Ένα από τα πλεονεκτήματα των διεθνών επιστημονικών συνεργασιών, πέρα από το μοίρασμα του κόστους και της πνευματικής δύναμης, είναι η οικοδόμηση προσωπικών σχέσεων που ξεπερνούν ατομικές κουλτούρες, παραδόσεις και πολιτικά καθεστώτα.
Στους επιστήμονες του Ευρωπαϊκού Οργανισμού Πυρηνικής Έρευνας (CERN) στα περίχωρα της Γενεύης στην Ελβετία, αρέσει να μιλούν για τις διαφορετικές ομάδες λαών – Ισραηλινούς και Ιρανούς, Ινδουιστές, Μουσουλμάνους, άθεους και καθολικούς – που εργάστηκαν δίπλα-δίπλα πριν από μια δεκαετία για να ανακαλύψουν το μποζόνιο Higgs, το κλειδί για τη συμπαντική μάζα.
Αυτοί οι δεσμοί τώρα απειλούνται, καθώς η αντίθεση στη ρωσική εισβολή στην Ουκρανία συνεχίζει να αυξάνεται στους επιστημονικούς κύκλους — ακόμη και στη Ρωσία, όπου η χρήση της λέξης «εισβολή» σε σχέση με την Ουκρανία θεωρείται πλέον ως έγκλημα. Έχουν ήδη ακυρωθεί πολλές ακαδημαϊκές ανταλλαγές και συνέδρια. Οι ανοιχτές επιστολές από κατόχους του βραβείου Νόμπελ και από άλλες ομάδες έχουν πολλαπλασιαστεί. Τα ρωσικά και αμερικανικά διαστημικά προγράμματα, που είναι αλληλένδετα εδώ και 30 χρόνια, φαίνονται πλέον προορισμένα να ακολουθήσουν χωριστούς δρόμους.
Οι καταδίκες έφτασαν την περασμένη εβδομάδα στο CERN. Σε συνεδρίαση του Συμβουλίου του CERN την Τρίτη, το εργαστήριο δήλωσε ότι δεν θα συμμετάσχει σε καμία νέα συνεργασία με τη Ρωσική Ομοσπονδία «μέχρι νεωτέρας» και ανέστειλε το καθεστώς του εργαστηρίου ως παρατηρητή.
«Το CERN ιδρύθηκε μετα τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο με στόχο να φέρει κοντά έθνη και ανθρώπους για την ειρηνική επιδίωξη της επιστήμης», ανέφερε μια δήλωση που κυκλοφόρησε από το συμβούλιο στις 8 Μαρτίου. «Αυτή η επιθετικότητα έρχεται σε αντίθεση με όλα όσα υποστηρίζει ο Οργανισμός».
Αυτό ακολούθησε την ανακοίνωση στα τέλη Φεβρουαρίου η οποία ανέφερε ότι το Διεθνές Συνέδριο των Μαθηματικών, που ήταν προγραμματισμένο να γίνει στην Αγία Πετρούπολη τον Ιούλιο, θα πραγματοποιηθεί διαδικτυακά. Το Συνέδριο αυτό, που διοργανώνεται κάθε τέσσερα χρόνια, είναι η μεγαλύτερη συγκέντρωση επιστημόνων των μαθηματικών. Η συνέλευση με φυσική παρουσία και η τελετή απονομής βραβείων θα πραγματοποιηθεί σε μέρος που θα καθοριστεί εκτός Ρωσίας.
Οι διαμαρτυρίες δεν περιορίζονται μόνο στη Δύση. Ρώσοι επιστήμονες και επιστημονικοί δημοσιογράφοι δημοσίευσαν στις 24 Φεβρουαρίου, μια ανοιχτή επιστολή στον ιστότοπο Troitskiy Variant, μια ανεξάρτητη επιστημονική δημοσίευση στη Ρωσία, χαρακτηρίζοντας την εισβολή στην Ουκρανία ως «άδικη και ειλικρινά παράλογη».
«Έχοντας εξαπολύσει τον πόλεμο, η Ρωσία καταδίκασε τον εαυτό της σε διεθνή απομόνωση, σε θέση μιας χώρας παρία», σημειώνεται στην επιστολή. «Αυτό σημαίνει ότι εμείς οι επιστήμονες δεν θα μπορούμε πλέον να κάνουμε τη δουλειά μας κανονικά. Εξάλλου, η διεξαγωγή επιστημονικής έρευνας είναι αδιανόητη χωρίς την πλήρη συνεργασία με συναδέλφους από άλλες χώρες».
Την επιστολή έχουν υπογράψει περίπου 7.750 Ρώσοι, σύμφωνα με τον Αντρέι Λίντε, κοσμολόγο του Στάνφορντ από τη Ρωσία και έναν από τους υπογράφοντες. Από τότε που το ρωσικό κοινοβούλιο έκρινε ως ποινικό αδίκημα, που επιφέρει μέχρι 15 χρόνια φυλάκισης το να αποκαλεί κανείς την εισβολή στην Ουκρανία οτιδήποτε άλλο εκτός από «ειδική στρατιωτική επιχείρηση», η επιστολή εξαφανίστηκε από αυτόν τον ιστότοπο, αλλά εξακολουθεί να βρίσκεται στο ψηφιακό αρχείο Wayback Machine.
Μια επόμενη ανάρτηση έγραφε: «Δεν υπάρχει τίποτα εγκληματικό στο κείμενο της επιστολής. Ωστόσο, λόγω της νέας νομοθεσίας που ουσιαστικά εισάγει την πλέον αυστηρή λογοκρισία, αφαιρούμε αυτό το κείμενο, αφήνοντας τις υπογραφές, πιστεύοντας ότι είναι σημαντικό για τους υπογράφοντες να ενημερώσουν τους ανθρώπους ότι δεν σιώπησαν».
Άλλη μια ντροπή για τη Ρωσία ήρθε όταν ο Όλεγκ Ασίμοφ, κλιματολόγος στο Κρατικό Υδρολογικό Ινστιτούτο στην Αγία Πετρούπολη που ηγήθηκε της ρωσικής αντιπροσωπείας σε μια συνάντηση της Διακυβερνητικής Επιτροπής του ΟΗΕ για την Κλιματική Αλλαγή στις 27 Φεβρουαρίου, διέκοψε την ομιλία του ενώπιον των εκπροσώπων από 195 χώρες για να ζητήσει συγγνώμη στους πολίτες της Ουκρανίας για την επίθεση.
Η καταδίκη από το CERN είχε έναν ιδιαίτερα δηκτικό συμβολισμό. Το εργαστήριο δημιουργήθηκε το 1954 για να βοηθήσει στην ένωση μιας -κατεστραμμένης από τον πόλεμο- Ευρώπης, και η προσπάθεια ήταν εξαιρετικά θεαματική. Ο Μεγάλος Επιταχυντής Hadron του εργαστηρίου, κυριαρχεί στη σωματιδιακή φυσική. Η ανακάλυψη από τον επιταχυντή του μποζονίου Higgs πριν από μια δεκαετία, είχε παγκόσμια απήχηση. Και ο Παγκόσμιος Ιστός εφευρέθηκε στο CERN, ως ένας τρόπος που επιτρέπει στους φυσικούς να μοιράζονται εύκολα τα δεδομένα τους.
Στις λειτουργίες του εργαστηρίου συμμετέχουν επιστήμονες από 100 έθνη και περιοχές. Το εργαστήριο διοικείται από ένα συμβούλιο 23 κρατών μελών, καθένα από τα οποία στέλνει δύο αντιπροσώπους, έναν επιστήμονα και έναν διπλωμάτη. Κάθε χώρα έχει μία ψήφο. Η Ρωσία δεν είναι μέλος αλλά, όπως οι ΗΠΑ και η Ιαπωνία, έχει καθεστώς παρατηρητή, που σημαίνει ότι θα μπορούσε να στείλει αντιπροσωπείες στις συναντήσεις χωρίς όμως δικαίωμα ψήφου. Η Ουκρανία είναι ένα από τα επτά συνεργαζόμενα μέλη. Η απέλαση ενός κράτους μέλους ή ενός κράτους με καθεστώς παρατηρητή απαιτεί την ψήφο των δύο τρίτων και η καταμέτρηση είναι μυστική.
Η Φαμπιόλα Γκιανιότι, γενική διευθύντρια του CERN, υπενθύμισε σε μια δήλωση ότι η αποστολή ήταν να χτίσει γέφυρες μεταξύ των χωρών. «Σε περιόδους επιθετικότητας, πολέμου και πολιτικού διχασμού», είπε, «η επιστήμη και οι τέχνες μπορούν να διαδραματίσουν ρόλο για την διατήρηση των ανοιχτών διαύλων επικοινωνίας. Τέτοια κανάλια θα είναι απαραίτητα για την ανοικοδόμηση όταν έρθει η ώρα».
Ο Πιέρ Ραμόντ, φυσικός στο Πανεπιστήμιο της Φλόριντα έγραψε: «Η απόφαση του CERN ήταν αναγκαία. Εάν δεν είχε εκδοθεί, αυτό θα ήταν ένα μαύρο σημάδι: το CERN είναι κάτι περισσότερο από ένα επιστημονικό θαύμα, ήταν και παραμένει το πρώτο σύμβολο της νέας Ευρώπης μετά τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο».
Ο Κιπ Θορν, φυσικός στο Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Καλιφόρνια που κέρδισε το βραβείο Νόμπελ το 2017 για την ανακάλυψη των βαρυτικών κυμάτων, έχει εργασιακές σχέσεις με Ρώσους αστροφυσικούς που χρονολογούνται από τη δεκαετία του 1960.
Σε ένα email, ο Μίκαελ Τέρνερ, φυσικός στο Λος Άντζελες και πρώην πρόεδρος της Αμερικανικής Εταιρείας Φυσικής, τόνισε την αξία αυτών των άτυπων εργασιακών σχέσεων. «Οι επιστήμονες είναι συχνά άτομα με μεγάλη επιρροή στις κοινωνίες τους», σημείωσε, και οι αλληλεπιδράσεις τους είναι μια υπενθύμιση «της ανθρωπιάς όλων των ατόμων, ακόμη και εκείνων σε χώρες των οποίων οι ηγέτες κάνουν εξωφρενικά πράγματα».
Με πληροφορίες από τους New York Times
