Το πορτρέτο το έχει σκιτσάρει, μονόχρωμο, ένας Βέλγος διπλωμάτης. Ο προσωπογραφούμενος φοράει το φέσι του. Εχει το ένα μάτι του καλυμμένο. Πάντα το είχε καλυμμένο. Οχι, ο Λάζαρος Κουντουριώτης, ο Υδραίος καραβοκύρης με την πολύτιμη συμβολή στον αγώνα του ’21, δεν ήταν μονόφθαλμος. Κάλυπτε το ένα του μάτι γιατί είχε διαφορετικό χρώμα από το άλλο, πράγμα που –όπως έγραφε το ρεπορτάζ του «Τέχνες & Γράμματα» στην «Κ» της περασμένης Κυριακής– λογιζόταν ως μεγάλη γρουσουζιά για τους ναυτικούς.
Πέρα από την καλλιτεχνική της αξία, είναι δύσκολο να μη δει κανείς την προσωπογραφία αυτή ως σύμβολο. Ο μέγας χορηγός μιας Επανάστασης εμπνευσμένης από τις αξίες του Διαφωτισμού, εμφανιζόταν ως εκουσίως ημίτυφλος, όμηρος μιας δοξασίας. Μισός δεισιδαίμων, μισός νεωτερικός. Μισός με μια στραβή παρωπίδα· μισός με βλέμμα διάπυρης αποφασιστικότητας.
Το κύρος του συμβόλου ενισχύεται από το γεγονός ότι είναι ζωγραφισμένο από χέρι ευρωπαϊκό. Οχι επειδή η εικόνα που είχαν οι ξένοι για εμάς ήταν τάχα πιο ακριβής. Αλλά επειδή η εικόνα που είχαμε εμείς για τους εαυτούς μας ήταν πάντα καθοριστικά διαμεσολαβημένη από την εικόνα που είχαν οι άλλοι. Φτιάξαμε την ταυτότητά μας με υλικά εν μέρει εισαγόμενα. Η ιδέα της Ελλάδας που έπλασε ο αγγλικός ρομαντισμός και ο δίδυμός του, ο γερμανικός νεοκλασικισμός, λειτούργησε ως δραστικό κάτοπτρο που μεταμόρφωσε τους νέους Ελληνες.
Αυτή θα μπορούσε να είναι η πρόκληση που εγείρει ο καγχασμός της Ιστορίας, καθώς διασταυρώνει την πανδημική δοκιμασία με τη βαριά επέτειο της Επανάστασης: Να κοιτάξει κανείς όσο πιο βαθιά μπορεί στο ακάλυπτο μάτι του Λάζαρου Κουντουριώτη. Να δοκιμάσει να ξαναγνωριστεί με το «χειροποίητο» –το αυτοσχέδιο– επίτευγμα αυτών των μεταιχμιακών μορφών του προπερασμένου αιώνα που, παρά τις ήττες, τους εμφυλίους και τις χρεοκοπίες, ξεγέννησαν ένα έθνος-κράτος, το οποίο μπορεί να αποτελεί πηγή συλλογικής αυτοπεποίθησης, χωρίς χρεία ανασκαφής του αρχαίου κλέους.
Η βάπτιση της επιχείρησης εμβολιασμού με το όνομα «Ελευθερία» φάνηκε βαρύγδουπη. Σαν να πήγαινε να υποκλέψει την αίγλη της επετείου, για να τη διαθέσει σε ένα πεζό στρατήγημα υγειονομικής προπαγάνδας.
Αν δοκίμαζε κανείς να ισοφαρίσει το έλλειμμα εμπιστοσύνης με ένα ολίγον μυθολογικό πλεόνασμα έμπνευσης, θα μπορούσε να βρει στην επέτειο τα εργαλεία για να συναρμολογήσει το νόημα ενός συλλογικού σκοπού. Θα μπορούσε να αναζητήσει το πειρατικό σθένος που αναπέμπει προς το μέλλον με το ένα του μάτι ο κυρ-Λάζαρος. Και με αυτή την παραψυχή, να αποκαταστήσει το δυσδιάκριτο ηθικό περιεχόμενο της αντινομικής ελευθερίας του εμβολιασμού. Είσαι ελεύθερος να μην εμβολιαστείς. Αλλά για να είσαι φορέας κάποιας ελευθερίας, πρέπει τουλάχιστον να είσαι ζωντανός.
Η παλιά διάζευξη επιζεί: Ελευθερία ή θάνατος.
Μαλαματώνοντας
Η απάτη είχε στηθεί πάνω σε μια βιομηχανία που παρήγε κοσμήματα γνησίως κίβδηλα. Και τα μοσχοπουλούσε ως εργαλεία απατηλής επίδειξης. Αυτό ήταν το ελληνικότερο των σκανδάλων.
Αποφίμωση
Η λέξη της χρονιάς που φεύγει θα έπρεπε να είναι το mute. Ο νέος κώδικας καλής συμπεριφοράς στις τηλεσυσκέψεις επιβάλλει να κλείνεις το μικρόφωνό σου – να μην επιβαρύνεις τα αυτιά και τα νεύρα των άλλων με το τερέτισμα του πληκτρολογίου, την τσιρίδα του έγκλειστου νηπίου, τη βηχάτη ανάσα σου.
Πλάθεται έτσι ένας ακόμη κανόνας που μοιάζει με πανδημικό οξύμωρο, ενώ έστεκε όμοιος και προ ιού: Για να επικοι-νωνήσεις καλύτερα με τους άλλους, πρέπει να ξέρεις να σωπαίνεις.
Εντάξει· η ψηφιακή αυτοσίγαση δεν έχει το νοηματικό εύρος της κανονικής σιωπής. Το mute δεν είναι βουβή δήλωση. Είναι σκέτη αποφυγή της ηχορρύπανσης. Ακόμη κι όταν δεν μιλάς, το μέσο της τηλεδιάσκεψης εκπέμπει θορύβους που στη φυσική ακοή θα έμεναν ανεπαίσθητοι.
To mute είναι μικροπεριορισμός σε μια εποχή δεινών απαγορεύσεων.
Το αντίθετό του θα μπορούσε να συμβολίζει τις προσδοκίες για το 2021: Να είναι η χρονιά που έρχεται χρονιά του unmute. Αξίζει να ειπωθεί και μπαμπινιωτιστί: Χρονιά της αποφίμωσης, γενικώς.
