Παρακολουθώ τον Ντόναλντ Τραμπ πάνω από είκοσι χρόνια. Η γλώσσα του ήταν ανέκαθεν απο-καλυπτική του ήθους του. Εγινε διασημότητα όταν παρουσίαζε το τηλεοπτικό reality show «The Apprentice». Η επιχειρηματική και τηλεοπτική συμπεριφορά του προανήγγειλαν αυτό που θα διαπίστωνε αργότερα όλη η οικουμένη – τον αχαλίνωτο εγωκεντρισμό του και ό,τι αυτός συνεπάγεται. Οι μελετητές της ηγεσίας δύσκολα θα βρουν ένα καλύτερο παράδειγμα ναρκισσιστή ηγέτη – του επηρμένου επικεφαλής που είναι ερωτευμένος με τον εαυτό του.
Αμέσως μετά τις προεδρικές εκλογές στις ΗΠΑ, το 2016, είχα γράψει στο «Βήμα» (12/11/2016): «Στο μέτρο που ο χαρακτήρας είναι το σημαντικότερο στοιχείο ενός ηγέτη, ο Τραμπ θα είναι διαρκής πηγή προβλημάτων για τη χώρα του και την υφήλιο. Η απροσδόκητη εκλογική νίκη του θα ενισχύσει την αχαλίνωτη εγωπάθειά του. Το νέο σύστημα εξουσίας θα τον κολακεύει διαρκώς. Το αναμένει άλλωστε· έτσι έκαναν πάντα όσοι (και όσες) τον περιέβαλλαν. Η θητεία του θα είναι πολωτική. Οι υπερσυντηρητικές επιλογές του θα προκαλέσουν μεγάλες αντιδράσεις. Η μισαλλοδοξία του θα χρωματίζει τις αποφάσεις του. Ο Τραμπ δεν έχει μάθει να χτίζει συμμαχίες αλλά, ως παθολογικός ναρκισσιστής, να επιβάλει την άποψή του – έτσι έκανε πάντοτε στις επιχειρήσεις του».
Θα έπρεπε να χαίρομαι που δεν έπεσα έξω. Θλίβομαι, όμως, για τη χώρα του Τζέφερσον (την περίβλεπτη «πόλη πάνω στο όρος», όπως συγκινητικά τη χαρακτήρισε ο Τζον Κένεντι, παραπέμποντας στην «Επί του Ορους Ομιλία» του Ιησού) και την κακή επιρροή που έχει η τραμπική Αμερική στον υπόλοιπο κόσμο.
Η «ύβρις»
Από το 2016 και μετά είχαμε την ευκαιρία να μάθουμε περισσότερα για τον εριστικό, λαϊκιστή και εγωπαθή πρόεδρο που δεν χάνει ευκαιρία να διχάζει, να προσβάλλει, να περιφρονεί και να διαστρέφει. Από βιβλία πρώην συνεργατών του και συγγενών του, αλλά και συνεντεύξεις του σε έγκριτους δημοσιογράφους, γνωρίζουμε πλέον καλά ότι η «ύβρις» –η αλαζονική περιφρόνηση των ορίων– είναι το κύριο χαρακτηριστικό του Τραμπ.
Κατέχοντας το ισχυρότερο αξίωμα στο κόσμο, ενισχύθηκε η ναρκισσιστική πεποίθησή του ότι είναι υπεράνω κανόνων και περιορισμών – ότι είναι άτρωτος.
Ο Τραμπ έχει προσαρμόσει τη ναρκισσιστική προσωπικότητα στην εποχή του διαρκούς θεάματος και της ακατάπαυστης επικοινωνίας. Δεν τον χαρακτηρίζουν μόνο τα κλασικά γνωρίσματα του ναρκισσισμού – έπαρση, αυθάδεια, αναλγησία, επιθυμία κατίσχυσης, ανάγκη για κολακεία, κ.λπ. Ο Τραμπ προσθέτει το μετα-μοντέρνο στοιχείο: την ανενδοίαστη κατασκευή της πραγματικότητας που τον συμφέρει. Δεν τηρεί ούτε τα προσχήματα που επιβάλλονται από τον ρόλο του – οι θεσμικοί περιορισμοί είναι ενοχλητικά εμπόδια στην εκπλήρωση των επιθυμιών του.
Ο ρόλος του λ.χ. επιβάλλει, πρώτος αυτός να σέβεται τα υγειονομικά πρωτόκολλα. Είναι το μόνο που δεν κάνει. Διοργανώνει δεξιώσεις στον Λευκό Οίκο χωρίς μάσκες, δίχως φυσική αποστασιοποίηση. Αν και μολυσμένος, περιφέρεται με το θηριώδες τζιπ του για να χαιρετήσει τους θαυμαστές του, εκθέτοντας σε κίνδυνο το προσωπικό ασφαλείας του. Οφείλει να σέβεται τις αποφάσεις ανεξάρτητων αρχών, αλλά αυτός κατηγορεί το FDA για «πολιτική επίθεση», διότι το χρονοδιάγραμμα της ρυθμιστικής αρχής για την έγκριση του εμβολίου δεν του είναι πολιτικά βολικό (το εμβόλιο δεν θα είναι διαθέσιμο πριν από τις προεδρικές εκλογές).
Υπάρχει μέθοδος στην τρέλα: η διαχείριση της μόλυνσής του από τον κορωνοϊό είναι ενδεικτική του χαρακτήρα του. Πρώτον, πρόβαλε την εικόνα του άτρωτου ηγέτη που ξεμπερδεύει με τον κορωνοϊό σε τρεις μέρες. Δεύτερον, ικανοποίησε την αχαλίνωτη επιθυμία του για κολακεία (να ακούσει τις επευφημίες των οπαδών του). Και τρίτον, εναρμόνισε την υποβάθμιση της λοίμωξής του («μη φοβάστε τον κορωνοϊό», «ήταν Θείο δώρο ότι κόλλησα κορωνοϊό», «αισθάνομαι υπέροχα») με την άρνηση που στρατηγικά υιοθέτησε ως πρόεδρος – ότι δηλαδή η πανδημία είναι μια μορφή γρίπης και θα περάσει γρήγορα.
Αφρονες επιλογές
Η ωμή πολιτική ιδιοτέλειά του οδήγησε σε άφρονες επιλογές: καθότι σε εκλογικό έτος, επεδίωξε το αφήγημα της «ισχυρής» οικονομίας να εκτοπίσει τάχιστα από τη δημόσια προσοχή την ανεπιθύμητη παρείσφρηση του «κινεζικού ιού». Το αποτέλεσμα ήταν η ανερμάτιστη και, τελικά, ανεύθυνη διαχείριση της πανδημίας. Η ανευθυνότητα αυτή ευδοκίμησε στο ναρκισσιστικό φυτώριο της προσωπικότητας του Τραμπ: η υποταγή της πραγματικότητας στις επιθυμίες του ηγέτη.
Για να κερδίσει τη συμπάθεια της κοινής γνώμης, μετά τη νοσηλεία του, έπρεπε να παραδεχθεί την τρωτότητά του, πράγμα δύσκολο έως αδύνατο για έναν ναρκισσιστή. Η κατ’ εξακολούθηση ανευθυνότητά του (π.χ. πέταξε τη μάσκα επιδεικτικά όταν επέστρεψε στον Λευκό Οίκο) προέκυψε ως λογική συνέπεια της άρνησης της πανδημίας που είχε αρχικά υιοθετήσει. Είναι τυχαίο που η δημοσκοπική πλειονότητα των Αμερικανών δεν εμπιστεύεται τις δηλώσεις του για τον κορωνοϊό;
Γνωρίζοντας τη δύναμη της εικόνας, ο Τραμπ σκηνοθετεί διαρκώς τον εαυτό του – την υγεία του, τα οικονομικά του, την πυγμή του, τον ανδρισμό του. Εχει προωθήσει το αναπόφευκτο μιντιακό «σπινάρισμα» σε άλλο επίπεδο. Η μόνη πραγματικότητα που αναγνωρίζει είναι αυτή του αχαλίνωτου εγώ του. Ο γιατρός του ομολόγησε εμμέσως ότι οι ανακοινώσεις από το νοσοκομείο αποσκοπούσαν περισσότερο να ικανοποιήσουν τον ασθενή, παρά να ενημερώσουν την κοινή γνώμη. Ο προκάτοχός του είχε εξάρει, το 2018, τα «απίστευτα γονίδιά του»! Ενας άλλος γιατρός του, το 2015, στη διάρκεια των προκριματικών εκλογών, έγραψε ότι «αν εκλεγεί θα είναι το πιο υγιές άτομο που εκλέχθηκε πρόεδρος». Αργότερα, παραδέχθηκε ότι την επιστολή αυτή είχε υπαγορεύσει ο ίδιος ο Τραμπ! Ολα είναι ένα σκηνοθετημένο reality show.
Ο ηγέτης της πιο ισχυρής χώρας στον κόσμο ζει σε μια φούσκα, στην οποία ηδονίζεται να ακούει τον αντίλαλό του. Λέει στους οπαδούς του αυτά που θέλουν να ακούσουν κι αυτοί του επιστρέφουν αυτό που τόσο έχει ανάγκη – τη λατρεία ως υποκατάστατο της γονικής τρυφερότητας που δεν γνώρισε. Καμία φούσκα, όμως, δεν διαρκεί για πάντα. Η «ύβρις» δεν μένει ατιμώρητη. Θα φανεί, πιθανότατα, στις 3 Νοεμβρίου.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
