Oι επιστήμονες που μελετούν τους τρόπους με τους οποίους το γενετικό μας υλικό επηρεάζει το βάρος μας έχουν απομονώσει το γονίδιο FTO, το οποίο θεωρούν κορυφαίο για τη γενετική της παχυσαρκίας, τονίζει ο Στρούαν Φ. Γκραντ, αναπληρωτής καθηγητής Παιδιατρικής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου της Πενσιλβάνια. Πριν από μερικά χρόνια, το 2007, οι ερευνητές διαπίστωσαν ότι όσοι διαθέταν μια ποικίλη μορφή του FTO ήταν βαρύτεροι από αυτούς που δεν τη διαθέταν. Εκτοτε, το συμπέρασμα αυτό επαληθεύτηκε από πολλές μελέτες.
Κατά μέσο όρο, ένα ζεύγος της επικίνδυνης ποικίλης μορφής προσέθετε 3,5 κιλά, ενώ δύο αντίγραφα του γονιδίου προσέθεταν επτά κιλά αυξάνοντας κατά 50% τις πιθανότητες παχυσαρκίας.
Το εντυπωσιακό είναι ότι το γονίδιο αυτό δεν δημιουργούσε πάντα προβλήματα. Αν οι επιστήμονες το είχαν μελετήσει πριν από μερικές δεκαετίες, δεν θα διαπίστωναν την οποιαδήποτε σχέση του με το σωματικό βάρος. Μια νέα μελέτη υποδεικνύει ότι το FTO αποτελεί πρόβλημα μόνο για όσους γεννήθηκαν μετά τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο.
Η μελέτη, η οποία δημοσιεύεται στην επιθεώρηση Proceedings of The National Academy of Sciences, εγείρει πολλά ερωτήματα πέρα από αυτό της σχέσης του γονιδίου με την παχυσαρκία. Τα γονίδια προφανώς επηρεάζουν την υγεία μας κατά διαφορετικούς τρόπους, όπως την επηρεάζει και το περιβάλλον. Καθοριστική για το αν θα είμαστε παχύσαρκοι, αν θα πάθουμε καρκίνο ή άλλη ασθένεια είναι η αλληλεπίδραση και των δύο.
Η σχετική σημασία που έχουν κάποια γονίδια δεν είναι σταθερή για πάντα, αλλά μπορεί να μεταβληθεί με το πέρασμα του χρόνου καθώς μεταβάλλεται και το περιβάλλον γύρω μας.
Ο Τζέιμς Νιλς Ρόζενκουιστ του Γενικού Νοσοκομείου της Μασαχουσέτης και οι συνεργάτες του αποφάσισαν να εκπονήσουν την έρευνα εξαιτίας προηγούμενων μελετών που υποδείκνυαν πως οι εμπειρίες μας μπορούν να μεταβάλουν τις συνέπειες των γονιδίων. Η ποικίλη μορφή ενός γονιδίου ΑΚΤ1, παραδείγματος χάριν, αυξάνει τις πιθανότητες εμφάνισης ψύχωσης αλλά μόνο όταν ο φορέας του καταναλώνει μεγάλες ποσότητες μαριχουάνας. Αν δεν καπνίζει το εν λόγω ναρκωτικό, η συγκεκριμένη ποικίλη μορφή δεν του δημιουργεί κανένα πρόβλημα. Ανέκαθεν οι επιστήμονες για να καταγράψουν τις συνδέσεις γονιδίων και ασθενειών συνέκριναν τους ανθρώπους που συμμετείχαν στην έρευνα μόνο σε συγκεκριμένη χρονική στιγμή. «Δεν λάμβαναν υπόψη τη διάσταση του χρόνου διότι δεν είχαν αρκετά στοιχεία», εξηγεί ο δρ Ρόζενκουιστ.
Ωστόσο το περιβάλλον μας έχει αλλάξει δραματικά κατά τα τελευταία 50 χρόνια. Σήμερα καταναλώνουμε διαφορετικά τρόφιμα, έχουμε διαφορετική εργασία και χρησιμοποιούμε διαφορετικά χημικά και τεχνολογία. Ετσι ο δρ Ρόζενκουιστ και οι συνεργάτες του διερωτήθηκαν κατά πόσο τα γονίδια επηρέαζαν διαφορετικά την υγεία σε διαφορετικές χρονικές στιγμές στην Ιστορία.
Οι επιστήμονες αποφάσισαν να εστιάσουν το ενδιαφέρον τους στο FTO επειδή οι συνέπειές του είναι τόσο εμφανείς. Για να δουν τι συνέβαινε στο παρελθόν, έκαναν χρήση μιας καταπληκτικής έρευνας η οποία συνεχίζεται επί 60 χρόνια.
Το 1948 οι ερευνητές στρατολόγησαν περισσότερους από πέντε χιλιάδες ανθρώπους από το Φράμινγχαμ της Μασαχουσέτης και αρχίσαν να παρακολουθούν την υγεία τους, Το 1971, τα παιδιά των εθελοντών ενεγράφησαν στη λεγόμενη Καρδιολογική Ερευνα Φράμινγχαμ και το 2002 ακολούθησαν τα εγγόνια τους. Εκτός από στοιχεία όπως ο δείκτης μάζας σώματος, οι ερευνητές άρχισαν να συγκεντρώνουν πληροφορίες για τα γονίδια των εθελοντών.
Οι ερευνητές συνέκριναν τους εθελοντές που διέθεταν την επικίνδυνη μορφή του FTO με αυτούς που διέθεταν την υγιή ποικίλη μορφή. Ετσι συμπέραιναν ότι όσοι διέθεταν μια επικίνδυνη ποικίλη μορφή του γονιδίου είχαν μεγαλύτερο σωματικό βάρος. Οταν όμως συνέκριναν εθελοντές που είχαν γεννηθεί σε διαφορετικές εποχές, τα δεδομένα που συγκέντρωσαν τους αποκάλυψαν μιαν απίστευτη ιστορία.
Οι άνθρωποι που είχαν γεννηθεί στην αρχή της δεκαετίας του 1940 δεν διέτρεχαν μεγαλύτερο κίνδυνο πρόσθεσης βάρους, παρότι είχαν την επικίνδυνη μορφή του γονιδίου. Μόνο όσοι είχαν γεννηθεί αργότερα διέτρεχαν κίνδυνο, ενώ όσο πιο πρόσφατα είχαν γεννηθεί τόσο περισσότερο επηρεάζονταν από την ύπαρξη του γονιδίου.
Οι επιστήμονες σκέφθηκαν ότι κάποια αλλαγή στον τρόπο ζωής κατά τον 20ό αιώνα πιθανώς να μετέτρεψε το FTO σε γονίδιο που επηρεάζει πολύ τον κίνδυνο να γίνουμε παχύσαρκοι. Ο Τζάιλς Σ.Η. Γέο, γενετιστής του Πανεπιστημίου του Κέμπριτζ, ο οποίος δεν συμμετείχε στην έρευνα, υποψιάζεται ότι η φυσική δραστηριότητα διαδραμάτισε κάποιο ρόλο σε αυτή τη μεταβολή.
Είναι πιθανό πριν από τον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο οι άνθρωποι να ήταν σωματικά πιο δραστήριοι και για αυτό να προστατεύονταν από την επίδραση του γονιδίου. Καθώς η ζωή έγινε και γίνεται όλο και περισσότερο καθιστική, απώλεσαν αυτή την προστασία και το γονίδιο κατέστη επικίνδυνο.
Επιβαρυντικές και οι σύγχρονες δίαιτες
Ο Τίμοθι Φράιλινγκ,γενετιστής στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Εξετερ, υποψιάζεται ότι οι σύγχρονες δίαιτες είναι ο παράγοντας που αύξησε τις συνέπειες του FTO. Ο ίδιος επισημαίνει ότι πρόσφατες μελέτες έδειξαν ότι το γονίδιο αυξάνει την όρεξη και ότι οι άνθρωποι που τρώνε περισσότερα τηγανητά φαγητά και πίνουν ηδύποτα με ζάχαρη κερδίζουν περισσότερο βάρος αν διαθέτουν την ποικίλη μορφή του FTO συγκριτικά με αυτούς που δεν την έχουν. «Μπορεί κανείς εύκολα να φανταστεί ότι ένα γονίδιο που επηρεάζει την πείνα θα έχει μεγαλύτερες συνέπειες σήμερα που ζούμε σε έναν κόσμο με απεριόριστη πρόσβαση στο φαγητό», εξηγεί ο δρ Φράιλινγκ, αλλά παρατηρεί ότι η μελέτη θα πρέπει να επαναληφθεί σε ευρύτερες ομάδες εθελοντών, κάτι που είναι δύσκολο να γίνει.
Ο δρ Νικόλαος Χριστάκης, κοινωνιολόγος και ιατρός στο Πανεπιστήμιο Γέιλ, ο οποίος και συνυπογράφει την πρόσφατη μελέτη, υποδεικνύει ότι οι συνέπειες πολλών άλλων γονιδίων παρουσίασαν διακυμάνσεις κατά τον περασμένο αιώνα. Κατά συνέπεια η ποικίλη μορφή ενός γονιδίου που θεωρείται σήμερα ακίνδυνη μπορεί να γίνει αύριο παράγοντας κινδύνου.
