Το συνειδητοποίησα πρώτη φορά σε ένα ζαχαροπλαστείο – γνωστό προπύργιο της προσήνειας και της γλυκύτητας ακόμη και σε καιρούς COVID. Ανοίγοντας την πόρτα, η υπάλληλος, που φορούσε τη μάσκα της, μας διαμήνυσε υψώνοντας το χέρι στη χαρακτηριστική κίνηση: «Παρακαλώ, περιμένετε έξω». Εξυπηρετούσε ήδη πελάτες, δεν επιτρεπόταν λόγω των μέτρων η είσοδος σε άλλους. Οταν ήρθε η σειρά μας, η εργαζόμενη έσπευσε να απολογηθεί, κι ας μην είχε λόγο: «Σας απευθύνθηκα με χαμόγελο, αλλά με τη μάσκα δυστυχώς δεν φαίνεται! Ξέρετε πόσο με στενοχωρεί ότι φαίνομαι απότομη ή αγενής;».
Πράγματι, με τη μάσκα εξουδετερώθηκε το πανίσχυρο εκφραστικό μας μέσο, το χαμόγελο, και οι δεκάδες κοινωνικές αποχρώσεις του. Το ειρωνικό χαμόγελο, το πονηρό χαμόγελο, το πλατύ χαμόγελο, το συγκαταβατικό χαμόγελο, το χαμόγελο της ευγένειας ή της τυπικότητας, ακόμη και το ψεύτικο χαμόγελο.
Με κρυμμένα τα πρόσωπα όλων, έχει γίνει χαρακτηριστικά δύσκολη η αναγνώριση της συναισθηματικής κατάστασης του άλλου και κάθε μη λεκτική επικοινωνία. Προκειμένου να προσπελάσουμε το υφασμάτινο εμπόδιο κοιταζόμαστε έντονα, συχνά αδιάκριτα, προσπαθώντας να ανιχνεύσουμε κάποιο άλλο σήμα, την παραμικρή ένδειξη καλών ή κακών προθέσεων. Το χαμόγελό μας, αυτή η σύσπαση των μυών, με τις γνωστές θεραπευτικές ιδιότητες τόσο για τον πομπό όσο και για τον δέκτη, καταδικάστηκε στην αφάνεια τη στιγμή που περισσότερο την είχαμε ανάγκη.
Ο άνθρωπος, βέβαια, είναι προσαρμοστικό ον. Μία, δύο, πέντε, δέκα, το πήραμε απόφαση ότι χαμογελάμε στον βρόντο και αρχίσαμε να χαμογελάμε με τα μάτια. Πρόκειται για το γνωστό και χαμόγελο Duchenne, από τον Γάλλο νευρολόγο ο οποίος στα μέσα του 19ου αιώνα είχε καταλήξει ότι το πιο αυθεντικό χαμόγελο είναι αυτό που όχι μόνο κάνει τις γωνίες του στόματος να ανασηκωθούν, αλλά οδηγεί και τις άκρες των ματιών να ζαρώσουν. Σήμερα ξέρουμε ότι ούτε αυτό το χαμόγελο αποκαλύπτει αληθινή χαρά, αφού όλοι μπορούμε να το προσποιηθούμε, όμως δεν έχει σημασία. Με το μισό πρόσωπο καλυμμένο, είναι το μόνο χαμόγελο που έχουμε στη διάθεσή μας και μια κοινή «γλώσσα» επικοινωνίας.
Εχει κάτι το αισιόδοξο ότι μέσα σε αυτή τη θλιβερή πραγματικότητα, οι μάσκες δεν μας έκαναν να σταματήσουμε να χαμογελάμε αλλά, αντιθέτως, μας ώθησαν να χαμογελάμε πιο πλατιά, με κάθε διαθέσιμο και εμφανή μυ. Ποτέ οι ρυτίδες γύρω από τα μάτια δεν ήταν τόσο «in».
