Hταν να το ζήσουμε κι αυτό: ένας δρόμος ταχείας κυκλοφορίας να μετατραπεί σε αλπικού χαρακτήρα κατασκήνωση! Aνθρωποι που ξεκίνησαν ανυποψίαστοι να πάνε στις δουλειές τους, κατέληξαν αιφνιδίως να κάνουν ορεινή εκδρομή.
Η συγκλονιστική εμπειρία των εγκλωβισμένων για πολλές ώρες, σε ιδιαιτέρως αντίξοες συνθήκες, οδηγών στην Αττική Οδό (Α.Ο.), εξηγεί την εύλογη οργή τους. Η δευτερογενής εμπειρία ημών των υπολοίπων προστίθεται στις ουκ ολίγες αντίστοιχες του παρελθόντος για να ενισχύσει την πεποίθηση ότι με τέτοιο κράτος, η χώρα δεν είναι μόνο ευάλωτη, είναι καταδικασμένη. Ακόμη χειρότερα: ο πολιτικός λόγος που εκφέρεται συναφώς είναι τόσο απλοϊκός που εγγίζει τα όρια του κρετινισμού.
Η αντιπολίτευση διαστροφικά επιχαίρει για την ανεπαρκή διαχείριση της πρόσφατης κακοκαιρίας (με το ειρωνικά ευρηματικό όνομα «Ελπίς»). Το ίδιο ακριβώς έκανε το σημερινό κυβερνών κόμμα όταν ήταν στην αντιπολίτευση. Σε ένα άμετρα συγκρουσιακό πολιτικό σύστημα, η κρατική αβελτηρία μετατρέπεται καιροσκοπικά σε απόπειρα πολιτικής κατίσχυσης – παραιτηθείτε! Λες και το κύριο πρόβλημα είναι το πολιτικό χρώμα τής εκάστοτε κυβέρνησης, όχι οι παθογένειες ενός χρονίως δυσλειτουργικού κράτους. Το πρόβλημα το αντιμετώπισαν όλα τα κόμματα εξουσίας. Αφού ξέρουν, γιατί υπεραπλουστεύουν;
Σε καμία θεσμικώς ανεπτυγμένη χώρα δεν συναντάται τόσο φτωχός πολιτικός λόγος. Χώρες όπως η Γερμανία, η Αυστραλία, οι ΗΠΑ, ο Καναδάς κ.λπ. αντιμετωπίζουν συχνά παρόμοια φαινόμενα, αλλά ουδέποτε τίθεται θέμα κυβερνητικής παραίτησης. Η ώριμη πολιτική κουλτούρα τους στρέφει την κριτική σε ενέργειες ή παραλείψεις οργανισμών, καθώς και σε συναφή θέματα δημόσιας πολιτικής (π.χ. κλιματική αλλαγή, υποδομές), όχι σε συνολική καταδίκη τής εκάστοτε κυβέρνησης. Η διάκριση επιπέδων ανάλυσης, η στοχευμένη και τεκμηριωμένη κριτική και οι λεπτές διακρίσεις είναι απαραίτητοι όροι θεσμικής μάθησης. Σε εμάς είναι τόσο ασυνήθη όσο η «Ελπίς»!
Η δημόσια συζήτηση αντανακλά τη βαθιά δομή του δημόσιου βίου: υπερτροφικός πολιτικός λόγος, ισχνός διοικητικός λόγος. Αναζητούνται μονομανώς πολιτικές ευθύνες ενώ υποβαθμίζεται, εν προκειμένω, το μείζον – η οργανωτική – διοικητική διάσταση του θέματος. Για την ακρίβεια, όταν δεν αναζητούμε πολιτικές ευθύνες, ερευνούμε τυχόν ποινικές ή πειθαρχικές ευθύνες – το άλλο μας χόμπι. Το σημαντικότερο –πώς παρήχθη η αποτυχία διαχείρισης και τι μπορούμε να μάθουμε από αυτή– παραμένει υποβαθμισμένο.
Κι όμως, η διαχείριση μειζόνων απροσδόκητων συμβάντων είναι, πρωτίστως, θέμα οργάνωσης και διοίκησης. Πώς ένα σύστημα –οργανισμός, επιχείρηση, δίκτυο δημόσιας πολιτικής– διοικείται έτσι ώστε να αποτρέπονται καταστροφικά συμβάντα; Ξέρουμε ότι ακόμα και οι καλύτεροι οργανισμοί ενίοτε αποτυγχάνουν. Δείτε λ.χ. την τραγωδία της ΒΡ στον κόλπο του Μεξικού (2010), τη διαχείριση του τυφώνα «Κατρίνα» στη Νέα Ορλεάνη (2005) ή τα φονικά ατυχήματα της ΝΑSA (Challenger και Columbia). Τι εξηγεί τις αποτυχίες; Υπάρχουν, όμως, και οργανισμοί υψηλής αξιοπιστίας οι οποίοι έχουν εξαιρετικές επιδόσεις – μηδενικά ατυχήματα. Πώς το καταφέρνουν;
Αναζητούνται μονομανώς πολιτικές ευθύνες ενώ υποβαθμίζεται, εν προκειμένω, το μείζον – η οργανωτική – διοικητική διάσταση του θέματος.
Ας εστιάσουμε, εν προκειμένω, στις αστοχίες – λ.χ. στην κακή διαχείριση του προβλήματος στην Α.Ο. Τα αυτοκίνητα σε έναν κλειστό αυτοκινητόδρομο όπως η Α.Ο. έχουν σειριακή εξάρτηση, όπως οι κρίκοι σε μια αλυσίδα. Αν σπάσει ένας, αχρηστεύονται οι υπόλοιποι. Η συνεχής εισροή αυτοκινήτων σε μια οδική αρτηρία που έχει υποστεί έμφραγμα επιδεινώνει το πρόβλημα. Για να αποτραπεί, χρειάζεται προδραστικότητα, ενίοτε τολμηρή.
Οι μετεωρολογικές προγνώσεις, παρά τα όσα ψευδώς ισχυρίζεται ο κυβερνητικός εκπρόσωπος, ήταν σχετικά ακριβείς και τακτικά επικαιροποιημένες. Oλοι γνώριζαν για τον επερχόμενο χιονιά, εξ ου και οι αλλεπάλληλες συσκέψεις μεταξύ 21-23/1/22. Δύο είναι τα κρίσιμα αρχικά ερωτήματα: Γιατί οι Αρχές (Τροχαία και Πολιτική Προστασία) δεν απαγόρευσαν τη διέλευση των φορτηγών στην Α.Ο. από το βράδυ της Κυριακής (23/1); Γιατί τη Δευτέρα το πρωί (24/1), δεδομένης της επιδεινούμενης χιονόπτωσης, δεν απαγόρευσε η Α.Ο. τη διέλευση όλων των οχημάτων;
Οι δύο αυτές αποφάσεις ήταν καθοριστικές διότι επηρέασαν τη μορφή και την πορεία τού εν εξελίξει συμβάντος. Η λήψη τους, λογικά, βασιζόταν τόσο σε μετεωρολογικά δεδομένα όσο και στην –εδώ είναι το κρίσιμο σημείο– πεπαιδευμένη διαίσθηση των εμπλεκομένων. Κρίσιμες λειτουργικές αποφάσεις, όμως, έχουν, δυνητικά, υψηλό κόστος, γι’ αυτό τείνουν να αναβάλλονται. Εν προκειμένω, η αμφίπλευρη αναβλητικότητα παρήγαγε, συνδυαστικά, καταστροφική αδράνεια. Οι μεν Αρχές δίστασαν να διακόψουν την εφοδιαστική αλυσίδα (βλ. «Καθημερινή», 26/1/22), ο δε διευθυντής Κυκλοφορίας της Α.Ο. δίστασε να κλείσει τον αυτοκινητόδρομο («Παίρνεις την απόφαση [να κλείσει η Α.Ο.] μετά από 20 χρόνια λειτουργίας;», ο.π.).
Τώρα γνωρίζουμε ότι, στις συγκεκριμένες συνθήκες κακοκαιρίας, η συνδυαστική διστακτικότητα Αρχών και Α.Ο. ήταν καταστροφική. Το συμβάν πήρε, ειρωνικά, τη μορφή χιονοστιβάδας. Πληθώρα τα συναφή ερωτήματα: Γιατί η Πολιτική Προστασία επέδειξε υπερβολική εμπιστοσύνη στις διαβεβαιώσεις της Α.Ο. ότι θα κρατήσει τον δρόμο ανοιχτό; Τι σχέδια και δοκιμασμένες ρουτίνες έχει η Α.Ο. για τη διαχείριση απροσδόκητα ακραίων συμβάντων; Ως διαχειριστής κρίσιμης υποδομής, πού και πώς λογοδοτεί;
Οι πτυχές είναι πολλές. Θα επανέλθω.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
