Σύμφωνα με έρευνα που έγινε τον Αύγουστο του 2019, το ποσοστό των αμερικανών πολιτκών που είχαν θετική άποψη για τον Πρόεδρο Ντόναλντ Τραμπ ήταν 41,3%. Το ποσοστό αυτών που είχαν αρνητική άποψη ήταν 54,2%.
Όπως ίσως θυμάστε, από το φθινόπωρο του ’19 και μετά τα πράγματα άρχισαν να μην πηγαίνουν και πολύ καλά στις ΗΠΑ. Ξέσπασε η πανδημία, οι νεκροί από Covid στοιβάζονταν σε φορτηγά ψυγεία στο Μαχνάταν, ξέσπασαν οι ταραχές μετά τη δολοφονία του Τζορτζ Φλόιντ, η ανεργία εκτοξεύτηκε από το 3,7% στο 10,2%, ο Τραμπ παραπέμφθηκε σε δίκη από τη Γερουσία, η χώρα βούλιαζε στην αβεβαιότητα, τον τρόμο, την απογοήτευση και τη μιζέρια.
Τον Αύγουστο του 2020, έγινε μια άλλη έρευνα. Αυτή τη φορά, αυτοί που έκριναν θετικά τον Τραμπ ήταν το 42,2% του συνόλου, κι αυτοί που τον έκριναν αρνητικά ήταν 54,3%.
Ο κόσμος είχε έρθει ανάποδα, κι η πολιτική στάση των ψηφοφόρων είχε μείνει ολόιδια.
Την ερχόμενη Τρίτη στις ΗΠΑ έχουν εκλογές, στις οποίες οι πολίτες θα κληθούν να ψηφίσουν για τους 435 εκλεγμένους εκπροσώπους τους στη Βουλή των Αντιπροσώπων, για 35 από τους 100 Γερουσιαστές, για κυβερνήτες των Πολιτειών τους και για διάφορους άλλους εκπροσώπους τους σε κρίσιμες θέσεις, όπως για παράδειγμα για τους αξιωματούχους που ελέγχουν την εκλογική διαδικασία. Το διακύβευμα είναι τεράστιο. Δεν έχει να κάνει μόνο με την ικανότητα του Προέδρου Μπάιντεν να κυβερνήσει στα υπόλοιπα δύο χρόνια, αλλά και με το αν θα κατοχυρωθεί νομικά η απαγόρευση των αμβλώσεων σε πολλές Πολιτείες, με τη μοίρα της Ουκρανίας, με το αν θα ξανακατέβει υποψήφιος ο πολλαπλά υπόδικος Ντόναλντ Τραμπ το 2024, ακόμα και με το αν θα ξαναγίνουν ποτέ “ελεύθερες” εκλογές στις ΗΠΑ. Είναι λίγο δύσκολο να μιλάει κανείς για την κρισιμότητα των εκλογών στην Τζόρτζια και την Πενσιλβάνια σε ανθρώπους που ζουν εννέα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, και είναι συχνά γραφικό να περιγράφει κανείς με λόγια μελανά και τόσο δραματικά μια κατάσταση που όλοι καταλαβαίνουν ότι είναι άσχημη, μεν, αλλά που από μακριά δεν μοιάζει και με το τέλος του κόσμου. Έχουν περάσει έξι χρόνια από τότε που εξελέγη ο Ντόναλντ Τραμπ, θα πει κανείς. Οι ΗΠΑ υπάρχουν ακόμα. Πώς κάνετε έτσι.
Στο βιβλίο του “How We Are Polarized” o αμερικανός δημοσιογράφος Έζρα Κλάιν περιγράφει αναλυτικά τους μηχανισμούς που οδήγησαν την πόλωση στις ΗΠΑ στα άκρα. Γιατί όλες οι χώρες του κόσμου έχουν πολιτική πόλωση και σε όλες τις χώρες του κόσμου οι πολίτες γατζώνονται στις ταυτότητές τους προσπαθώντας να διαχειριστούν έναν κόσμο που αλλάζει. Εκεί όμως συνυπάρχουν τρεις παράγοντες που έχουν οδηγήσει την πόλωση σε ακραία επίπεδα: το δημογραφικό, τα κανάλια ενημέρωσης που χρησιμοποιούν οι άνθρωποι σήμερα, και το εξαιρετικά ευάλωτο πολιτικό σύστημα της αμερικανικής δημοκρατίας. Εδώ θα πούμε λίγα λόγια γι’ αυτά τα τρία πράγματα.
Σήμερα οι ΗΠΑ έχουν ένα από το καλύτερα δημογραφικά προφίλ στον κόσμο. Είναι από τις ελάχιστες χώρες που προβλέπεται ότι στο μέλλον θα αυξήσουν τον πληθυσμό τους. Αλλά υπάρχει μία -μόνο μία- εθνοτική ομάδα που σε όλα τα σενάρια προβλέπεται ότι θα συρρικνωθεί: οι λευκοί. Όλες οι υπόλοιπες ομάδες αυξάνονται και πληθύνονται, οι λευκοί γερνάνε και μειώνονται. Το 2030 αναμένεται να είναι η πρώτη χρονιά κατά την οποία οι περισσότεροι νέοι πολίτες που θα προστεθούν στον πληθυσμό θα είναι μετανάστες και όχι νεογέννητα μωρά. Η μοναδική θρησκευτική ομάδα που αυξάνεται είναι αυτοί που δηλώνουν ότι δεν πιστεύουν σε καμία θρησκεία. Μέχρι τα μέσα του αιώνα αναμένεται οι άθρησκοι να ξεπεράσουν σε αριθμό τους προτεστάντες χριστιανούς. Και, βέβαια, στις ΗΠΑ εδώ και πολλά χρόνια οι γυναίκες μορφώνονται σε υψηλότερο βαθμό και σε μεγαλύτερα ποσοστά από τους άνδρες.
Αυτό σημαίνει ότι τις τελευταίες δεκαετίες όλες οι ταυτότητες των παραδοσιακά συντηρητικών αμερικανών βρίσκονται “υπό επίθεση”. Λευκοί, άνδρες, χριστιανοί. Αυτοί είναι ακόμα πολλοί, κατά κανόνα προνομιούχοι, πλουσιότεροι από τους υπόλοιπους αλλά σήμερα νιώθουν ότι τους επιτίθενται. Κι αυτό είναι σημαντικό γιατί, όπως, γράφει ο Κλάιν, οι άνθρωποι πλέον συμπυκνώνουν τις θρησκευτικές, πολιτικές, ιδεολογικές και αξιακές τους ταυτότητες σε συμπαγείς “μεγα-ταυτότητες” -αν νιώσουν ότι μία βρίσκεται υπό επίθεση, νιώθουν ότι όλες βρίσκονται υπό επίθεση και κλείνονται, ταμπουρώνονται, αμύνονται. “Στοιχεία” και “επιστημονικά δεδομένα” και η ίδια η πραγματικότητα δεν μπορούν να κάνουν τίποτε για να τους καθησυχάσουν.
Κι αυτό έχει με τη σειρά του σημασία επειδή οι ταυτότητες είναι ο βασικότερος παράγοντας που επηρεάζει την εκλογική συμπεριφορά των αμερικανών. Σε αυτό διαφέρουν κάπως από άλλες κοινωνίες -σκεφτείτε ότι, όπως γράφει ο Κλάιν, ο ρατσισμός εκεί είναι κεντρικό, βασικό, κομβικό σημείο της κοινωνικής και πολιτικής συμπεριφοράς. Για παράδειγμα, το ότι ο Μπαράκ Ομπάμα ένωσε όλες τις “φυλές” και έδειξε ότι οι ΗΠΑ μπορούν να εκλέξουν πρόεδρο οποιουδήποτε χρώματος είναι ένας επίμονος και λανθασμένος μύθος. Το 2012 μόνο το 39% των λευκών ψήφισαν Ομπάμα, μικρότερο ποσοστό από όσους είχαν ψηφίσει Μάικλ Δουκάκη το 1988 (που είχε χάσει). Ο Ομπάμα επανεκλέγηκε ακριβώς επειδή πλέον, στις ΗΠΑ υπάρχουν πλέον πάρα πολλοί μη-λευκοί. Η εκλογή του, δε, σύμφωνα με πολλούς τρόμαξε και συσπείρωσε τους πανικόβλητους συντηρητικούς, λευκούς χριστιανούς, με τα αποτελέσματα που είδαμε και βλέπουμε.
Αλλά τι σημαίνει ότι στρατόπεδα ταμπουρώνονται πίσω από τις ταυτότητές τους; Πρώτα απ’ όλα, ότι παύουν να αντιλαμβάνονται τον κόσμο όπως πραγματικά είναι. Οι πηγές ενημέρωσης παίζουν πολύ σημαντικό ρόλο. Σήμερα Δημοκρατικοί και Ρεπουμπλικανοί ενημερώνονται από εντελώς διαφορετικές πηγές, ακούνε διαφορετικά πράγματα, μαθαίνουν διαφορετικές ειδήσεις και τις κοινές ειδήσεις τις μαθαίνουν εντελώς διαφορετικά. Αυτό βεβαίως τους οδηγεί να αποκτούν μια στρεβλή εικόνα του κόσμου (όχι όμως στον ίδιο βαθμό -και θα πούμε παρακάτω το γιατί) αλλά να αποκτούν και μια εντελώς στρεβλή εικόνα για τους “άλλους”.
Σύμφωνα με έρευνα που αναφέρεται στο βιβλίο, σήμερα οι Δημοκρατικοί πιστεύουν ότι το 44% των Ρεπουμπλικανών έχουν ετήσιο εισόδημα άνω των 250.000 δολαρίων. Το πραγματικό ποσοστό είναι 2%.
Οι Ρεπουμπλικανοί πιστεύουν ότι 38% των Δημοκρατικών είναι γκέι, λεσβίες ή αμφισεξουαλικοί. Το πραγματικό ποσοστό είναι περίπου 6%.
Οι Δημοκρατικοί νομίζουν ότι 40% των Ρεπουμπλικανών είναι ηλικιωμένοι. Στην πραγματικότητα είναι το 20%.
Οι Ρεπουμπλικάνοι νομίζουν ότι 46% των Δημοκρατικών είναι μαύροι (το πραγματικό: 24%) και ότι 44% ανήκουν σε συνδικάτα (στην πραγματικότητα: 11%)
Το ενδιαφέρον είναι ότι όσο πιο ενημερωμένοι και καταναλωτές πολιτικών ειδήσεων δήλωναν οι ερωτηθέντες της έρευνας, τόσο πιο λάθος απαντούσαν. Επειδή τα κανάλια που έβλεπαν είναι τόσο πολωμένα, που τους έδιναν εντελώς λάθος εικόνα για τους “αντίπαλους”.
Εδώ, όμως, πρέπει να πούμε ότι οι “αντίπαλοι” δεν είναι συγκρίσιμες ποσότητες. Μερικές φορές η συζήτηση για την πόλωση στις ΗΠΑ υπονοοεί ότι τα δύο στρατόπεδα είναι παρόμοιας μορφής και ότι μοιράζονται και την ευθύνη για το χάσμα μεταξύ τους. Αυτό δεν ισχύει καθόλου. Ένα από τα δύο στρατόπεδα είναι που έχει ριζοσπαστικοποιηθεί σε ακραίο βαθμό -αυτό που νιώθει ότι απειλείται περισσότερο. Οι Ρεπουμπλικανοί είναι πλέον ένα κόμμα σχεδόν αποκλειστικά λευκών χριστιανών που παρακολουθούν ελάχιστες, πολύ συγκεκριμένες πηγές ενημέρωσης. Οι Δημοκρατικοί είναι μια εξαιρετικά ποικιλόμορφη πολιτική ομάδα, που ενημερώνονται από πολύ μεγαλύτερη ποικιλία πηγών. Από το 2012 κιόλας οι πολιτικοί επιστήμονες Τόμας Μαν και Νορμ Όρνσταϊν είχαν προειδοποιήσει για την αντιδημοκρατική στροφή του Ρεπουμπλικανικού κόμματος. “Είναι ιδεολογικά ακραίο, απορριπτικό ως προς το κοινωνικό και οικονομικό πολιτικό καθεστώς, περιφρονητικό ως προς το συμβιβασμό, ανεπηρέαστο από στοιχεία, δεδομένα ή την επιστημονική αλήθεια και εχθρικό ως προς τη νομιμοποίηση των πολιτικών αντιπάλων”. Αυτά δέκα χρόνια πριν. Έκτοτε έχουν γίνει ακόμα χειρότεροι.
Οι Δημοκρατικοί, όμως, είναι περισσότεροι, πιο ποικιλόμορφοι, πιο ήπιοι, κατά κανόνα πιο μορφωμένοι. Γιατί τότε δεν κερδίζουν; Γιατί υπάρχει καν θέμα με τις εκλογές της Τρίτης ή οποιεσδήποτε εκλογές; Εδώ είναι που έρχεται ο τρίτος προβληματικός παράγοντας: το αμερικανικό πολιτικό σύστημα.
Έχουν γραφτεί άπειρα άρθρα και αναλύσεις για τα τρωτά σημεία, τα παραθυράκια και τα θεσμικά κενά που επιτρέπουν σε μειοψηφίες ακραίων να κερδίζουν απέναντι σε πλειοψηφίες μετριοπαθών στις ΗΠΑ. Για το μύθο των “checks and balances” που στην συντριπτική τους πλειοψηφία είναι ευάλωτες εθιμικές νόρμες. Ο Χουαν Λιντς τα έχει περιγράψει αναλυτικά όλα από το μακρινό 1990 κιόλας αλλά ένα ενδιαφέρον κι ενδεικτικό χαρακτηριστικό που επισημαίνει και στο βιβλίο του ο Κλάιν και περιγράφει γλαφυρά το πόσο προβληματικό είναι ότι το δημοκρατικό σύστημα των ΗΠΑ, είναι το εξής: δεν έχει λειτουργήσει πουθενά αλλού στον κόσμο εκτός από τις ΗΠΑ. Τα τελευταία 250 χρόνια πάρα πολλές χώρες στον κόσμο έχουν δοκιμάσει τη δημοκρατία κι έχουν πειραματιστεί με διάφορες μορφές και εκδοχές της, εφαρμόζοντας διάφορα μείγματα θεσμών και διαδικασιών, άλλοτε με καλά και άλλοτε με όχι τόσο καλά αποτελέσματα. Ούτε μία χώρα στον κόσμο δεν έχει αντιγράψει το αμερικανικό σύστημα. Ούτε. Μία. Είναι τόσο δυσλειτουργικό που θα μπορούσε να λειτουργήσει μόνο στη χώρα που το ανακάλυψε, και μόνο για όσο καιρό όλοι συμφωνούν εθιμικά να παραβλέπουν τα παραθυράκια και να αφήνουν τα κενά ανεκμετάλλευτα. Αυτός ο καιρός στις ΗΠΑ φαίνεται ότι έχει, πλέον παρέλθει.
Σήμερα το 43% των αμερικανών θεωρούν πιθανό μέσα στα επόμενα δέκα χρόνια να γίνει εμφύλιος πόλεμος. Αυτό πριν από δέκα χρόνια θα έμοιαζε ξεκαρδιστική ανοησία. Σήμερα, σε ανθρώπους που ζουν εννέα χιλιάδες χιλιόμετρα μακριά, μπορεί επίσης να μοιάζει τραβηγμένο. Για άλλους, όμως, που ζουν στο πετσί τους την τοξική πόλωση και που βλέπουν ένα μέλλον ζοφερό να διαμορφώνεται στις ίδιες τις γειτονιές τους, δεν είναι τραβηγμένο. “Νομίζω ότι είμαστε πιο κοντά σε εμφύλιο πόλεμο από ό,τι νομίζουμε”, δήλωνε σε πρόσφατη συνέντευξή του ο Ρεπουμπλικανός βουλευτής από το Ιλινόι Άνταμ Κίνζιγκερ. “Φοβόμουν να κουβεντιάζω γι’ αυτό το πράγμα παλαιότερα, αλλά τώρα νομίζω ότι είναι σημαντικό να το κουβεντιάζουμε”. Ο Κίνζιγκερ είναι από τους ελάχιστους Ρεπουμπλικανούς που κάποια στιγμή είπαν “άει σιχτίρ” και άρχισαν να μιλάνε ανοιχτά για τον κίνδυνο που διατρέχει η αμερικανική δημοκρατία. Ψήφισε υπέρ της παραπομπής του Τραμπ σε δίκη (τη δεύτερη φορά) και είναι μέλος της επιτροπής της Βουλής των Αντιπροσώπων που διερευνά την εξέγερση της 6ης Ιανουαρίου. Το αποτέλεσμα, βεβαίως, είναι ότι η πολιτική του καριέρα καταστράφηκε. Την Τρίτη δεν είναι καν υποψήφιος -δεν είχε καμία τύχη να πάρει καν το χρίσμα μέσα σε αυτό το Ρεπουμπλικανικό κόμμα. Αλλά δεν σας τον αναφέρω εδώ γι’ αυτό. Οι λέξεις “εμφύλιος πόλεμος” είναι σκληρές, το ξέρουμε καλά κι εμείς εδώ στη δική μας χώρα. Είναι σοβαρό πράγμα, δεν μπορεί να το λες έτσι. Κι αν το πεις, πρέπει να εξηγήσεις τι εννοείς. Τι σημαίνει “δεύτερος αμερικανικός εμφύλιος”; Τι θα σήμαινε; Πώς θα έμοιαζε; Γι’ αυτό σας ανάφερα τον Άνταμ Κίνζιγκερ. Όταν ο δημοσιογράφος του ζήτησε να περιγράψει το πώς θα έμοιαζε ένας αμερικανικός εμφύλιος πόλεμος, είπε δυο λέξεις που, σε κάποιον που έχει παρακολουθήσει από μακριά και από κοντά όσα συμβαίνουν στις ΗΠΑ την τελευταία δεκαετία, έβγαζαν απόλυτο νόημα και περιέγραφαν μια απόλυτα ρεαλιστική, τραγικά εφικτή και απερίγραπτα φρικτή εικόνα. Οι λέξεις ήταν: “Βόρεια Ιρλανδία”.
