Κάτι καλό έχει ήδη αποφέρει η πρόταση Μπάιντεν για την προσωρινή κατάργηση των πνευματικών δικαιωμάτων στα εμβόλια COVID: Ανοιξε μια συζήτηση (που δεν γινόταν) για ένα υπαρκτό πρόβλημα: Οτι τα εμβόλια πάνε στις πλούσιες χώρες, αποστρέφονται όμως τις φτωχές. Σε αυτές σημειώνεται δραματική έλλειψη εμβολίων, η οποία προκαλεί καθυστέρηση στους εμβολιασμούς, η καθυστέρηση αφήνει την πανδημία να εξαπλώνεται, η εξάπλωση φέρνει θανάτους και καλλιεργεί το έδαφος για νέες, πιο επικίνδυνες μεταλλάξεις του ιού, που θα πλήξουν και τις ανεπτυγμένες χώρες. Ενας φαύλος κύκλος αναδεικνύει το μεγάλο πρόβλημα: Οτι το επιχειρηματικό μοντέλο παραγωγής και διάθεσης των εμβολίων είναι ανεπαρκές να αντιμετωπίσει μια μεγάλη πανδημία.
Καλό είναι να θυμούνται όσοι φοβούνται πως μια προσωρινή κατάργηση της πατέντας ίσως κόψει την όρεξη των εταιρειών να καινοτομούν και να παράγουν εμβόλια, ότι δεν θα γινόταν αυτή η συζήτηση αν, πράγματι, αυτές παρήγαγαν όσα εμβόλια χρειάζονται. Αλλά, ενώ έχουν πρωτοφανή κέρδη και οι μετοχές τους πετάνε στον ουρανό, άρα έχουν ευνοϊκό περιβάλλον για να ανταποκριθούν στη ζήτηση, στέκονται ανίκανες να το κάνουν. Δεύτερον, η «όρεξη για καινοτομία» είναι ένα σχετικά πιο σύνθετο φαινόμενο. Η BioNTech πήρε 445 εκατ. δολ. από τη γερμανική κυβέρνηση για να κάνει έρευνες, η Moderna πήρε περισσότερο από 1 δισ. δολ. από το Πρόγραμμα Προωθημένης Βιοϊατρικής Ερευνας των ΗΠΑ, η AstraZeneca έχει χρηματοδοτηθεί με 1,3 δισ. δολ. από το βρετανικό κράτος για έρευνα. Τα εμβόλια για την COVID βρέθηκαν σε χρόνο ρεκόρ επειδή επί χρόνια τα κράτη χρηματοδοτούν αδρά τη βιοϊατρική έρευνα (και μόνο το Εθνικό Ινστιτούτο Υγείας των ΗΠΑ δίνει 40 δισ. δολ. ετησίως γι’ αυτήν την έρευνα), κυρίως τη βασική αλλά όχι μόνον, ενίοτε χρηματοδοτούν και τις κλινικές δοκιμές που κάνουν οι εταιρείες στο τελευταίο στάδιο – όπως στην περίπτωση της Moderna. Κι αφού η όρεξη για έρευνα τροφοδοτείται με δημόσιο χρήμα, εν συνεχεία δίνονται στις εταιρείες πατέντες για μία 20ετία –έναντι των δαπανών που υποτίθεται ότι έκαναν αυτές ενώ, στην πραγματικότητα, τις έκαναν οι φορολογούμενοι. Και χάρη στις πατέντες, επιτυγχάνεται η πώληση εμβολίων/φαρμάκων σε τιμές πολύ υψηλότερες από εκείνες που θα όριζαν η ελεύθερη αγορά και ο ανταγωνισμός – αν υπήρχαν…
Ισως ξενίσει, κλείνω το σχόλιό μου κάπως ανορθόδοξα: Υπάρχει κι ένα θέμα διαφορετικών αξιών και άλλου υποδείγματος. Γιατί από την οικονομία της αγοράς πολύ ξεπέσαμε σε κοινωνίες της αγοράς.
Χρειαζόμαστε διαφορετικά πρότυπα. Σαν τον Τζόνας Εντουαρντ Σολκ, που βρήκε το εμβόλιο για την πολιομυελίτιδα, τον μεταπολεμικό εφιάλτη που σκότωνε ή άφηνε παράλυτα κυρίως τα παιδιά, 12 Απριλίου 1955, πριν από 66 χρόνια, κι όταν σε μια τηλεοπτική συνέντευξη ρωτήθηκε ποιος κατείχε την πατέντα του εμβολίου, απάντησε απλά: «Δεν υπάρχει πατέντα. Μπορείς να πατεντάρεις τον ήλιο;». Ή, για να αλλάξουμε πεδίο, σαν τον Τιμ Μπέρνερς Λι, στο CERN, που οραματίστηκε ένα παγκόσμιο, ταχύ, αποκεντρωμένο, χωρίς γραφειοκρατικούς περιορισμούς σύστημα διακίνησης πληροφοριών, δημιούργησε τον παγκόσμιο ιστό, το πασίγνωστο πλέον World Wide Web (www) που μεταμόρφωσε τον κόσμο και, αρνούμενος πατέντες και δικαιώματα, το δώρισε στην ανθρωπότητα. Πόσο ωραίοι άνθρωποι, πόσο χρήσιμα καινοτόμο θα ήταν σήμερα το παράδειγμά τους!
