Το 2001 ήταν ο Ρόμπερτ Κέιγκαν που είχε πει ότι η Αμερική πάει στο Ιράκ για να κτίσει τη δημοκρατία, όπως ο στόλος του Περικλή επέβαλε τη δημοκρατία στις ελληνικές πόλεις του Αιγαίου. Ο Κέιγκαν είχε σίγουρα διαβάσει τον Θουκυδίδη του. Αν μη τι άλλο, ήταν οικογενειακή παράδοση. Ο πατέρας του Ντόναλντ, που πέθανε προ ημερών, εθεωρείτο διεθνώς ως ο κορυφαίος μελετητής του Πελοποννησιακού Πολέμου. Τον είχε διαβάσει, όμως, ως επίλεκτος του επιτελείου του Μπους του νεότερου και μάλλον τον αντιμετώπιζε ως ιδιοκτησία του. Δεν ήταν δυνατόν να μην αναγνωρίζει τις ουσιαστικές διαφορές ανάμεσα στην «Αθηναϊκή Αρχή» και αυτό που ετοιμαζόταν στο Ιράκ και κατόπιν στο Αφγανιστάν. Ο Περικλής επέβαλε τη δημοκρατία σε κοινωνίες που μιλούσαν την ίδια γλώσσα, πίστευαν στους ίδιους θεούς και μοιράζονταν την ίδια ιστορική εμπειρία, τη σύγκρουση με την Περσική αυτοκρατορία. Ο στόλος του ήταν όπλο στα χέρια των δημοκρατικών, που ήθελαν να ανατρέψουν τους ολιγαρχικούς στις πόλεις τους. Δεν αποπειράθηκε να εξαγάγει ένα πολιτικό και κοινωνικό καθεστώς απαιτώντας από τους πληθυσμούς να εγκαταλείψουν τα ήθη και τις πεποιθήσεις αιώνων και μια ταυτότητα που στηρίζεται στη θρησκευτική πίστη. Η δημοκρατία δεν είναι ιδεολογία που μπορείς να τη μεταφέρεις με τη δύναμη των όπλων. Δεν χρειάζεται να είσαι ιστορικός για να ξέρεις πως η δημοκρατία, αρχαία ή σύγχρονη, προκύπτει από την ιστορική εμπειρία της ίδιας της κοινωνίας.
Στο Αφγανιστάν, για μία ακόμη φορά, ο Δυτικός πολιτισμός βρίσκεται αντιμέτωπος με τις χαμένες ψευδαισθήσεις του. Το έζησε στη Συρία, το έζησε με την Αραβική Ανοιξη, το ζει τώρα με τους Ταλιμπάν. Πώς να ξεχάσω τους διανοούμενους που επευφημούσαν την πλατεία Ταχρίρ; Πώς να ξεχάσω πως όταν το αεροπλάνο του Χομεϊνί απογειώθηκε με προορισμό την Τεχεράνη η προοδευτική Ευρώπη χειροκροτούσε την απελευθέρωση του Ιράν από την τυραννία του Σάχη; Μόνον ο Φουκό είχε το θάρρος να ομολογήσει πως έπεσε έξω. Και θυμάμαι ακόμη το άρθρο του Αγγελου Ελεφάντη στον «Πολίτη» με τίτλο «Ποιος δεν φοβάται τους αγιατολλάδες;».
Θα μου πείτε, βάζω στο ίδιο τσουβάλι τους «προοδευτικούς» με τους «νεοσυντηρητικούς»; Ναι, διότι φαίνεται ότι το πολιτισμικό περιβάλλον αποδεικνύεται ισχυρότερο από τις ιδεολογικές και πολιτικές διαφορές. Και αυτό συγκλίνει στην ιδέα της προόδου, στην αντίληψη ότι είτε με την οικονομία, είτε με τα όπλα, είτε με την εκπαίδευση, ο κόσμος μας είναι καταδικασμένος να φθάσει στο σημείο που βρισκόμαστε εμείς. Αν εμείς είμαστε ανεξίθρησκοι, ο κόσμος κάποια στιγμή θα γίνει ανεξίθρησκος. Στο ενδιάμεσο, οι Ταλιμπάν σκοτώνουν όσες γυναίκες δεν φοράνε μπούρκα στην Καμπούλ. Μάλλον κάτι δεν πάει καλά με τα ερμηνευτικά μας εργαλεία. Και για να επανέλθω στον Κέιγκαν, μάλλον πρέπει να ξαναδιαβάσουμε τους κλασικούς μας.
