Ο Φαβιέρος στη λογοτεχνία

Η έξαρση του φιλελληνικού «πυρετού» και η ρομαντική εικόνα του

5' 21" χρόνος ανάγνωσης
Ακούστε το άρθρο

Οι αναφορές του ονόματος του Φαβιέρου μέσα σε ιστορικά μυθιστορήματα, ποιήματα και ωδές άρχισαν να εμφανίζονται από την εποχή που πολεμούσε στον στρατό του Ναπολέοντα. Και να πληθαίνουν μετά τη συμμετοχή του στον ελληνικό Αγώνα της Ανεξαρτησίας.

Η ρομαντική έξαρση του φιλελληνικού κινήματος σε ολόκληρη την Ευρώπη, που αναζητούσε και πρόβαλλε εξιδανικευμένα πρότυπα ηρωικών και σπουδαίων πράξεων, δεν μπορούσε να αγνοήσει, προφανώς, τον Φαβιέρο. Έναν γενναίο στρατιωτικό της Μεγάλης Στρατιάς που αντιτάχθηκε στους Βουρβόνους και βρέθηκε στην εσχατιά της ευρωπαϊκής ηπείρου να μάχεται για την ελευθερία των Ελλήνων. Η πορεία του ενσαρκώνει θαυμάσια το επαναστατικό πρότυπο του φιλελεύθερου αγωνιστή στον πρώιμο 19ο αιώνα.

Μια από τις πρώτες εμφανίσεις του ονόματός του στη λογοτεχνία εντοπίζεται στο επικό, ιστορικό μυθιστόρημα Πόλεμος και Ειρήνη του Λέοντος Τολστόι (τόμος 3ος, κεφάλαιο 25) το οποίο προσεγγίζει την περίοδο της γαλλικής εισβολής στη Ρωσία μέσω μιας διεξοδικής ανάλυσης της ρωσικής κοινωνίας του 19ου αιώνα και της εποχής του Ναπολέοντα. Ο Τολστόι, στο κορυφαίο έργο της παγκόσμιας λογοτεχνίας, που γράφτηκε την τετραετία 1865-1869, παρουσιάζει μια μάλλον αμήχανη συνάντηση του Φαβιέρου με τον Ναπολέοντα, όταν ο πρώτος ταξίδεψε στη Ρωσία από το μέτωπο της Ισπανίας για να ενημερώσει τον Γάλλο στρατηλάτη για την αποτυχία στη Μάχη της Σαλαμάγκας.

Ο Τολστόι τοποθετεί τη σύντομη συνάντηση των δύο ανδρών στη σκηνή του Ναπολέοντα, την παραμονή της μάχης του Μποροντίνο, λίγα λεπτά μετά το πρωινό ξύπνημα του Αυτοκράτορα, όπου οι βοηθοί του προσπαθούν να τον ντύσουν και να τον αρωματίσουν. Ο Φαβιέρος, εισερχόμενος στη σκηνή, επαινεί τον ηρωισμό των Γάλλων στρατιωτών στη Σαλαμάγκα, ενώ ο Αυτοκράτορας τον ακούει συνοφρυωμένος, αφού η έκβαση της μάχης δεν ήταν επιτυχής. Ο Ναπολέων σχολιάζει, με κοφτές, ειρωνικές φράσεις, την αναφορά του Φαβιέρου και διαπιστώνει, με μια δόση υπεροχής και αυστηρότητας στο τέλος, ότι δεν περίμενε τίποτε καλύτερο από τους Γάλλους στρατιώτες, αφού εκείνος δεν βρισκόταν εκεί!

Αργότερα, στην έξαρση του φιλελληνικού «πυρετού», ο Φαβιέρος κερδίζει επάξια μια λαμπρή θέση στις σελίδες της λογοτεχνίας και της ποίησης. Η εποχή που βρισκόταν στη σκιά του Ναπολέοντα έχει παρέλθει. Είναι πια αυτόφωτο και ενεργό μέλος του ορμητικού φιλελληνικού κινήματος που κατακλύζει την Ευρώπη. Η προσωπικότητα και οι πράξεις του συνυφαίνονται πλέον και με μυθικά υλικά. Τότε αναδύεται η ρομαντική εικόνα του φιλέλληνα Φαβιέρου η οποία, τουλάχιστον στη Γαλλία του 19ου αιώνα, είχε μεγάλη απήχηση. Το αποτύπωμα αυτής της προσέγγισης της προσωπικότητάς του αναγνωρίζεται στην περίφημη ποιητική συλλογή με φιλελληνικό θέμα Les Οrientales (1829) (Τα Ανατολίτικα ή Ανατολικά σε άλλες ελληνικές μεταφράσεις) του σπουδαίου ρομαντικού συγγραφέα, και επίσης φιλέλληνα, Βίκτωρος Ουγκώ. Σε ένα απόσπασμα από το ποίημα Ενθουσιασμός, ο Ουγκώ υμνεί τον Φαβιέρο γράφοντας:

«[…] Έμπα εμπρός εσύ, Φαβιέρε, συ που μοιάζεις βασιλιάς,

όπου ντρόπιασες τους άλλους βασιλιάδες της Φραγκιάς,

αρχηγέ των τακτικών που πειθαρχούν. [σκιά Μες΄ στους Έλληνας σε βλέπω σαν αρχαίου Ρωμαίου πολεμάρχη, και γενναίε που τα χέρια σου τραχιά

Η ρομαντική έξαρση του φιλελληνικού κινήματος σε ολόκληρη την Ευρώπη, που αναζητούσε και πρόβαλλε εξιδανικευμένα πρότυπα ηρωικών και σπουδαίων πράξεων, δεν μπορούσε να αγνοήσει, προφανώς, τον Φαβιέρο.

ενός έθνους τη σκληρή τύχη βαστούνε […]»

(μετάφραση Κ. Αθ. Κωνσταντινίδη-Ξενάκη, Αθήνα 1921)

Σε αυτό το απόσπασμα, ο Ουγκώ μοιάζει να εξυψώνει τον Φαβιέρο («συ που μοιάζεις βασιλιάς» αποδίδει ο μεταφραστής τον στίχο «comme un prince invoqué !») στο ρόλο του μυθολογικού, ευγενούς ήρωα, που καλείται από υπερβατικές δυνάμεις, την κρίσιμη στιγμή, να παρέμβει και να αλλάξει τη ροή της Ιστορίας. Στη συνέχεια, ο Ουγκώ στον στίχο «[..]όπου ντρόπιασες τους άλλους βασιλιάδες της Φραγκιάς […] («Tois qui seul fus au poste où les rois ont manqué» στο πρωτότυπο) μοιάζει να αντιπαραβάλει την αποφασιστική συμβολή του Φαβιέρου στον ελληνικό αγώνα με την αρχική αμφιθυμία των ισχυρών δυνάμεων και των μοναρχικών κρατών της Ευρώπης (και της Γαλλίας σαφώς) να στηρίξουν δυναμικά τους εξεγερμένους Έλληνες. Η συμβολή του Φαβιέρου στην οργάνωση του Ελληνικού Τακτικού Στρατού είναι προφανής στον στίχο «αρχηγέ των τακτικών που πειθαρχούν» («Chef des hordes disciplinées»).

Στο ίδιο πνεύμα του υπερβατικού φιλελληνισμού εντάσσεται και η ωδή, που συνέθεσε το 1828 για τον φιλέλληνα ο Γάλλος γιατρός και συγγραφέας Auguste Debay (1802-1890), με τίτλο L’Ombre de Léonidas à Fabvier. Η ωδή ξεκινά με μια ειδυλλιακή εικόνα στην οποία ο Λεωνίδας και οι γενναίοι στρατιώτες του απολαμβάνουν νέκταρ και αμβροσία στα μυθικά Ηλύσια Πεδία, δρέποντας, μακάριοι, τους καρπούς των ηρωικών τους πράξεων. Ξαφνικά, ένας αγγελιαφόρος, τους ενημερώνει ότι η αγαπημένη τους πατρίδα βρίσκεται ξανά σε μεγάλο κίνδυνο από τους Οθωμανούς. Ο Λεωνίδας ξεκινά από τον Άδη, διασχίζει το έρεβος και τα σκοτεινά λιβάδια και επισκέπτεται μία νύχτα τον Φαβιέρο στον ύπνο του, ο οποίος κοιτάζει ατρόμητος, κατάματα, τον γενναίο ήρωα της αρχαιότητας. Ο Λεωνίδας εμψυχώνει τον Γάλλο στρατιωτικό, λέγοντάς του ότι ακόμη και ο ∆ίας θαυμάζει τη γενναιότητά του, και του ζητά να φέρει και πάλι την ελευθερία στην Ελλάδα.

Η ωδή του Debay οδηγεί τον Φαβιέρο στην περιοχή των διαχρονικών ηρώων. Τον συνδέει με μυθικές μορφές και με τους θεούς της ελληνικής αρχαιότητας, εκπληρώνοντας, την ίδια στιγμή, ορισμένες βασικές αισθητικές και ιδεολογικές κατευθύνσεις τόσο του ρομαντικού όσο και του φιλελληνικού ιδεώδους. Η εξιδανίκευση των ιστορικών προσώπων, οι ηρωικές πράξεις, η ατομική προσπάθεια, η πίστη σε υψηλά και ευγενή ιδανικά συμφύρονται με τη θνητή φύση του Φαβιέρου και τον μετουσιώνουν σε μυθική προσωπικότητα.

Μια παρατήρηση που μπορούμε να κάνουμε σήμερα, με την απόσταση που μάς χωρίζει, φυσικά, από τον 19ο αιώνα, είναι η διάσταση που υπήρχε μεταξύ της ιδεαλιστικής προσέγγισης του ελληνικού ζητήματος στην Ευρώπη της εποχής και της σκληρής και περίπλοκης κατάστασης που επικρατούσε στον ελληνικό χώρο. Τη στιγμή, για παράδειγμα, που ο Φαβιέρος ενσάρκωνε στα φιλολογικά σαλόνια του Παρισιού τη φασματική μορφή του φιλελληνισμού, ο ίδιος πάσχιζε, μέσα από δεκάδες εμπόδια στο πεδίο της μάχης, απαξιωμένος συχνά από ένα μέρος των συμπολεμιστών του, να κρατήσει, απλώς, όρθιο τον Τακτικό Στρατό.

Ξεχωριστή θέση δίνει στον Φαβιέρο και ο Ιούλιος Βερν στο ιστορικό μυθιστόρημα «Το Αιγαίο στις φλόγες» (1884). Ο Γάλλος μυθιστοριογράφος τοποθετεί τη δράση της ιστορίας του στα χρόνια της Ελληνικής Επανάστασης, αναμειγνύοντας πραγματικά ιστορικά γεγονότα και αληθινά πρόσωπα, όπως ο Φαβιέρος, με μυθιστορηματικούς ήρωες και καταστάσεις. Η περιπέτεια, ο εξωτισμός της Ανατολής, ο πατριωτισμός και ο φιλελληνισμός, η πειρατεία, οι προδοσίες, ο έρωτας και οι ηρωικές πράξεις είναι στοιχεία που δίνουν πνοή και χρώμα στην αφήγησή του. Οι περισσότερες αναφορές του στον Φαβιέρο έχουν αντληθεί από ιστορικές πηγές και ανταποκρίνονται στα ιστορικά γεγονότα, περίπου όπως τα γνωρίζουμε. Η ανασυγκρότηση του Τακτικού Στρατού από τον Γάλλο φιλέλληνα, η συμμετοχή του στη Μάχη του Χαϊδαρίου, η ηρωική του ανάβαση στην Ακρόπολη, και γενικότερα όλη η πορεία του φιλέλληνα στον ελληνικό Αγώνα μνημονεύεται πειστικά στο μυθιστόρημα.

Λάβετε μέρος στη συζήτηση 0 Εγγραφείτε για να διαβάσετε τα σχόλια ή
βρείτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει για να σχολιάσετε.
Για να σχολιάσετε, επιλέξτε τη συνδρομή που σας ταιριάζει. Παρακαλούμε σχολιάστε με σεβασμό προς την δημοσιογραφική ομάδα και την κοινότητα της «Κ».
Σχολιάζοντας συμφωνείτε με τους όρους χρήσης.
Εγγραφή Συνδρομή
MHT