«Θα μπορούμε να χρησιμοποιούμε το ίδιο το κτίριο για τα πειράματά μας τόσο στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης, όσο και των Τηλεπικοινωνιών» λέει στην «Κ» ο δρ Γιώργος Νούνεσης, διευθυντής και πρόεδρος του Εθνικού Κέντρου Ερευνας Φυσικών Επιστημών «Δημόκριτος».
«Εδώ, χτίζεται το πρώτο έξυπνο κτίριο για την Τεχνητή Νοημοσύνη και τις Τηλεπικοινωνίες. Θα παράγει, το ίδιο, δεδομένα για τη λειτουργία του και θα έχει τις ύψιστες προδιαγραφές σε θέματα ενέργειας και πράσινης ταυτότητας. Στο ίδιο κτίριο θα στεγαστεί –κάτω από πολύ μεγάλη ασφάλεια– το data center του Δημόκριτου που θα εξυπηρετεί και τον ευρύτερο δημόσιο τομέα».
Ο δρ Γιώργος Νούνεσης μας ξεναγεί στο σημείο όπου μέχρι τον Νοέμβριο του 2025, βάσει προγραμματισμού, θα έχει ολοκληρωθεί η οικοδόμηση του πρώτου έξυπνου κτιρίου για την Τεχνητή Νοημοσύνη (ΤΝ), στο campus του Δημόκριτου. Οι εργασίες ξεκίνησαν μόλις τον περασμένο μήνα και τα εκσκαφικά μηχανήματα εργάζονται πυρετωδώς. Στα 3.500 τ.μ. που θα καταλαμβάνει το κτίριο αναμένεται να στεγαστούν εφαρμογές Τ.Ν. και δικτύων «beyond 5G». Ο κ. Νούνεσης εξηγεί στην «Κ» ότι αυτή η σημαντική εξέλιξη δεν έρχεται συμπτωματικά. Το μεγαλύτερο ερευνητικό κέντρο της χώρας μας έχει προετοιμαστεί για αυτήν, εδώ και δεκαετίες.
«Οι ερευνητές του Δημόκριτου γνώριζαν τι ερχόταν στην Τεχνητή Νοημοσύνη. Δεν είναι κάτι που αντιληφθήκαμε σήμερα και είπαμε “να πάμε κι εμείς σε αυτόν τον χώρο”. Η Τ.Ν. είναι ήδη “απλωμένη” μέσα στα Ινστιτούτα του Δημόκριτου. Επενδύσαμε εδώ και δεκαετίες σε αυτήν και σήμερα βρισκόμαστε στο κέντρο των εξελίξεων. Στη μέση μιας “έκρηξης”, στην πραγματικότητα, όπου τα πάντα επηρεάζονται».
Σε μικρή απόσταση από το –υπό ανέγερση– ΑΙ κτίριο βρίσκεται το Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Δημόκριτου, όπου σήμερα περίπου 200 στελέχη απασχολούνται στην τεχνητή νοημοσύνη και άλλα περίπου 100 στις τηλεπικοινωνίες. Οι υπάρχοντες χώροι, όπως μας λέει ο διευθυντής του Ινστιτούτου, και μέλος της Συμβουλευτικής Επιτροπής Υψηλού Επιπέδου για την Τεχνητή Νοημοσύνη, δρ Βαγγέλης Καρκαλέτσης, δεν επαρκούν για να καλύψουν τις σημερινές αυξημένες ανάγκες. Το νέο κτίριο αναμένεται να προσφέρει μία μεγάλη «ανάσα» στο έργο των ερευνητών του Ινστιτούτου και του Δημόκριτου.
Πειράματα για την ΑΙ και ένα υπερ-σύγχρονο data center
«Θα υπάρχουν παντού αισθητήρες που θα αφορούν την ασφάλεια, π.χ. η είσοδος στο γραφείο θα γίνεται με αναγνώριση εικόνας, επιτρέποντάς μας να γνωρίζουμε ποιοι βρίσκονται μέσα στο κτίριο. Θα υπάρχουν αισθητήρες για τον τρόπο που θα ανοίγουν και θα κλείνουν τα φώτα, για τη ρύθμιση της θερμοκρασίας και την ποιότητα του αέρα», λέει ο ίδιος, δίνοντάς μας μία πρώτη εικόνα του «έξυπνου» κτιρίου. Ο ίδιος εξηγεί πώς το κτίριο στο οποίο θα δημιουργηθούν σύγχρονοι εργαστηριακοί χώροι και θα φιλοξενηθεί ένα μεγάλο μέρος της έρευνας για την Τ.Ν. και τις τηλεπικοινωνίες, θα αποτελέσει αληθινό “εργαλείο” για τους επιστήμονες του Δημόκριτου. «Θα μπορούμε να χρησιμοποιούμε το ίδιο το κτίριο για τα πειράματά μας τόσο στο πεδίο της Τεχνητής Νοημοσύνης, όσο και των Τηλεπικοινωνιών. Για παράδειγμα εάν θέλει η πολιτεία να τεστάρει τέτοιους αισθητήρες σε ένα δημόσιο κτίριο θα μπορεί να τους δοκιμάσει στο δικό μας. Το ίδιο το κτίριο θα αποτελεί εργαλείο για εμάς: θα μπορούμε να συλλέγουμε δεδομένα, να τα επεξεργαζόμαστε και βάσει αυτών να υλοποιούμε εφαρμογές».
Το data center που θα δημιουργηθεί μέσα στον ίδιο χώρο αναμένεται να καλύψει τις συνολικές ανάγκες του Δημόκριτου (σε όλα τα Ινστιτούτα γίνεται παραγωγή και επεξεργασία δεδομένων), καθώς και να υποστηρίξει τις δράσεις και συνεργασίες του Κέντρου με άλλους ερευνητικούς φορείς στην Ελλάδα και με ιδρύματα στο εξωτερικό. «Αυτό είναι κάτι που λείπει. Σκεφθείτε ότι σήμερα λειτουργούν διάσπαρτα μικρά υπολογιστικά κέντρα στα Ινστιτούτα του Δημόκριτου. Αυτά στο σύνολό τους θα ενταχθούν σε ένα data center που θα τηρεί τις αυστηρότερες προδιαγραφές ασφάλειας και συντήρησης των δεδομένων», εξηγεί ο κ. Καρκαλέτσης.
Οι πρώτοι Ελληνες experts στις κβαντικές τεχνολογίες
Την κατασκευή του κτιρίου Τ.Ν. θα ακολουθήσει η δημιουργία τεσσάρων ακόμη αυτόνομων χώρων στην έκταση των 600 στρεμμάτων του campus που καθένας ξεχωριστά θα στεγάσει τη νανοτεχνολογία, την κβαντική υπολογιστική, τα αυτόνομα μικροσυστήματα μικρομηχανικής και μικροηλεκτρονικής, καθώς και τις δεκάδες startups που σήμερα «απλώνονται» σε διαφορετικά σημεία στον Δημόκριτο. Ο Γιώργος Νούνεσης «στέκεται» στη δημιουργία του Ινστιτούτου για τις κβαντικές τεχνολογίες, που θα αποτελέσει καινοτομία για την Ελλάδα.
Οι κβαντικοί υπολογιστές σε λίγα χρόνια αναμένεται να ανατρέψουν ό,τι γνωρίζουμε, όπως το γνωρίζουμε: από την κρυπτογραφία και την ασφάλεια μέχρι την έρευνα στα νέα φάρμακα, την ενέργεια, τα τραπεζοοικονομικά, την άμυνα.
«Τα τελευταία δύο χρόνια, ο Δημόκριτος σε συνεργασία με το Δημοκρίτειο Πανεπιστήμιο Θράκης προετοιμάζει τους πρώτους Ελληνες επιστήμονες, που θα είναι οι experts στην κβαντική υπολογιστική. Είκοσι πέντε νέοι φοιτητές κάθε χρόνο εντάσσονται σε αυτό το πρόγραμμα», λέει στην «Κ» και προσθέτει: «Οι κβαντικοί υπολογιστές σε λίγα χρόνια αναμένεται να ανατρέψουν ό,τι γνωρίζουμε, όπως το γνωρίζουμε: από την κρυπτογραφία και την ασφάλεια μέχρι την έρευνα στα νέα φάρμακα, την ενέργεια, τα τραπεζοοικονομικά, την άμυνα. Η κβαντική τεχνολογία είναι απολύτως συνδεδεμένη με το μέλλον της τεχνητής νοημοσύνης διότι έτσι “εκρηκτικά” όπως εξελίσσεται η Τ.Ν., έχει ανάγκη την υπολογιστική υποδομή για να πραγματοποιήσει όσα περιμένουμε. Μόνη της δεν μπορεί να πάει τόσο μακριά. Χρειάζεται παράλληλη πρόοδος σε όλους τους άλλους τομείς».
Τη δεκαετία του ’70, απόφοιτοι από πανεπιστήμια του εξωτερικού που είχαν κάνει σπουδές γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, άρχισαν να καταφθάνουν στον Δημόκριτο.
Ο Δημόκριτος αποτελεί την «κοιτίδα» της Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ελλάδα. Με την ίδρυσή του το 1961, ως Κέντρο Πυρηνικών Ερευνών, ένας μεγάλος υπολογιστής εγκαθίσταται με σκοπό να υποστηρίξει τις λειτουργίες του αντιδραστήρα. Καταγράφεται ως ένας από τους πρώτους που λειτούργησαν σε δημόσιο οργανισμό εκείνη την εποχή.
«Πάνω σε αυτόν τον αντιδραστήρα, εκπαιδεύθηκαν οι πρώτοι πληροφορικάριοι στη χώρα μας. Αρκετοί από τους καθηγητές μου στο Τμήμα Μηχανικών Υπολογιστών και Πληροφορικής, της Πολυτεχνικής Σχολής στο Πανεπιστήμιο της Πάτρας, είχαν κάνει εδώ την εκπαίδευσή τους καθώς στην Ελλάδα εκείνη την περίοδο –δεκαετίες του ’60 και του ’70– δεν υπήρχαν τμήματα πληροφορικής», αναφέρει ο κ. Καρκαλέτσης.
Τη δεκαετία του ’70, απόφοιτοι από πανεπιστήμια του εξωτερικού που είχαν κάνει σπουδές γύρω από την Τεχνητή Νοημοσύνη, άρχισαν να καταφθάνουν στον Δημόκριτο και να ασχολούνται με την επεξεργασία εικόνας και τη χρήση νευρωνικών δικτύων (που μετεξελίχθηκε σε deep learning), καθώς και με την επεξεργασία της φυσικής γλώσσας.
«Εκείνη την περίοδο δεν υπήρχε άλλος ερευνητικός οργανισμός στη χώρα που να ασχολείται με αυτά τα θέματα», τονίζει ο Βαγγέλης Καρκαλέτσης. Ακόμη και τη δεκαετία του ’90 όταν ο ίδιος ασχολήθηκε με την Τεχνητή Νοημοσύνη στον Δημόκριτο δεν υπήρχαν τόσα πολλά δεδομένα και υπολογιστικοί πόροι, με αποτέλεσμα η ΤΝ να «μένει» μέσα στα εργαστήρια.
«Τα πράγματα άρχισαν να αλλάζουν στη δεκαετία του 2000 όπου είχαμε πλέον στη διάθεσή μας περισσότερους υπολογιστικούς πόρους και δεδομένα, αλλά η “έκρηξη” έγινε στη δεκαετία του ’10», επισημαίνει ο ίδιος. «Μέσω της μηχανικής μάθησης, “ταΐζοντας” με πολλά δεδομένα τον υπολογιστή και εκπαιδεύοντάς τον, η Τ.Ν. άρχισε να “βγαίνει” από τα εργαστήρια στην κοινωνία, καθώς πλέον είχαν δημιουργηθεί εφαρμογές που μπορούσε να χρησιμοποιήσει ο άνθρωπος».
Η ανάγκη για ένα ρυθμιστικό πλαίσιο και η μελέτη για την Ελλάδα
Αποκορύφωμα αυτής της γιγάντωσης των εξελίξεων στην Τ.Ν. αποτέλεσε το ChatGPT, το πιο γνωστό chatbot τεχνητής νοημοσύνης που κυκλοφόρησε από την OpenAI τον Νοέμβριο του 2022. Η εφαρμογή αυτή ανέδειξε περισσότερο από ποτέ την ανάγκη δημιουργίας ενός ρυθμιστικού πλαισίου.
«Βγαίνει προς τα έξω μια υπηρεσία, η οποία είναι μεν εντυπωσιακή, αλλά χωρίς να υπάρχει ένα πλαίσιο που να ορίζει τη χρήση της. Η τεχνολογία τρέχει πάρα πολύ γρήγορα, καθιστώντας απολύτως απαραίτητη τη δημιουργία του», επισημαίνει ο κ. Καρκαλέτσης.
Πριν από λίγες μέρες, η ομάδα του σε συνεργασία με την ομάδα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών (ΕΚΚΕ) παρέδωσε στον πρωθυπουργό μία μελέτη με σενάρια για τις εναλλακτικές εικόνες του μέλλοντος της Παραγωγικής Τεχνητής Νοημοσύνης στην Ελλάδα του 2030, προκειμένου να διαμορφωθεί αυτό το πλαίσιο στρατηγικών πρωτοβουλιών και στη χώρα μας.
Η μελέτη υπό τον τίτλο «Generative AI Greece 2030» προέκυψε από τη δουλειά δέκα επιστημόνων –πέντε από κάθε ομάδα– οι οποίοι εργάζονταν για την υλοποίησή της από τον περασμένο Σεπτέμβριο. Αντίστοιχες μελέτες είχαν ήδη κατατεθεί σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες, όπως η Γερμανία ή η Φιλανδία, περίπου ενάμιση χρόνο νωρίτερα.
«Επρεπε να γίνει και στην Ελλάδα. Εξετάσαμε τι ισχύει παγκοσμίως, την κατάσταση στη χώρα, τις αβεβαιότητες που υπάρχουν. Π.χ. υπάρχει διαθεσιμότητα δεδομένων στη χώρα ή υπολογιστικών πόρων που απαιτούνται για αυτήν τη δουλειά; Με βάση αυτές τις αβεβαιότητες, αλλά και τις ευαλωτότητες, καταλήξαμε σε κάποια σενάρια και κάναμε προτάσεις για την υλοποίηση του πιο εφικτού σεναρίου μέχρι το 2030», λέει ο Β. Καρκαλέτσης.
Τα τέσσερα πιθανά σενάρια εξέλιξης από τη χρήση της ΑΙ
1. Η «τεχνοκοινωνική επιτάχυνση» που αποτελεί και το ιδανικό σενάριο, κατά την οποία η κοινωνία προσαρμόζεται εύκολα και «αγκαλιάζει» την Τ.Ν., έχοντας απελευθερωθεί από τεχνοφοβικές αγκυλώσεις.
2. Το σενάριο «τεχνο-νάνο» που αποτελεί μία συντηρητική προσέγγιση κατά την οποία η κοινωνία προχωράει χέρι χέρι με την Τ.Ν., αλλά αρχίζει και υπερ-νομοθετεί εναντίον της, οπότε σταδιακά περιορίζεται και σβήνει.
3. Η «τεχνοκοινωνική βραδυπορία», κατά την οποία η κοινωνία είναι φοβισμένη απέναντι στην τεχνολογία χωρίς να θεσπίζει ρυθμιστικά μέτρα γύρω από αυτήν.
4. Το σενάριο του «τεχνο-γίγαντα» με τα γυάλινα πόδια που κινδυνεύει να θρυμματιστεί: η κοινωνία χειροκροτεί μεν την παγκόσμια τεχνολογική έκρηξη, αλλά μέσα σε ένα πολιτικό και κοινωνικο-πολιτισμικό περιβάλλον που αδυνατεί να ενσωματώσει τις εξελίξεις της τεχνολογίας και να αξιοποιήσει τις δυνατότητες που προσφέρει.
«Το μαχαίρι κόβει, το μαχαίρι σκοτώνει»
Στην ομάδα που συγκροτήθηκε από το Ινστιτούτο Πληροφορικής και Τηλεπικοινωνιών του Δημόκριτου συμμετείχαν και νέοι επιστήμονες, όπως ο δρ Στέλιος Καρόζης, ερευνητής του Κέντρου με ειδικότητα στις υπολογιστικές υποδομές. Χρειάστηκε να συνεργασθεί με την ομάδα του Εθνικού Κέντρου Κοινωνικών Ερευνών με σκοπό τη σύνταξη της περίφημης μελέτης και να ζήσει την εμπειρία μίας πρωτόγνωρης συνεργασίας ανάμεσα σε επιστήμονες της πληροφορικής και του κοινωνικού χώρου.
«Είχε πολύ ενδιαφέρον η διαφορετική οπτική γωνία που είχε η κάθε ομάδα. Εμείς το βλέπαμε πιο μηχανιστικά –ένα και ένα κάνουν δύο– και εκείνοι προσέγγιζαν το θέμα από άλλη οπτική. Μετά από τριβή, εβδομαδιαίες συναντήσεις ανταλλαγή emails και την προσπάθεια όλων, βρέθηκε ένα κοινό λεξιλόγιο», αναφέρει ο κ. Καρόζης εκφράζοντας τον ενθουσιασμό του για αυτή την εμπειρία, αλλά και την αγωνία του για το πώς θα μπορέσει εν τέλει να χρησιμοποιηθεί η Τ.Ν. τα επόμενα χρόνια στην Ελλάδα.
«Μένει να δούμε αν αυτή η προσπάθεια θα μπορέσει να βοηθήσει στα επόμενα βήματα για τον τρόπο χρήσης της Τεχνητής Νοημοσύνης, λαμβάνοντας υπόψη ότι είναι ένα πολύ καλό εργαλείο με καλές και κακές χρήσεις. Το μαχαίρι κόβει, το μαχαίρι σκοτώνει κιόλας», προσθέτει.
Ο Γιώργος Νούνεσης θεωρεί ότι η ελληνική κοινωνία έχει μία «έμφυτη συντήρηση» απέναντι στις νέες εξελίξεις. Δεν «αγκαλιάζει» εύκολα την αλλαγή και φοβάται τους κινδύνους πίσω από καθετί καινούργιο. Ο φόβος μπορεί να εξαλειφθεί μόνο υπό όρους, λέει στην «Κ» ο διευθυντής του Δημόκριτου.
«Εφόσον διασφαλίσουμε τη δυνατότητα να συμμετέχουμε στις εξελίξεις ως κοινωνικό σύνολο, σεβόμαστε και αγκαλιάζουμε τον πλουραλισμό και είμαστε διαφανείς και τεκμηριωμένοι απέναντι στις διαδικασίες, τότε μπορούμε να αξιοποιήσουμε την Τεχνητή Νοημοσύνη χωρίς φόβο και με… πολύ πάθος», τονίζει και θέτει το πιο κρίσιμο –κατά τη γνώμη του– στοιχείο που θα πρέπει σήμερα να ληφθεί υπόψη.
«Αν η Ευρώπη μεριμνήσει ώστε να δημιουργήσει το σωστό νομικό περιβάλλον γύρω από την Τ.Ν. και δεν το κάνει η Ασία, τότε τι θα συμβεί; Μήπως κάνουμε μία τρύπα στο νερό; Υπάρχει το στοιχείο της οικουμενικότητας και ίσως στην προκειμένη περίπτωση να είναι και το πιο κρίσιμο».
