Απλό κατά βάση το πρόσφατο εξώφυλλο του αμερικανικού περιοδικού Time, ένα μελανογράμματο 2020 διαγραμμένο από ένα κόκκινο χι, απέσπασε πάντως πολλούς επαίνους. Ισως επειδή εξεικόνισε στη λιτότερη δυνατή μορφή έναν διαχρονικό πανανθρώπινο πόθο, συνώνυμο εντούτοις της πλήρους αδυναμίας και της ματαιότητας. Τον πόθο να είμαστε οι χειριστές του χρόνου, όχι τα υποχείριά του. Και παιδιά ακόμα, λαχταράμε να αντιστρέψουμε τη μοιραία σύνταξη των πραγμάτων. Να γίνουμε εμείς το υποκείμενο του ρήματος «διαγράφω» (τον χρόνο ή τον θάνατο), παρότι το πεπρωμένο, όπως επιβάλλεται από τα θεϊκά σχέδια ή τον ρυθμό της φύσης, μας έχει καταδικάσει στη θέση του αντικειμένου. Και, παρά να μας διαγράφει ο χρόνος, να μας σβήνει, μέρα τη μέρα, στιγμή τη στιγμή, να τον διαγράφουμε εμείς, αν δεν ευτυχήσαμε στη διάρκειά του. Να τον θεωρούμε «ως μη γενόμενον», όπως μια φάση στο βόλεϊ που δεν την πρόλαβε ο διαιτητής και δυσκολεύεται να αποφασίσει ποια ομάδα έχει το δίκιο.
Ειδικά τώρα, όλοι θα θέλαμε το ανέφικτο: να διαγράψουμε το πένθιμο 2020, που έκλεψε εκατοντάδες χιλιάδες ζωές – κι όχι πάντα «επειδή δεν γινόταν αλλιώς». Δεν χωράει συζήτηση ότι σε πάμπολλες περιπτώσεις, παγκοσμίως, γινόταν και παραγινόταν αλλιώς, καλύτερα, αποτελεσματικότερα. Οσο πανούργα κι αν αποδεικνύεται η επιβιωτική στρατηγική του κορωνοϊού, οι απώλειες θα ήταν οπωσδήποτε μικρότερες αν η επίσης δεδομένη πανουργία του ανθρώπινου όντος, η πολυμηχανία του, δεν ήταν διχασμένη: η μισή, αγαθή και δοτική, επιμένει να δρα για το καλό, για το καλό όλων. Η άλλη μισή όμως τάσσεται υπηρέτρια της προχειρότητας και της νωθρότητας όσον αφορά τους πολιτικούς, που εξαντλούν την ευφυΐα τους στην κατασκευή δικαιολογιών, της απληστίας και του αμοραλισμού όσον αφορά τους κάθε λογής επιχειρηματίες. Των φαρμακοβιομηχάνων συμπεριλαμβανομένων. Επιτάχυναν τα ερευνητικά τους προγράμματα χάρη στις γενναιόδωρες επιδοτήσεις από κράτη και υπερεθνικούς σχηματισμούς, όπως η Ευρωπαϊκή Ενωση, κι όμως, η έγνοια τους, όπως και με το AIDS, παραμένει το κέρδος.
Ενόσω οι άνθρωποι πεθαίνουν μαζικά, άλλοι άνθρωποι, μια ασήμαντη μειονότητα, θησαυρίζουν θησαυρούς επί της γης, παρότι γνωρίζουν ότι στον άλλο κόσμο την ίδια τιποτένια περιουσία μεταφέρουν όλοι, είτε Δαρείοι είναι είτε Μάνητες, δούλοι των Δαρείων δηλαδή. Σύμφωνα με έκθεση της οργάνωσης «Αμερικανοί για Φορολογική Δικαιοσύνη», στη διάρκεια της πανδημίας, οπότε πολλαπλασιάστηκαν οι άνεργοι, οι άστεγοι κι όσοι ψευτοζούν χάρη στα συσσίτια, οι 651 Αμερικανοί δισεκατομμυριούχοι αύξησαν κατά 1,1 τρισ. δολάρια τον συνολικό τους πλούτο.
Τι σημαίνει αυτό; Οτι θα μπορούσαν –για την ψυχή της μάνας τους, για τη χρυσόσκονη της δημοσιότητας ή, έστω, για ν’ αβγατίσουν τις μετοχές τους στο χρηματιστήριο του μελλοντικού παραδείσου– να προσφέρουν 3.000 δολάρια σε κάθε Αμερικανό και παρ’ όλ’ αυτά η περιουσία τους να συνεχίσει να υπερβαίνει το προ κορωνοϊού ύψος της. Δεν το έπραξαν. Αν η συνείδησή τους είχε λείψανα ποιότητας, το πιθανότερο είναι ότι δεν θα είχαν γίνει ποτέ δισεκατομμυριούχοι. Κι ύστερα, δεν μπορεί να δογμάτιζε λαϊκιστικά ο παντογνώστης Ιησούς όταν έλεγε το εξής «ταξικό»: «Ευκολώτερόν εστιν κάμηλον διά τρυπήματος ραφίδος διελθείν ή πλούσιον εις την βασιλείαν του Θεού εισελθείν». Η καμήλα και η βελονότρυπα, στη γραφή του Ματθαίου.
Το έχουμε δει άπειρες φορές το τρισάθλιο έργο. Και θα συνεχίσουμε να το βλέπουμε εσαεί. Το αίσθημα ή το πνεύμα οικουμενικότητας είναι εξαιρετικά αδύναμο. Η πανδημία το αποκάλυψε αυτό πειστικότερα και από την κλιματική κρίση. Ο ΟΗΕ και ο ΠΟΥ «ομιλούν μη ακουόμενοι», όπως γράφουν επί θορυβωδών εξάρσεων οι πρακτικογράφοι της Βουλής. Και μοχθηροί εξωγήινοι αν μας επιτεθούν κάποια στιγμή, επιβεβαιώνοντας τον φόβο του Στίβεν Χόκινγκ, και πάλι θα βρεθούν γήινοι πρόθυμοι να μηδίσουν· να αρειανίσουν δηλαδή, να ανδρομεδίσουν ή να προξιμοκενταυρίσουν, αν υποθέσουμε ότι το «ενδιαφέρον σήμα» που εντόπισαν οι αστρονόμοι προερχόμενο από το Proxima Centauri, το πλησιέστερο αστρικό σύστημα στον ήλιο, είναι η προειδοποίησή τους ότι καταφτάνουν.
Οποια ζύγια κι αν χρησιμοποιήσουμε πάντως, δύσκολα θα κρίναμε ιστορικά ορθό τον τίτλο που αφιέρωσε το Time στο απερχόμενο 2020: «The worst year ever», η χειρότερη χρονιά όλων των εποχών. Σύμφυτο γνώρισμα των ανθρώπων είναι βέβαια να σπεύδουν στον υπερθετικό βαθμό όταν αξιολογούν τα πράγματα που έχουν τους ίδιους στο επίκεντρό τους, ως άτομα, ως μέλη κοινοτήτων, ως «κατοίκους εποχών». Και σίγουρα οι περίπου 2.000.000 νεκροί της πανδημίας σε δέκα μήνες είναι τρομακτικό μέγεθος, ανυπόφορο. Δεν είναι αριθμοί σ’ έναν ατέλειωτο κατάλογο ημιανωνύμων. Είναι πλήρεις μικρόκοσμοι, με τις πολλές συναισθηματικές και πνευματικές διασυνδέσεις του ο καθένας.
Μολαταύτα, στο βάθος του μυαλού των στυγνών «οικονομολόγων του πένθους» ένα χαιρέκακο κομπιουτεράκι μετράει και ξαναμετράει πόσο ξαλάφρωσαν οι προϋπολογισμοί των κρατών από τη «μεταδημότευση» υπερηλίκων (κατά την ορολογία των θρησκειών), με τα αναπόφευκτα χρηματοβόρα «υποκείμενα νοσήματά» τους. Ενα κομπιουτεράκι της ίδιας κοπής δουλεύει πιθανότατα και στο μυαλουδάκι των κυνικότερων πολιτικών. Οσων είδαν τις απώλειες στη χώρα τους να μετριούνται με τις εκατοντάδες χιλιάδες, κι όμως έμειναν ασάλευτοι στη φιλοτομαριστική κοινωνιοπάθειά τους.
Το σκοτεινότερο δείγμα είναι βέβαια ο Ντόναλντ Τραμπ. Ενδεχομένως το μοναδικό καλό που θα προσφέρει στην οικουμένη το 2020 είναι ότι εκπνέοντας θα συναποκομίσει τον μεγιστάνα πλανητάρχη. Και μόνο αυτή η προσφορά του λοιπόν αρκεί ώστε να μη χαρακτηριστεί «η χειρότερη χρονιά όλων των εποχών». Για τις ίδιες τις Ηνωμένες Πολιτείες πάντως, το απερχόμενο έτος δεν απέχει πολύ από το να καταγραφεί πράγματι σαν το χειρότερο της ιστορίας τους. Οι νεκροί της πανδημίας ξεπέρασαν ήδη από την άνοιξη τους 58.220 Αμερικανούς στρατιωτικούς που έχασαν τη ζωή τους στην εικοσαετία του πολέμου του Βιετνάμ (1955-1975). Στις 21 Δεκεμβρίου είχαν φτάσει πια τους 317.000. Υπολείπονταν δηλαδή κατά 90.000 των Αμερικανών στρατιωτικών που σκοτώθηκαν στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο. Πιθανόν ο Τραμπ εκβιάζει την παράταση της θητείας του ώστε να καταρρίψει το μακάβριο ρεκόρ και να καταγραφεί στην ιστορία της χώρας του σαν ο χείριστος των χειρίστων.
Για το Time, το 2020 είναι «the worst year ever» επειδή βλέπει την Ιστορία με εθνικό πρίσμα. Για την Ευρώπη, αλλά και για την Ασία, οι νεκροί της πανδημίας είναι ασύγκριτα λιγότεροι από τους στρατιωτικούς και τους πολίτες που πέθαναν στον Β΄ Παγκόσμιο. Ενδεικτικά, η Ελλάδα έχασε 88.000 στρατιωτικούς και 715.000 πολίτες, η δε Σοβιετική Ενωση 10.000.000 στρατιωτικούς και 20.000.000 πολίτες, όταν οι Αμερικανοί άμαχοι που σκοτώθηκαν ήταν μερικές εκατοντάδες, στο Περλ Χάρμπορ.
Βαρύ κι ασήκωτο, παρ’ όλ’ αυτά, το 2020. Και παρότι αυτό δεν το κρίνουν οι ευχές, μακάρι να μην έχουμε μπροστά μας τίποτε βαρύτερο.
