Κώστας Λάβδας*: Ευτελισμός του Κοινοβουλίου
Η ιστορική εμπειρία των μέσων της δεκαετίας του 1960, με το επεισόδιο της «αποστασίας», άφησε μια ιδιαίτερη εννοιολογική κληρονομιά. Εξαιτίας της πολιτικά χρωματισμένης υπερβολής της, η εν λόγω κληρονομιά κινδυνεύει να συσκοτίσει τα πραγματικά και ουσιαστικά ζητήματα που τίθενται από ένα υπαρκτό πολιτικό ζήτημα: την εκ των υστέρων απομάκρυνση βουλευτών από την κομματική, προγραμματική και ενδεχομένως ιδεολογική πλατφόρμα με την οποία αναδείχθηκαν.
Η μετακίνηση βουλευτών από το κόμμα με το οποίο εξελέγησαν σε άλλο κόμμα έχει ως αποτέλεσμα την αλλαγή των κοινοβουλευτικών συσχετισμών που προέκυψαν από την κάλπη. Τρεις επιμέρους επιπτώσεις πρέπει να επισημανθούν ως κρίσιμες: έλλειμμα πολιτικής συνέπειας, κενό δημοκρατικής λογοδοσίας και υπερβολή ενδυνάμωσης επιμέρους βουλευτών ως παραγόντων εκτός του πλαισίου στο οποίο αναδείχθηκαν. Καθίστανται ρυθμιστές των εξελίξεων άτομα ή ομάδες που διαφορετικά δεν θα ασκούσαν καταλυτική επιρροή, ενώ αυξάνεται αντίστοιχα η δυνατότητα επιρροής συμφερόντων εκτός του κοινοβουλευτικού πεδίου.
Ούτε μπορεί να μείνει ασχολίαστη η (σκόπιμη ή λόγω άγνοιας) σύγχυση μεταξύ δύο εντελώς διαφορετικών φαινομένων: της υπεράσπισης της ανεξαρτησίας που πρέπει να χαρακτηρίζει την κρίση του κοινοβουλευτικού εκπροσώπου απέναντι στις εκάστοτε επιθυμίες των εκλογέων του (όπως εξηγούσε το 1774 ο Μπερκ στον περίφημο λόγο του προς τους εκλογείς του Μπρίστολ) και της συνολικής εγκατάλειψης του κόμματος και του προγραμματικού πλαισίου με το οποίο εξελέγη ο βουλευτής.
Στη σημερινή Ελλάδα το δεύτερο αυτό φαινόμενο τείνει να λάβει διαστάσεις ευτελισμού της κοινοβουλευτικής λειτουργίας. Την περασμένη εβδομάδα, αυτή η πρακτική γνώρισε νέες δόξες. Είδαμε ακόμη και βουλευτές που ανήκαν στην αντιπολίτευση, και είχαν μόλις πριν από ένα μήνα καταψηφίσει τον προϋπολογισμό, να δίνουν ψήφο εμπιστοσύνης στην κυβέρνηση του ΣΥΡΙΖΑ.
Η αποδοχή και γενίκευση αυτής της πρακτικής, πέρα από ευτελισμό της κοινοβουλευτικής – δημοκρατικής λειτουργίας, μπορεί να οδηγήσει και σε γενικευμένη κρίση νομιμοποίησής της. Οι πολίτες που αξιολογούν κάποιους κοινοβουλευτικούς εκπροσώπους ως «βουλευτές για κάθε χρήση» δεν θα αργήσουν να αρχίσουν να τους αντιμετωπίζουν –και, δυστυχώς, και άλλους μαζί τους– ως βουλευτές για καμία χρήση.
* Ο κ. Κώστας Α. Λάβδας είναι καθηγητής Ευρωπαϊκής Πολιτικής στο Πάντειο Πανεπιστήμιο.
Νίκος Μαραντζίδης*: Αλλη εποχή, άλλα δεδομένα
Στη μεταπολίτευση το κέντρο βάρους της πολιτικής ζωής μετατοπίστηκε. Καθώς εξέλιπαν τα εξωθεσμικά κέντρα του παρελθόντος, τα πολιτικά κόμματα ενίσχυσαν τον ρόλο τους στο Κοινοβούλιο. Κουβαλώντας τις αρνητικές εμπειρίες των προηγούμενων ετών, ιδιαίτερα το τραύμα των Ιουλιανών του 1965, οι πολιτικές ηγεσίες εμβάθυναν την κομματική πειθαρχία ενοχοποιώντας την αυτόνομη παρουσία του βουλευτή στο Κοινοβούλιο και το πέρασμα από το ένα κόμμα στο άλλο. Σε πολωμένες στιγμές, μάλιστα, όπως στην προεδρική εκλογή του 1985, η πίεση προς τους βουλευτές από την ηγεσία πήρε ασφυκτικά χαρακτηριστικά.
Ο έλεγχος στους βουλευτές περιόρισε την ελευθερία τους και υποβάθμισε το Κοινοβούλιο. Ενίσχυσε, όμως, τη σταθερότητα του συστήματος. Κανένα γεγονός στη μεταπολίτευση δεν μπορεί να συγκριθεί με την «αποστασία» του 1965, ούτε σε εύρος ούτε σε σημασία. Ακόμη και πολυσυζητημένες στιγμές, όπως η πτώση της κυβέρνησης Μητσοτάκη το 1993, απέχουν πολύ από το δράμα των Ιουλιανών.
Την τελευταία δεκαετία κάποιες συνήθειες άλλαξαν. Από την υπογραφή του πρώτου μνημονίου το 2010, η κομματική πειθαρχία των βουλευτών εξασθένησε, επιτρέποντας κοινοβουλευτικές αποστοιχίσεις και οδηγώντας σε κυβερνητικές αναταράξεις πρωτοφανείς για τα δεδομένα της μεταπολίτευσης. Στην περίπτωση μάλιστα της πτώσης της κυβέρνησης Παπανδρέου το 2011, ήταν η πρώτη φορά στην ιστορία του κοινοβουλευτικού βίου της χώρας που πρωθυπουργός απομακρυνόταν ύστερα από λήψη ψήφου εμπιστοσύνης.
Εως το φθινόπωρο του 2015 κυριάρχησε στους κοινοβουλευτικούς διαδρόμους έντονη κινητικότητα. Βουλευτές αποχωρούσαν μαζικά από τα (μεγάλα) κόμματά τους, είτε για να ιδρύσουν νέες πολιτικές κινήσεις είτε για να προσχωρήσουν σε άλλα, συχνά μικρά, κόμματα. Τα απόνερα αυτής της περιόδου φτάνουν μέχρι τις μέρες μας.
Οπως όλα δείχνουν, βρισκόμαστε, τώρα, σε αντίστροφη πορεία, σε πορεία σταθεροποίησης. Δημοσκοπικά, η παρουσία των μικρών κομμάτων έχει χάσει την προηγούμενη δυναμική της και οι βουλευτές δείχνουν κουρασμένοι για νέες «εξεγέρσεις», και στρέφονται, έστω άκεφα, στους μεγάλους και ασφαλείς «οίκους».
Ανέκαθεν, στη διάρκεια του βίου ενός επαγγελματία πολιτικού, δύο βασικά «υλικά» διαμόρφωναν το μείγμα της συνείδησής του: η φροντίδα για την καριέρα του και η υπεράσπιση των πεποιθήσεών του. Για τον κάθε πολιτικό, η αναλογία των δύο υλικών στο μείγμα είναι διαφορετική.
* Ο κ. Νίκος Μαραντζίδης είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Μακεδονίας.
