του προβλήματος
Ο Κρίστοφερ Κένεντι-Λόφορντ, ο οποίος έχει γράψει πολλά βιβλία για την εξάρτηση και τον εθισμό, επισημαίνει ότι για όποιον έπαιρνε ηρωίνη ή έπινε βότκα, ένας εθισμός στη ζάχαρη είναι αστείος και είναι δύσκολο να τον πάρει στα σοβαρά. Αυτό, ωστόσο, δεν σημαίνει ότι το πρόβλημα δεν υφίσταται.
Ομως ο Λόφορντ, που επί 23 χρόνια μένει καθαρός από οινόπνευμα και ναρκωτικά, λέει ότι τα προγράμματα απεξάρτησης θα πρέπει να προσεγγίζουν ολιστικά τον ασθενή.
«Δεν μπορείς να βοηθήσεις κανένα εξαρτημένο άτομο αν πρώτα δεν διαχειριστείς όλες τις πτυχές της ζωής του, τι σκέπτεται, πώς σκέπτεται, πώς έρχεται σε επαφή με τον κόσμο, τι βάζει στο σώμα του, αν και πόσο αθλείται. Ολα συνδέονται μεταξύ τους. Κι αυτό είναι κάτι το οποίο πρέπει να καταλάβουμε», καταλήγει ο Λόφορντ. Oσοι καταφέρνουν να απεξαρτηθούν από κάποια ναρκωτική ουσία ή ακόμα από την υπερβολική κατανάλωση οινοπνεύματος θα πρέπει να βάλουν σε πρώτη μοίρα την υγεία τους. Και γι’ αυτόν ακριβώς τον λόγο δεν θα πρέπει να εξαρτηθούν από τη ζάχαρη.
Επιστροφή στις ουσίες λόγω πάχους
«Κάποιοι άνθρωποι που έχουν απεξαρτηθεί από τα ναρκωτικά ξαναπέφτουν σε αυτά πραγματικά αηδιασμένοι από την αύξηση του σωματικού τους βάρους», υποστηρίζει η δρ Μαριάν Τσάι, ιατρική διευθύντρια στο Κέντρο Ζωής της Νέας Υόρκης, μια μονάδα απεξάρτησης για εφήβους και νέους ενηλίκους στο Μανχάταν. «Είναι βέβαιο πως οι άνθρωποι αυτοί δεν μπορούν να υποβάλουν τους εαυτούς τους σε σκληρή δίαιτα και άσκηση επί έξι μήνες. Θέλουν άμεσα αποτελέσματα. Ετσι ζουν αποκλειστικά με καφεΐνη και διεγερτικά χάπια ή ακόμα παίρνουν κοκαΐνη προκειμένου να χάσουν βάρος».
Σήμερα που γνωρίζουμε περισσότερα για την επίδραση της ζάχαρης στον εγκέφαλο, κάποιες μονάδες απεξάρτησης μεταβάλλουν την καθημερινή διατροφή και προσλαμβάνουν διατροφολόγους και ειδικούς μάγειρες προκειμένου να προσφέρουν τα καλύτερα στους νοσηλευόμενους.
«Δεν τους ζητάμε να ζήσουν αποκλειστικά με μαρούλι», εξηγεί η δρ Πικ. «Εχουμε καταλήξει σε πεντανόστιμα πιάτα και σνακ που ελπίζουμε ότι θα καταφέρουν να κερδίσουν τα ανθυγιεινά σνακ που τρώνε τα παιδιά».
Στο Κέντρο Ζωής γίνονται μαθήματα μαγειρικής για τους χρήστες και τους γονείς τους, ενώ μπορούν να παρακολουθήσουν διαλέξεις για τη διατροφή και για το πώς πρέπει να τρώνε ώστε να παραμείνουν υγιείς. Επίσης, οι ασθενείς στην ταράτσα του κτιρίου έχουν διαμορφώσει κηπάρια με αρωματικά βότανα, ενώ απαγορεύονται τα κατεργασμένα σάκχαρα, η καφεΐνη και τα διάφορα ενεργειακά αναψυκτικά.
«Οι περισσότεροι νέοι ενήλικοι που νοσηλεύονται εδώ δεν γνωρίζουν καν πώς να διαλέξουν τα τρόφιμα που πρέπει. Ζουν σχεδόν αποκλειστικά με φαστ φουντ. Πολλοί γονείς δεν καταφέρνουν να μάθουν στα παιδιά τους πώς να φροντίζουν τον εαυτό τους», εξηγεί η δρ Τσάι, η οποία πιστεύει ότι η διατήρηση της σωστής διατροφής μπορεί να διαδραματίσει κομβικό ρόλο στην απεξάρτηση των παιδιών κατά βιώσιμο και αποτελεσματικό τρόπο.
Βέβαια δεν συμφωνούν όλοι με αυτή την προσέγγιση. Ο δρ Μαρκ Βίλενμπρινγκ, ιδρυτής της Alltyr, μιας κλινικής απεξάρτησης στη Μινεσότα, δεν πιστεύει ότι η καλή, υγιεινή διατροφή είναι αυτό που μπορεί να βοηθήσει τους ασθενείς του να μείνουν μακριά από το αλκοόλ και τα ναρκωτικά. «Πιστεύω ότι είναι ευθύνη του κέντρου απεξάρτησης να παρέχει καλή διατροφή, με πολλά λαχανικά και φρούτα, όχι πολύ κόκκινο κρέας και όχι πολύ λίπος, διότι έτσι θα διατηρηθούν σε καλύτερη υγεία», εξηγεί ο δρ Βίλενμπρινγκ. «Θα επηρεάσει αυτό την απεξάρτηση; Δεν το νομίζω».
