Το 2020 η φαρμακευτική εταιρεία Novartis Hellas συμβιβάστηκε εξωδικαστικά με το αμερικανικό δημόσιο, έχοντας ομολογήσει τη συστηματική εμπλοκή της σε πράξεις διαφθοράς με γιατρούς του ελληνικού Δημοσίου, για την περίοδο 2012-2015. Η εταιρεία παραδέχθηκε τη δωροδοκία «δημοσίων λειτουργών υγείας» προκειμένου «να χρησιμοποιήσουν την επιρροή τους προς την [ελληνική] κυβέρνηση και Αρχές και Υπηρεσίες για να […] επηρεάσουν […] ενέργειες και αποφάσεις [τους], ώστε να βοηθήσουν τη Νovartis Hellas στην απόκτηση και διατήρηση επιχειρηματικού οφέλους». Με άλλα λόγια, καθ’ ομολογίαν της εταιρείας, το σκάνδαλο Novartis δεν ήταν ένα αμιγώς ιατρικό σκάνδαλο, αλλά ενέπλεκε δυνάμει και πολιτικούς-κρατικούς αξιωματούχους.
Το κείμενο του εξωδικαστικού συμβιβασμού δεν επεκτείνεται στην πολιτική διάσταση του σκανδάλου· οι αναφορές είναι ελλειπτικές. Διαβάζοντας, ωστόσο, το κείμενο της πρόσφατης πράξης αρχειοθέτησης της δικογραφίας που αφορά τον πρώην υπουργό Υγείας Αδωνι Γεωργιάδη (το κείμενο αναρτήθηκε στον ιστότοπο της εφημερίδας «Αυγή»), αποκτούμε μια έστω αμυδρή εικόνα του βιότοπου στον οποίο είναι δυνατόν να καλλιεργηθούν τέτοια σκάνδαλα διαφθοράς. Να το πω διαφορετικά: Αν προσεγγίσει κανείς το κείμενο της πράξης αρχειοθέτησης φαινομενο-λογικά (: δίνοντας έμφαση σε περιγραφόμενα φαινόμενα) και όχι ποινικά, αντιλαμβάνεται καλύτερα το φαινόμενο της στενής σχέσης φαρμακοβιομηχανίας και πολιτικής. Δεν υπάρχει κάτι απαραιτήτως ανάρμοστο σε αυτήν τη σχέση, αρκεί να λειτουργούν μηχανισμοί λογοδοσίας. Αλλά σε μια κομματικοποιημένη δημόσια διοίκηση, στο εσωτερικό ενός χρονίως πελατειακού κράτους, δεν είναι βέβαιο ότι αυτό συμβαίνει.
Ο εισαγγελέας Οικονομικού Εγκλήματος κάνει αναφορά στον θετικό κατάλογο συνταγογραφούμενων φαρμάκων. Αναφέρεται, συγκεκριμένα, στην έκδοση υπουργικής απόφασης, το 2013, με την οποία, με μια απλή αναδιατύπωση, δόθηκε η «δυνατότητα σε όλες τις φαρμακευτικές εταιρείες (και την εταιρεία Novartis) […] να πετυχαίνουν υψηλότερη τιμή και να αυξήσουν σημαντικά τα κέρδη τους» (η απόφαση αυτή καταργήθηκε αργότερα από τον τότε υπουργό Υγείας κ. Γεωργιάδη). Ο εισαγγελέας αποφαίνεται ότι αρμόδιος γι’ αυτή την υπουργική απόφαση ήταν ο υφυπουργός Υγείας και διερωτάται για τη σκοπιμότητά της: «Η έκδοση της ως άνω υπουργικής αποφάσεως δημιουργεί όντως ερωτηματικά ως προς τον λόγο εκδόσεώς της».
Η αρμόδια επιτροπή που συστάθηκε από τον γενικό γραμματέα του υπουργείου Υγείας για να εγκρίνει τα φαρμακευτικά σκευάσματα που θα περιλαμβάνονταν στον θετικό κατάλογο, ελέγχεται, εν παρόδω από τον εισαγγελέα για «παρατυπίες και παραλείψεις».
Με άλλα λόγια, αν και ο σκοπός του πορίσματός του είναι διαφορετικός, ο εισαγγελέας περιγράφει ένα πλέγμα υπουργικών και διοικητικών αποφάσεων οι οποίες ρυθμίζουν κρίσιμα θέματα για τις φαρμακευτικές εταιρείες. Μια απλή αναδιατύπωση υπουργικής απόφασης ή διοικητικής «παράλειψης», λ.χ. παράγει ευνοϊκά ή μη οικονομικά αποτελέσματα.
Αν, συνεπώς, τη διαβάσουμε φαινομενο-λογικά, η πράξη αρχειοθέτησης του εισαγγελέα Οικονομικού Εγκλήματος μας βοηθά να αντιληφθούμε πώς τα συμφέροντα φαρμακευτικών επιχειρήσεων εξαρτώνται, εν μέρει τουλάχιστον, από αποφάσεις πολιτικών και κρατικών αξιωματούχων. Ενα το κρατούμενο, λοιπόν: Ευκαιρίες και κίνητρα δωροδοκίας υπάρχουν σε μια σχέση εξάρτησης, γι’ αυτό, άλλωστε, ο τελικός αποδέκτης των δωροδοκιών της Novartis ήταν, βάσει σχεδιασμού τουλάχιστον, «κυβέρνηση, Αρχές και Υπηρεσίες». Δεύτερο κρατούμενο: Ο εξωδικαστικός συμβιβασμός μεταξύ Novartis Hellas και αμερικανικού δημοσίου αναφέρει εν δυνάμει δωροδοκία Ελλήνων πολιτικών και κρατικών αξιωματούχων. Το συμπέρασμα προκύπτει αβίαστα: κάποιοι αξιωματούχοι πιθανότατα δωροδοκήθηκαν.
Ερευνήθηκε πλήρως, ενδελεχώς και αμερολήπτως αυτό το εύλογο ενδεχόμενο ή μήπως το σκάνδαλο διαφθοράς χρησιμοποιήθηκε από την προηγούμενη κυβέρνηση για να πληγούν στοχευμένα πολιτικοί αντίπαλοι, οι πλείστοι από τους οποίους απαλλάχθηκαν από τη Δικαιοσύνη; Εφθαναν, τελικά, οι δωροδοκίες της Novartis στους εκ προθέσεως τελικούς αποδέκτες τους, δηλαδή σε στελέχη σε όλο το φάσμα «κυβέρνηση, Αρχές και Υπηρεσίες», σύμφωνα με την ομολογημένη στόχευση της εταιρείας;
Το πρόβλημα είναι ότι τις μέχρι τώρα απαντήσεις στα ερωτήματα αυτά δύσκολα μπορεί να εμπιστευθεί ο καλοπροαίρετος πολίτης. Γιατί; Διότι, εφόσον το σκάνδαλο Novartis εργαλειοποιήθηκε πολιτικά, είναι σχεδόν αδύνατο για τη Δικαιοσύνη, να μην εκληφθεί ως πολιτικά επηρεαζόμενη. Για όποιον νοιάζεται αυθεντικά για έναν έντιμο και θεσμικά υγιή δημόσιο βίο, το σκάνδαλο Novartis δείχνει πόσο χρειαζόμαστε στιβαρούς μηχανισμούς λογοδοσίας, οι οποίοι να είναι, και να θεωρούνται ότι είναι, ανεξάρτητοι. Μόνον έτσι έχουμε εμπιστοσύνη στα αποτελέσματα της λογοδοσίας.
Δείτε μερικές διεθνείς πρακτικές. Το πολιτικό μέλλον του Βρετανού πρωθυπουργού κρίνεται από τις έρευνες μιας ανώτερης δημόσιας λειτουργού και της αστυνομίας, αναφορικά με παράνομα κορωνοπάρτι στην Ντάουνινγκ Στριτ. Ο τέως πρόεδρος Τραμπ βρίσκεται υπό το μικροσκόπιο της Εισαγγελίας της Νέας Υόρκης για φερόμενα αδικήματα της επιχείρησής του. Η πρόσφατη δικαστική έρευνα για «άλωση του κράτους» στη Νότια Αφρική κατέδειξε την άμεση όσο και πρωτοφανή εμπλοκή του πρώην προέδρου Τζέικομπ Ζούμα σε διευκόλυνση της διαφθοράς. Ο κ. Ζούμα, μάλιστα, οδηγήθηκε στη φυλακή για προσβολή δικαστηρίου, εφόσον αρνήθηκε να καταθέσει στην επιτροπή διερεύνησης.
Αυτά αλλού. Θα τα δούμε ποτέ εδώ;
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
