Η πιο θαρραλέα και πολιτική τοποθέτηση για το καθεστώς Ερντογάν διατυπώθηκε από έναν κεντρικό τραπεζίτη, έναν φλεγματικό τεχνοκράτη, που ποτέ δεν είχε εκλεγεί σε πολιτικό αξίωμα και που οι συνθήκες συναγερμού στη χώρα του ανέδειξαν στον θώκο του πρωθυπουργού.
Η ευθεία χρήση του όρου «δικτάτορας» για τον Ερντογάν από τον Μάριο Ντράγκι μίλησε στην καρδιά πολλών Ευρωπαίων. Η οργή για τον συμβολικό υποβιβασμό που υπέστη η πρόεδρος της Κομισιόν, και στο πρόσωπό της όλες οι γυναίκες, στο ανάκτορο του «σουλτάνου» δεν θα είχε την ένταση που περιβλήθηκε εάν δεν είχε προηγηθεί η προκλητική αποχώρηση του Ερντογάν από τη Σύμβαση της Κωνσταντινούπολης που προστατεύει τις γυναίκες, σε μια χώρα με τραγικά ποσοστά γυναικοκτονιών και κακοποίησης γυναικών. Και εάν δεν είχε προστεθεί στον μακρό απολογισμό των δεκάδων χιλιάδων πολιτικών κρατουμένων ή των χιλιάδων που διώκονται «για προσβολή του προέδρου». Η τελευταία 49σέλιδη έκθεση του ΕΛΙΑΜΕΠ (Turkey: A Problem Partner?), στην οποία αναφέρθηκε το ευρωπαϊκό περιοδικό Politico την ημέρα της ευρωπαϊκής επίσκεψης στην Αγκυρα και ανέβασε στο Twitter ο Γκι Φερχόφσταντ για να εδραιώσει την κριτική του στην Τουρκία, είναι μια «μαύρη βίβλος» των πεπραγμένων Ερντογάν.
Η διατύπωση Ντράγκι, λοιπόν, είναι θαρραλέα για δύο λόγους. Ο ένας είναι η διαπίστωση του χαρακτήρα του καθεστώτος Ερντογάν. Ο άλλος είναι η παράλληλη εξισορρόπηση της ανάγκης η Ευρώπη και τα μέλη της να συνεχίσουν να μιλούν και να συνεργάζονται μαζί του. Αυτό το πλαίσιο αποτυπώνουν και οι πρόσφατες αποφάσεις του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Μια θετική ατζέντα κινήτρων συνεργασίας. Υπό κανόνες, αυστηρές προϋποθέσεις και αξιόπιστο φάσμα κυρώσεων. Δεν διαλέγεις τους γείτονές σου.
⇒ Διαβάστε επίσης: Ερντογάν – Ντράγκι: Ιταλοτουρκική κρίση για το #sofagate
Ακόμα κι αν ο Ερντογάν είναι σε τροχιά απομάκρυνσης από την Ευρώπη και τη Δύση, η Ευρώπη και η Ελλάδα έχουν κοινό συμφέρον να αποτρέψουν μια πλήρη ρήξη. Να κρατήσουν την Τουρκία κοντά, σε ένα δομημένο (με κανόνες και όρους) πλαίσιο εταιρικής σχέσης με την Ε.Ε., ακόμα κι αν ο ενταξιακός στόχος είναι εγκεφαλικά νεκρός. Μια Τουρκία ανεξέλεγκτη και εκτροχιασμένη θα συνιστούσε οξύτατη απειλή για την ασφάλεια και τα συμφέροντα της Ευρώπης – και κυρίως της Ελλάδας. Η καλλιέργεια μιας θετικής ευρωπαϊκής ατζέντας για την Τουρκία επιτρέπει στη χώρα μας να διεκδικεί όρους καλύτερης γειτονίας – η οποία θα ήταν πολύ χειρότερη χωρίς την ελκτική ισχύ της Ε.Ε. Κατά τον ίδιο τρόπο που η στρατηγική του Ελσίνκι το 1999 συνάρτησε την ευρωπαϊκή προοπτική της Τουρκίας με ουσιώδεις εθνικές προϋποθέσεις από την πλευρά της Ελλάδας.
Πρέπει λοιπόν να συνεχίσεις να συζητάς. Χωρίς ψευδαισθήσεις για τον συνομιλητή σου. Χωρίς να ξεχνάς ότι έχεις μια διαφορετική αποσκευή πολιτικών αξιών κι ένα άλλο πρότυπο κοινωνίας από εκείνον. Να συνεργάζεσαι κρατώντας τη θέση σου, να συνομιλείς ξέροντας ποιος είσαι, από πού έρχεσαι και πού πηγαίνεις.
Η αναφορά στις ευρωπαϊκές αξίες δεν είναι αυτάρεσκος ευρωπαϊκός ιδεαλισμός. Είναι μια επένδυση στο άυλο ιστορικό κεφάλαιο ισχύος της Ευρώπης. Η φιλελεύθερη δημοκρατία έχει ακόμα τη δύναμη να εμπνέει, αλλά ο κλοιός σφίγγει γύρω της. Τριάντα χρόνια πριν, ήταν το κυρίαρχο σύστημα. Σήμερα είναι υπό άμυνα. Ακόμα και στις ΗΠΑ, όπου το Καπιτώλιο παραμένει οχυρωμένο με οδοφράγματα μετά την εισβολή, τον Ιανουάριο, του τραμπικού όχλου.
Δεν πρέπει λοιπόν να έχουμε ψευδαισθήσεις. Η Ευρώπη περιβάλλεται από καθεστώτα ανελεύθερα και αντιμετωπίζει μέσα της δυνάμεις που γοητεύονται από τον εθνικισμό, τον σοβινισμό και τον αυταρχισμό τους. Οι εχθροί της δημοκρατίας και της Ευρώπης δεν περιορίζονται στην τυπική Ακροδεξιά. Δεν φοράνε σβάστικες, δεν κουβαλάνε ρόπαλα (συνήθως), αλλά πληκτρολόγια και κινητά. Βαφτίζουν τη μισαλλοδοξία τους υπερπατριωτισμό – το τελευταίο καταφύγιο των αχρείων, για να θυμηθούμε τον Σάμιουελ Τζόνσον. Διαστρέφουν ξεδιάντροπα την πραγματικότητα – όσο πιο αναίσχυντα τα ψέματα τόσο ευρύτερη η επικράτειά τους. Παίζουν τα fake news στα δάχτυλα. Δολοφονούν χαρακτήρες. Αναζητούν παντού εχθρούς, προδότες και συνωμοσίες. Ξέρουν να πυροβολούν αλλά όχι και να σκέφτονται.
Αυτοί έχουν πια ένα δοκιμασμένο εγχειρίδιο πολιτικής επιτυχίας. Αν στην Αμερική των Federalist Papers, του Λίνκολν, του MLK και του Ομπάμα, ένας αχρείος διεφθαρμένος τηλεστάρ κατάφερε με ωμά ψέματα και χυδαιότητες να εκλεγεί πρόεδρος, και πολλαπλασιάζοντας τα ψεύδη, τη διαφθορά και τις παραβιάσεις της δημοκρατικής νομιμότητας να ξαναφθάσει μια ανάσα από την επανεκλογή, τότε ασφαλώς υπάρχει πεδίο δόξης λαμπρό για τους απανταχού θαυμαστές του. Τους ενώνει η κοινή απέχθεια για τις αξίες της Ευρώπης. Εχουν το playbook του Ερντογάν και όλων των επίδοξων δικτατόρων, κι ας τους χωρίζει ενίοτε ένας αντίπαλος σωβινισμός.
* Ο κ. Γιώργος Παγουλάτος είναι καθηγητής στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών, γενικός διευθυντής του ΕΛΙΑΜΕΠ.
