Στο τέλος της προεδρίας του, ο Μπαράκ Ομπάμα επαίνεσε τον Elie Wiesel ως «μία από τις μεγάλες ηθικές φωνές της εποχής μας και, από πολλές απόψεις, τη συνείδηση του κόσμου». Μία από τις πιο διάσημες ρήσεις του επιζώντος του Ολοκαυτώματος και βραβευμένου με Νομπέλ Ειρήνης είναι ιδιαίτερα επίκαιρη σήμερα: «Πρέπει να παίρνουμε θέση. Η ουδετερότητα βοηθάει τον καταπιεστή, ποτέ το θύμα. Η σιωπή ενθαρρύνει τον βασανιστή, ποτέ τον βασανισμένο. Κάποιες φορές πρέπει να παρεμβαίνουμε».
Η πολιτική δεινότητα δεν είναι εύκολη. Από τη στιγμή που υπάρχει ένας τομέας που ονομάζεται πολιτική «επιστήμη» ξεχνάμε ότι η διαχείριση των διεθνών σχέσεων εξαρτάται τόσο από την τέχνη όσο και από την επιστήμη. Οι διπλωμάτες και οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής μπορεί να προτιμούν τον πραγματισμό του Θουκυδίδη, αλλά θα ήταν σοφό να κατανοήσουμε τον κόσμο με τον τρόπο που το κάνει ο Ηρόδοτος – δίνοντας την ίδια προσοχή στον πολιτισμό, στους εθνικούς μύθους και στα ηθικά διδάγματα όσο και στην οικονομική δύναμη, στη στρατιωτική ισχύ και στη γεωγραφία.
Σήμερα, πρέπει επιτέλους να λάβουμε υπόψη μας τη μεγάλη ηθική προτροπή του Wiesel: η ουδετερότητα απέναντι στην επιθετικότητα είναι ανήθικη.
Τον τελευταίο χρόνο, η Τουρκία του Ερντογάν έχει από κάθε άποψη επιδείξει πολεμική στάση απέναντι στην Ελλάδα. Με τον όρο «πολεμική στάση» δεν αναφέρομαι στον γενικό ορισμό του «εχθρικού και επιθετικού», αλλά στον ορισμό του «έθνους ή προσώπου που εμπλέκεται σε πόλεμο ή σύγκρουση, όπως αναγνωρίζεται από το διεθνές δίκαιο».
Το υπουργείο Εξωτερικών των ΗΠΑ προσπαθεί πραγματικά να αποκλιμακώσει την κατάσταση στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο. Ωστόσο, η προσφιλής τακτική του είναι ακριβώς αυτή για την οποία προειδοποίησε ο Wiesel: ουδετερότητα και ίσες αποστάσεις. Ας πάρουμε, για παράδειγμα, την κλασική γραμμή του εκπροσώπου του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Νεντ Πράις: «Προτρέπουμε τους συμμάχους μας να αποφύγουν ρητορική που θα μπορούσε να αυξήσει περαιτέρω τις εντάσεις… θα συνεχίσουμε να τους παροτρύνουμε και τους δύο να αποκλιμακώσουν τις εντάσεις».
Για να είμαστε δίκαιοι, της δήλωσης αυτής προηγείται συνήθως η υποστήριξη της αρχής της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας. Υπάρχουν πολλοί στο Στέιτ Ντιπάρτμεντ που πιθανώς πιστεύουν ότι αυτή είναι μια σαφής και βασισμένη σε αρχές πολιτική διατύπωση. Δεν είναι τίποτα από τα δύο.
«Πρέπει να παίρνουμε θέση. Η ουδετερότητα βοηθάει τον καταπιεστή, ποτέ το θύμα. Η σιωπή ενθαρρύνει τον βασανιστή, ποτέ τον βασανισμένο. Κάποιες φορές πρέπει να παρεμβαίνουμε», έχει πει ο Elie Wiesel.
Δεν υπάρχουν δύο επιτιθέμενοι εδώ. Μόνο η μία πλευρά χρησιμοποιεί τον στρατό της για να αμφισβητήσει την κυριαρχία της άλλης, πραγματοποιώντας ακόμη και ένοπλες υπερπτήσεις πάνω από κατοικημένα εδάφη. Μόνο η μία πλευρά καταθέτει ανούσιες αλλά τυπικά νόμιμες αξιώσεις στον ΟΗΕ αμφισβητώντας την ίδια την ύπαρξη ελληνικών νησιών (στην περίπτωση της τραγελαφικής συμφωνίας ΑΟΖ Τουρκίας – Λιβύης) ή την κυριαρχία της Ελλάδας στα ίδια της τα νησιά. Μόνο η μία πλευρά έχει ξεκινήσει μια ολομέτωπη εκστρατεία παραπληροφόρησης στα ειδησεογραφικά της κανάλια για να οδηγήσει το κοινό της να αμφισβητήσει την κυριαρχία της γείτονος. Μόνο η μία πλευρά χρησιμοποιεί ως όπλο τους πρόσφυγες για να ασκήσει πίεση στη γείτονα. Αυτή η πλευρά –σε όλες τις παραπάνω περιπτώσεις– είναι η Τουρκία.
Τον περασμένο Οκτώβριο, οι εισαγγελείς του Ιλινόι κατακρίθηκαν επειδή απέρριψαν τις συστάσεις της αστυνομίας να απαγγείλουν κατηγορίες σε πέντε υπόπτους για ανθρωποκτονία και βαριά σωματική βλάβη έπειτα από μια αιματηρή ανταλλαγή πυροβολισμών μεταξύ συμμοριών στο Σικάγο. Το σκεπτικό των εισαγγελέων; «Ως αιτία για την απόρριψη των κατηγοριών επικαλέστηκαν την αμφίπλευρη συμμετοχή των μερών», σύμφωνα με έκθεση της αστυνομίας.
Οι δημόσιες τοποθετήσεις του Στέιτ Ντιπάρτμεντ σχετικά με την πολεμική συμπεριφορά της Τουρκίας στο Αιγαίο και στην Ανατολική Μεσόγειο αξίζουν τον ίδιο χλευασμό που δέχθηκαν αυτοί οι εισαγγελείς. Δεν υπάρχει καμία «αμφίπλευρη συμμετοχή μερών» εδώ. Υπάρχει ένας καλά οπλισμένος γκάνγκστερ –ο Ερντογάν– που το μόνο που τον ενθαρρύνει είναι ότι πιστεύει πως μπορεί να τη γλιτώσει για τα πάντα στην επικράτειά του, επειδή το σύστημα δικαιοσύνης θα τον αφήσει να τη γλιτώσει.
Πράγματι, σε ορισμένες περιπτώσεις το Στέιτ Ντιπάρτμεντ είναι ακόμη χειρότερο από αυτούς τους εισαγγελείς. Οταν κάποιοι αξιωματούχοι μιλάνε σε think tankers και δημοσιογράφους και δίνουν βάση στον παράλογο ισχυρισμό του Ερντογάν ότι η ομιλία του πρωθυπουργού κ. Μητσοτάκη στο Κογκρέσο ευθύνεται κατά κάποιο τρόπο για την ένταση –αν και η κλιμάκωση της Τουρκίας ξεκίνησε μήνες πριν από αυτή την ομιλία– αυτό είναι αντίστοιχο με αυτούς τους εισαγγελείς που δείχνουν με το δάχτυλο ένα από τα θύματα της συμπλοκής και λένε «ήθελές τα κι έπαθές τα». Αυτή η συμπεριφορά ξεπερνάει τα όρια της βοήθειας προς τον καταπιεστή μέσω της ουδετερότητας, πρόκειται για ρητή τοποθέτηση στο πλευρό του καταπιεστή.
Η τακτική του Ερντογάν στο Αιγαίο έχει πολύ σοβαρότερες συνέπειες από το να «τσιγκλάει» απλώς την Ελλάδα και δεν πρέπει να αντιμετωπίζεται ως «σκύλος που γαβγίζει δεν δαγκώνει». Η υιοθέτηση της ρητορικής και της επιχειρηματολογίας του καθεστώτος του από το σύνολο της κοινωνίας –στα μέσα ενημέρωσης, μεταξύ των αναλυτών, στη δημόσια στάση της αντιπολίτευσης– σηματοδοτεί ότι αυτή η ένταση μπορεί (και πιθανότατα) θα παραμείνει ακόμη και μετά την αποχώρηση του Ερντογάν από το προσκήνιο. Η αποτυχία να του ζητηθεί δημοσίως να λογοδοτήσει γι’ αυτό, υπονομεύει τις ίδιες τις αρχές της κυριαρχίας και της εδαφικής ακεραιότητας γύρω από τις οποίες οι ΗΠΑ έχουν συσπειρώσει τη Δύση στην περίπτωση της Ουκρανίας.
«Κάποιες φορές πρέπει να παρεμβαίνουμε», μας υπενθύμισε ο Wiesel. Στο Αιγαίο, αυτή η στιγμή είναι τώρα. Αν υπάρξει σύγκρουση στο Αιγαίο, η Ιστορία θα αντιμετωπίσει σκληρά όσους κατέφυγαν στην ανήθικη τακτική της ουδετερότητας.
* Ο κ. Εντι Ζεμενίδης είναι εκτελεστικός διευθυντής του Συμβουλίου Ελληνοαμερικανικής Ηγεσίας (HALC).
