Η επιτροπή της αμερικανικής Βουλής που διερευνά την επίθεση οπαδών του Τραμπ στο Καπιτώλιο, στις 6/1/2021, έχει αρχίσει να τροφοδοτεί με πολύτιμο υλικό την κοινή γνώμη. Τα ευρήματά της θα απασχολούν για χρόνια τους κοινωνικούς επιστήμονες.
Ο πρώην υπουργός Δικαιοσύνης του Τραμπ, Ουίλιαμ Μπαρ, αποκάλυψε το ψυχολογικό υπόβαθρο του μεγάλου ψεύδους του Τραμπ ότι, δήθεν, του «έκλεψαν» την εκλογική νίκη το 2020. «Ποτέ δεν υπήρξε ένδειξη ότι (ο Τραμπ) ενδιαφέρθηκε για τα πραγματικά γεγονότα», είπε ο Μπαρ. Και πρόσθεσε: «Εχει αποσυνδεθεί από την πραγματικότητα (…)». Οπως αποκαλύφθηκε στην επιτροπή, στενοί συνεργάτες του προέτρεψαν τον τότε πρόεδρο να παραδεχθεί την ήττα του. Ματαίως. Ο υπερτροφικός ναρκισσισμός του, υποθαλπόμενος από εμετικούς αυλοκόλακες τύπου Τζουλιάνι, δεν άντεχε την ήττα. Η πραγματικότητα ήταν ό,τι ο Τραμπ όριζε ως πραγματικότητα.
Δεν ήταν η πρώτη φορά. Στις προεδρικές εκλογές του 2016, είχε ήδη προαναγγείλει ότι, αν τις έχανε, θα ήταν εξαιτίας νοθείας! Σε ένα ανοιχτό παιχνίδι, όπως η εκλογική αναμέτρηση, το μόνο αποτέλεσμα που αποδέχονται οι ναρκισσιστικοί ηγέτες είναι η νίκη. Τίποτε άλλο.
Το διανοητικό σύμπαν του ναρκισσιστή αναζητεί, πρωτίστως, την αυτοδικαίωση. Οταν μάλιστα ηγείται μιας χώρας ή ενός οργανισμού, η θέση του στην κορυφή της πυραμίδας τού παρέχει προνομιακή πρόσβαση στον ορισμό της πραγματικότητας – έχει την ισχύ να προσδώσει εγκυρότητα στη δική του θεώρηση, την οποία, ex officio, επιβάλλει. Αν και όλοι οι ηγέτες τείνουν να έχουν αυξημένη εμπιστοσύνη στις αντιλήψεις τους, ο ξερολισμός είναι το αναγκαίο παρακολούθημα του ηγετικού ναρκισσισμού. Ενίοτε, παίρνει κωμικές διαστάσεις.
Οταν ήταν πρόεδρος, ο Τραμπ είχε αναφερθεί στον εαυτό του ως «σταθερή ιδιοφυΐα», «ωραίος και έξυπνος», και ηγέτης που διαθέτει «μεγάλη και απαράμιλλη σοφία» (δικά του λόγια). Ο ξερόλας ναρκισσιστής διαθέτει «υβριστική» αυτοπεποίθηση, η οποία τον αποτρέπει από το να γνωρίζει τι δεν γνωρίζει, ούτε θέλει να μάθει. Ο Τραμπ είχε γνώμη ακόμη και για τη θεραπεία από τον κορωνοϊό – με «απολυμαντικό» και «υπεριώδη ακτινοβολία», είπε, τον Απρίλιο 2020, σε έκπληκτους δημοσιογράφους στον Λευκό Οίκο!
Στη φιλελεύθερη δημοκρατία, δεν υιοθετούμε a priori τους ηγετικούς ισχυρισμούς. Θεσμικά αντίβαρα και αξιακά κεκτημένα θέτουν εμπόδια που οι ηγέτες πρέπει να υπερπηδήσουν. Οι ηγετικοί ισχυρισμοί υποβάλλονται σε εμπειρικό έλεγχο και αρμόδιες Αρχές καλούνται, θεσμικά, να προβούν σε ανεξάρτητες διαπιστώσεις. Η περίοπτη πολιτική θέση δεν αποφέρει αναγκαστικά γνωσιολογικό πλεονέκτημα. Ο Τραμπ και οι υποστηρικτές του κατέθεσαν 60 δικαστικές προσφυγές για εκλογική απάτη. Απορρίφθηκαν όλες.
Ο Μπαρ και ο πρώην αντιπρόεδρος Πενς μπορεί να είναι υπερσυντηρητικοί και φανατικοί αντίπαλοι των Δημοκρατικών, αλλά δεν έχουν απολέσει τη θεσμική ευπρέπεια που υπαγορεύει ο ρόλος τους: μετέχουν στις κοινές, ιστορικά εμπεδωμένες, αυτονόητες αξίες της μεγαλύτερης δημοκρατίας στον κόσμο. Αν η Δικαιοσύνη έχει αποφανθεί ότι δεν υπήρξε νοθεία, τότε το εκλογικό αποτέλεσμα αποτυπώνει ορθά τη λαϊκή βούληση και θα ήταν ανέντιμο ένας αξιωματούχος να ισχυριστεί κάτι διαφορετικό. Η ιδιότητα του συντηρητικού δεν σε κάνει ανέντιμο. Ο τραμπισμός, όμως, σε κάνει.
Αν και όλοι οι ηγέτες τείνουν να έχουν αυξημένη εμπιστοσύνη στις αντιλήψεις τους, ο ξερολισμός είναι το αναγκαίο παρακολούθημα του ηγετικού ναρκισσισμού. Ενίοτε, παίρνει κωμικές διαστάσεις.
Στις απολυταρχίες, αντιθέτως, ο λόγος του ναρκισσιστή ηγέτη θεωρείται θέσφατο. Η δική του θεώρηση της πραγματικότητας κυριαρχεί – δεν αμφισβητείται ούτε παρακάμπτεται. Πετάει ο γάιδαρος; Πετάει.
Εφόσον, λ.χ., ο Πούτιν θεωρεί ότι η Ουκρανία δεν υπάρχει ως έθνος, η Ουκρανία δεν πρέπει να υπάρχει – διά της βίας. Οποιος, στη Ρωσία, αμφισβητεί την εισβολή, κινδυνεύει με 15 χρόνια φυλάκιση για «ψευδείς ειδήσεις». Ο Πούτιν εξευτέλισε δημοσίως τον αρχηγό της ρωσικής κατασκοπείας όταν δεν του έδωσε την αναμενόμενη απάντηση αναφορικά με την εισβολή. Ουδείς αντιμιλάει στον τσάρο.
Η τουρκική λίρα κατρακυλάει, αλλά αυτό ουδόλως αλλάζει την αντίληψη του Ερντογάν για χαμηλά επιτόκια. Η εμμονή του έγινε επίσημη πολιτική. Ενας αδαής μιλάει σαν οικονομικός εμπειρογνώμων! Αν ο κεντρικός τραπεζίτης διαφωνεί, καθαιρείται. Γενικότερα, αν κάποιος του ασκήσει σκληρή κριτική, κινδυνεύει με φυλάκιση για «προσβολή του αρχηγού του κράτους». Ουδείς αντιλέγει στον σουλτάνο.
Στις απολυταρχίες, οι εμμονές των ναρκισσιστών ηγετών συντίθενται από θραύσματα προσωπικών βιωμάτων και προκαταλήψεων, εθνικών μύθων και «υβριστικών» αντιλήψεων ισχύος. Οι εμμονές δεν ελέγχονται εμπειρικά, ούτε τιθασεύονται θεσμικά. Εχοντας ταυτίσει το εθνικό με το ηγετικό συμφέρον, κι έχοντας ορίσει αυτοαναφορικά την πραγματικότητα, οι ναρκισσιστές ηγέτες οικοδομούν, γνωσιολογικά, ένα παράλληλο σύμπαν, στο οποίο υποχρεώνουν τη χώρα να κατοικήσει. Η ηγετική ισχύς συγκαλύπτει τη γνωσιολογική ένδεια. Η απουσία θεσμικών αντιβάρων δημιουργεί βρόχους θετικής ανάδρασης, διογκώνοντας τις ηγετικές εμμονές και δημιουργώντας καινοφανή δόγματα (π.χ. «Γαλάζια Πατρίδα»). Η έλλειψη λογοδοσίας, σε επίπεδο ερμηνειών και πράξεων, καθιστά τέτοιους ηγέτες ανορθολογικούς και απρόβλεπτους.
Ουδείς ανέμενε την εισβολή του Πούτιν στην Ουκρανία. Συνέβη. Ουδείς, εξ όσων γνωρίζω, μιλάει δημοσίως για πιθανή εισβολή της Τουρκίας σε ελληνικό νησί. Δεν θα στοιχημάτιζα ότι αποκλείεται.
* Ο κ. Χαρίδημος Κ. Τσούκας (www.htsoukas.com) είναι καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Κύπρου και ερευνητής καθηγητής στο Πανεπιστήμιο Warwick.
