Η πολιτική ζωή του Τραμπ τερματίζεται, όπως θα ανέμενε κανείς, με εξευτελιστικό πάταγο. Οποιος δηλητηριάζει το δημόσιο βίο θα αναγκαστεί, τελικά, να πιει το δηλητήριό του. Αδίστακτη μάχαιραν έδωκας, θεσμικήν μάχαιραν θα λάβεις.
Οτι ένας άνθρωπος της ποιότητας Τραμπ (δείτε στο Netflix το ντοκιμαντέρ «The American Dream» και θα αντιληφθείτε), ότι ένας χυδαίος και αδίστακτος δημαγωγός, ανήλθε στην εξουσία της ισχυρότερης δημοκρατίας στον κόσμο ήταν μεν καταθλιπτικό αλλά και εξόχως αποκαλυπτικό. Οι σοφοί θεμελιωτές της Αμερικής σχεδίασαν ένα σύνταγμα ακριβώς για να αποφύγουν τέτοια ενδεχόμενα. Δεν ήταν, όμως, σφαλματοστεγής κατασκευή. Τίποτα το ανθρώπινο δεν είναι.
Η διαδικασία της ανόδου και της πτώσης του Τραμπ δεν ήταν προδιαγεγραμμένη. Υπογραμμίζει πόσο ανοικτός – απροσδόκητος – μη αιτιοκρατικός – είναι ο δημοκρατικός δημόσιος βίος. Το αποτέλεσμα μιας πολιτικής διαδικασίας εξαρτάται, εν πολλοίς, από το πώς αυτή εκτυλίσσεται.
Οταν το 2015 ο Τραμπ εμφανίστηκε ως υποψήφιος στις προκριματικές εκλογές του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος (Ρ.Κ.), λίγοι τον πήραν στα σοβαρά (μόνο δύο στις 100 μεγάλες εφημερίδες τον υποστήριξαν. Αφενός, δεν προερχόταν από το Ρ.Κ. Αφετέρου, ο λόγος του ήταν τόσο ακατέργαστος και χυδαίος, που δεν ήταν δυνατόν, πίστευαν, να επικρατήσει.
Η αντισυμβατική παρουσία του, όμως, συντονίστηκε με τις υπόκωφες ανάγκες της πολιτικής συγκυρίας. Μεγάλη μερίδα του εκλογικού σώματος, με κερματισμένη πληροφόρηση στις διαδικτυακές φυσαλίδες των κοινωνικών δικτύων, άδραξε την ευκαιρία να διαμαρτυρηθεί γι’ αυτό που βίωνε – την οικονομική και πολιτισμική περιθωριοποίησή της.
Η δυσαρέσκεια, κυρίως της λευκής, χαμηλών εκπαιδευτικών προσόντων, ανειδίκευτης Αμερικής, που ζει με επισφαλή και υποαμειβόμενη εργασία και συχνά προσφεύγει σε ψυχοτρόπα φάρμακα, δεν εκφράστηκε απλώς, αλλά μορφο-ποιήθηκε από τον Τραμπ: την έβαλε στο δικό του εκφραστικό καλούπι. Την έπλασε ρητορικά, νοητικά και ψυχικά κατ’ εικόνα του – της προσέδωσε τοξικότητα, αντιθεσμικότητα, καχυποψία, αυτοαναφορικότητα, διχαστικότητα, χυδαιότητα.
Η υπερχειλίζουσα εγωπάθεια βοήθησε τον Τραμπ να μετατραπεί σε δημοφιλές μιντιακό προϊόν. Οσο πιο καφενειακός, προσβλητικός και απρόβλεπτος ήταν ο λόγος του, τόσο πιο πολύ ανέβαζε τη δημοφιλία των ΜΜΕ που τον αναπαρήγαν. Είδηση δεν ήταν το περιεχόμενο αλλά η εκφορά του. Στην οικονομία της προσοχής, όπου όλοι θέλουν τα κλικ και τα «likes» μας, η αποκλίνουσα χυδαιότητα του αχαλίνωτου Τραμπ ξεχώριζε.
Η εκλογή του το 2016 του προσέδωσε πολιτική ηγεμονία. Τώρα μοίραζε αυτός την τράπουλα, όχι το κατεστημένο του Ρ.Κ. Η κατοχή της εξουσίας άλλαξε τα πολιτικά «payoffs» (οφέλη). Ηταν πλέον προς το συμφέρον της ηγεσίας του Ρ.Κ. να επωφεληθεί από τη αυξανόμενη δημοφιλία του στον συντηρητικό χώρο, συντασσόμενη μαζί του. Βαθμιαία, το ήδη κλυδωνιζόμενο Ρ.Κ. μετατράπηκε, από ένα συμβατικά συντηρητικό – νεοφιλελεύθερο κόμμα, στο προσωποπαγές όχημα ενός ναρκισσιστή δημαγωγού. «Δεν είναι πλέον το δικό τους Ρ.Κ. Είναι το Ρ.Κ. του Ντόναλντ Τραμπ», είπε πρόσφατα ο συνονόματος γιος του.
Για τέσσερα χρόνια κυριάρχησε η φιλοτραμπική πλειοδοσία – ωφελούσε περισσότερο να είσαι με τον Τραμπ παρά με την αλήθεια. Η πληθώρα των αντιθεσμικών, παράνομων και ξεδιάντροπων συμπεριφορών του έγινε αποδεκτή από ασπόνδυλους βουλευτές του Ρ.Κ., οι οποίοι μετείχαν συμφεροντολογικά στη συμπαιγνία – κέρδιζαν ψήφους.
Εως ότου το απόστημα έσπασε με την εισβολή των τραμπ-ούκων στο Καπιτώλιο. Ολη η Αμερική και κυρίως το κατεστημένο του Ρ.Κ. και των χορηγών του είδαν ξεκάθαρα αυτό που κάποιοι έβλεπαν από το 2016: ο Τραμπ είναι ένας επικίνδυνος άνθρωπος για τη δημοκρατία και την ομαλότητα. Η εισβολή άρχισε να αλλάζει τα «payoffs». Θα ζημιώνει πλέον πολιτικά η συνάφεια με έναν ηγέτη που βαρύνεται με το ανεξίτηλο στίγμα της ανταρσίας κατά της δημοκρατίας.
Δεν το έχει συνειδητοποιήσει ακόμη η μάζα του Ρ.Κ., αλλά το κατάλαβε ήδη το κομματικό κατεστημένο και, κυρίως, πολλοί χορηγοί του. Το Ρ.Κ., ως κόμμα εξουσίας, θα αναγκαστεί να αποστασιοποιηθεί από τον Τραμπ για να αποπλύνει το στίγμα. Ηδη άρχισε να το κάνει. Αρκετές επιχειρήσεις, για να προστατεύσουν τη φήμη τους, ανακοίνωσαν ότι σταματούν τις χορηγίες σε όσους καταψήφισαν τη διαβεβαίωση των εκλογικών αποτελεσμάτων στο Κογκρέσο. Ο συνιδρυτής της Home Depot το είπε ξεκάθαρα: «Αισθάνομαι προδομένος».
Ο Τραμπ θα ξοφλήσει πολιτικά, ίσως και οικονομικά. (Ηδη συνεργάτες, χρηματοδότες, και πελάτες του Trump Organization ανακοίνωσαν ότι διακόπτουν σχέσεις μαζί του.) Οταν αλλάζουν τα «payoffs», η δημαγωγική αντισυμβατικότητα, από συντελεστής δημοφιλίας, γίνεται ζημιογόνα.
Μακριά από την προεδρία, ο Τραμπ θα γίνει πιο ακραίος. Εργο της ζωής του θα καταστεί η αυτοδικαίωσή του – θα εντείνει τη συνωμοσιολογία ότι του «έκλεψαν» τις εκλογές. Η διχαστικότητά του θα ενισχυθεί. Θα στραφεί κατά της ηγεσίας του Ρ.Κ., ιδιαίτερα όσο αυτή αποστασιοποιείται από τον ίδιο. Οι δεσμοί του με την παρανοϊκή Ακροδεξιά θα πυκνώσουν. Βαθμιαία, θα περιθωριοποιηθεί, αν και η ηχώ της θεματολογίας του θα μείνει. Οπως υπέροχα ανέδειξε ο μεγάλος ανατόμος του ηγετικού ψυχισμού Σαίξπηρ, ο παθολογικός ναρκισσισμός οδηγεί τον ηγέτη στην απομόνωση. Η αυτοκαταστροφή είναι το τελικό στάδιο της αυτοαναφορικότητας.
* Ο κ. Χαρίδημος Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
