Στην καθ’ ημάς Ανατολή, σε αυτό το χωνευτήρι λαών, παραδόσεων και ιδεών, με κραταιά την παρουσία του ελληνιστικού πολιτισμού, το κήρυγμα του Ιησού θα είχε ενδεχομένως μικρή απήχηση, καθώς μπορούσε εύκολα να εκληφθεί ως μία ακόμη θεολογική διαμάχη από τις πολλές που είχαν εκδηλωθεί μεταξύ των Ιουδαίων.
Ισως ο χριστιανισμός να είχε παραμείνει μία «αίρεση» ιουδαϊκή, όπως υποστηρίζουν ορισμένοι, εάν δεν είχε υπάρξει η ιστορική εκείνη σύγκρουση στην Αντιόχεια, όπου ο Παύλος «κατά πρόσωπο αντέστη» στον Πέτρο κατηγορώντας τον ότι εξαναγκάζει τους εθνικούς να συμπεριφέρονται ως Ιουδαίοι, διότι η Εκκλησία της Ιερουσαλήμ επέβαλλε στους πιστούς της νέας θρησκείας να αποδεχθούν προηγουμένως την ισχύ του ιουδαϊκού νόμου.
Η Εκκλησία της Αντιοχείας ήταν η πρώτη που διέρρηξε τους δεσμούς της με την εθνοφυλετική ιουδαϊκή θρησκεία, και ήταν εκεί που ο οικουμενικός πολιτισμός του ελληνισμού αντιπαρατάχθηκε με μια οικουμενική πλέον θρησκεία, που είχε ως αποκλειστική αναφορά τον Ιησού Χριστό – στη Σταύρωση και στην Ανάστασή του. Δεν είναι ασφαλώς τυχαίο ότι στην Αντιόχεια οι οπαδοί της νέας θρησκείας ονομάσθηκαν χριστιανοί, ενώ στην Ιουδαία αποκαλούνταν Ναζωραίοι, όπως παλιά.
Μόνο που η Ανάσταση είναι ως μυστήριο απερινόητο και ορθολογικά μη προσπελάσιμο. Οι σοφοί των Αθηνών παρακολουθούσαν με ενδιαφέρον την ομιλία του Παύλου στον Αρειο Πάγο έως ότου άρχισε να ομιλεί περί Αναστάσεως των νεκρών, οπότε και απήλθαν διατυπώνοντας σχόλια ειρωνικά.
Αρνητές της Αναστάσεως υπήρχαν και μεταξύ Ιουδαίων και εθνικών που είχαν αποδεχθεί τη χριστιανική διδασκαλία. Και ήταν προς τους Κορινθίους, που απευθυνόμενος με επιστολή του ο Παύλος κατέστησε σαφές πως «ει δε Χριστός ουκ εγείρεται, κενόν άρα το κήρυγμα ημών, κενή και δε και η πίστης υμών».
Το ύψιστο μυστήριο της Αναστάσεως θα εορτασθεί και φέτος υπό περιοριστικές συνθήκες που επιβάλλει η πανδημία του κορωνοϊού και κάποιοι οικτίρουν το γεγονός ότι η πολιτεία επέβαλε περιορισμούς. Αλλά η πολιτεία πάντα διαδραμάτισε ρόλο ρυθμιστικό στην Ανατολική Ορθόδοξη Εκκλησία. Μία οικουμενική αυτοκρατορία, όπως το ανατολικό ρωμαϊκό κράτος, ενίσχυε την ενότητά της με μια οικουμενική θρησκεία. Ο αυτοκράτορας απεκδύθη τη «θεϊκή» υπόστασή του, αλλά ήταν ο μόνος λαϊκός που μεταλάμβανε των αχράντων μυστηρίων στο ιερό μαζί με τους κληρικούς, προήδρευε οικουμενικών συνόδων, που διαμόρφωναν το ενιαίο δόγμα.
Οταν περί τα τέλη του 18ου αιώνα άρχισαν να κατισχύουν στην Ευρώπη οι εθνικιστικές ιδέες, οι Εκκλησίες της Ανατολής προσαρμόσθηκαν, και η χριστιανική θρησκεία «εθνοποιήθηκε» – αυτό που το Οικουμενικό Πατριαρχείο της Κωνσταντινουπόλεως είχε χαρακτηρίσει «εθνοφυλετισμό», όταν ανακηρύχθηκε το «Αυτοκέφαλο» της Εκκλησίας της Ελλάδος.
Το πρόβλημα στις μέρες μας δεν είναι οι περιορισμοί της πολιτείας, αλλά η μετάλλαξη των εθνικών Ορθοδόξων Εκκλησιών στο νέο περιβάλλον αποεθνικοποιήσεως που επιβάλλει η παγκοσμιοποίηση. Αλλά αυτό είναι ένα θέμα αρμοδιότητος της Ιεραρχίας. Εμείς οι άλλοι θα εορτάσουμε την Ανάσταση, καλύτερα από πέρυσι, αλλά όχι όπως παλιά.
