Υπάρχουν άνθρωποι που κουβαλούν στους ώμους τους τις μνήμες μιας ολόκληρης κοινότητας, αναγνωρίζοντας αυτό το καθήκον ως ύψιστο χρέος στους παππούδες, στους προπάππους, στην Ιστορία την ίδια. Ο Νίκος Μιχαηλίδης, που απελάθηκε από την Πόλη το 1964 –τη χρονιά της αποφοίτησής του από το Ζωγράφειο Λύκειο– έχει αφιερώσει τα τελευταία χρόνια όλη την ενέργειά του για να διασώσει ιερά και όσια της Ρωμιοσύνης. Χάρις στον δικό του συντονισμό, το νεκροταφείο Σισλί, ένα υπαίθριο μουσείο γλυπτικής με τάφους επιφανών –από τους Ζαρίφηδες έως τους Μαυρογορδάτους και τους Ροδοκανάκηδες– σταμάτησε να έχει την εικόνα της εγκατάλειψης και των βανδαλισμών που υπέστη το 1955. Πρόκειται για το σπουδαιότερο ελληνορθόδοξο κοιμητήριο εκτός συνόρων, ένας σιωπηλός μάρτυρας της τεράστιας ακμής των Ρωμιών μετά το Τανζιμάτ. Τον Νοέμβριο του 2019, ο Νίκος Μιχαηλίδης ήταν εκείνος που εμπνεύστηκε και υλοποίησε το Μνημείο Πεσόντων Κωνσταντινουπολιτών στο Φάληρο για να μας θυμίζει πως οι Ρωμιοί έτρεξαν να βοηθήσουν την πατρίδα το 1940, διακινδυνεύοντας πολύ περισσότερα πράγματα από τους υπόλοιπους. Πολλοί από αυτούς, λ.χ., ήξεραν πως αν γυρίσουν ζωντανοί από το μέτωπο δεν θα μπορούσαν να επιστρέψουν ποτέ στην Πόλη, καθώς ήταν Τούρκοι υπήκοοι που υπηρέτησαν σε ξένο στρατό.
Τώρα η πολυετής έρευνά του για τους Πολίτες εθελοντές του ’40 ολοκληρώθηκε με δύο τόμους, που αποτελούν στην πραγματικότητα ένα μικρό γραπτό μνημείο για τη συμμετοχή χιλίων Ρωμιών στα χαρακώματα και τα πλοία, διακόσιοι εκ των οποίων έχασαν τη ζωή τους μαχόμενοι. Στις 11 Φεβρουαρίου στο Σισμανόγλειο Μέγαρο της Πόλης έγινε η παρθενική παρουσίαση του Α΄ τόμου «Τα ελληνοτουρκικά και οι Κωνσταντινουπολίτες εθελοντές στον Β΄ Παγκόσμιο Πόλεμο, 1939-1944». Το πρωτότυπο στοιχείο είναι πως πέρα από την έμφαση στις ελληνοτουρκικές σχέσεις της περιόδου, έχουν συγκεντρωθεί και καταγράφονται 340 περίπου προσωπικές μαρτυρίες των καταταγέντων, καθώς και αφηγήσεις των απογόνων τους. Είναι ένα ιδιαίτερα πολύτιμο, πρωτογενές υλικό. Ξεφυλλίζοντας το βιβλίο, έπεσα πάνω στην Κατρίν Βιτάλη, που ξαναζωντανεύει μέσα από τα λεγόμενα της κόρης της. Καθολική με καταγωγή από την Τήνο και μάνα Ιταλίδα, γεννημένη στην Πόλη, κατετάγη στον αγγλικό στρατό το 1940 διότι ο ελληνικός δεν δεχόταν γυναίκες. Διακρίθηκε για τον ηρωισμό της.
Ακόμα όμως και όταν τα στοιχεία είναι ελάχιστα, η δόνηση του συναισθήματος παραμένει. Στο λήμμα του Παντελή Μαρκόπουλου αναφέρεται μόνον ότι ήταν δόκιμος μηχανικός του Π.Ν. Το δεκαοκτάχρονο παλικάρι ανατινάχθηκε μαζί με την πλώρη του ηρωικού Αδρία, όταν το πλοίο έπεσε σε νάρκη. Δεν έζησε για να δει το πιο γενναίο περιστατικό του Ναυτικού μας, μιας και το σακατεμένο αντιτορπιλικό κατάφερε να διαφύγει στην Αλεξάνδρεια. Η πιο συγκλονιστική ιστορία, ωστόσο, είναι αυτή στον β΄ τόμο που αναμένεται να κυκλοφορήσει. Αναφέρεται στη θυσία των 78 Κωνσταντινουπολιτών εθελοντών, που τον Απρίλιο του 1941 με τη γερμανική εισβολή αποφάσισαν να ναυλώσουν το καΐκι «Ευαγγελίστρια» για να επιστρέψουν στην Πόλη. Το πλεούμενο τορπιλίστηκε στο Αιγαίο και βυθίστηκε αύτανδρο. Ηταν τρομερά συγκινητική η στιγμή όταν ακούστηκε στην αίθουσα του Σισμανογλείου σε πρώτη εκτέλεση το τραγούδι «Δάφνες στα κύματα» του Κωνσταντινουπολίτη συνθέτη Γιάννη Πηλιούρη. Το ίδιο συνέβη και στη διαδικτυακή σύνδεση με τον τελευταίο επιζώντα Κωνσταντινουπολίτη εθελοντή, Αντώνη Μουρτζιάδη, που ζει στην Ελλάδα. Τον ευχαρίστησαν για την προσφορά του στην πατρίδα και την αυτοθυσία του, τόσο ο Οικουμενικός Πατριάρχης Βαρθολομαίος –που τίμησε με την παρουσία του την εκδήλωση– όσο και η γενική πρόξενος της Ελλάδας.
Για τη σημαντική ιστορική έρευνα του Νίκου Μιχαηλίδη μίλησαν ο πρέσβης ε.τ. Αλέξης Αλεξανδρής και ο Μιχάλης Βασιλειάδης, πρώην εκδότης και διευθυντής της ομογενειακής εφημερίδας «Απογευματινή», καθώς και ο επιχειρηματίας Χρήστος Ελματζιόγλου.Τη συζήτηση συντόνισε ο δικός μας αγαπημένος συνάδελφος Μανώλης Κωστίδης, ενώ σύντομο χαιρετισμό απηύθυνε η γενική πρόξενος της Ελλάδας στην Κωνσταντινούπολη, Τζωρτζίνα Σουλτανοπούλου. Στην εκδήλωση παρευρέθησαν μέλη της ομογένειας, συγγενείς των εθελοντών, καθώς και οι καθηγητές Elçin Macar και Ayhan Aktar.
