Η περίεργη σιωπή
Στην Ελλάδα, τo Qatargate προξένησε ντροπή, απογοήτευση, μερικές μικροκομματικές συγκρούσεις, αμφιβολίες για την ηθική και λειτουργική ακεραιότητα των ευρωπαϊκών θεσμών, αλλά όχι ιδιαίτερα ηχηρές διαμαρτυρίες και εντάσεις. Είναι ελαφρώς περίεργο: οι πολιτικές δυνάμεις που αγαπούν τη σκανδαλολογία τόσο, ώστε ακόμη κι όταν δεν υπάρχουν σκάνδαλα, εφευρίσκουν μερικά για να περνάει δημιουργικά η ώρα τους, αυτή τη φορά δεν δείχνουν ιδιαίτερα συγκινημένες. Η υπόθεση τα έχει όλα: μία γυναίκα πολιτικό (άρα ευάλωτη όχι μόνο στον δίκαιο αλλά και στον άδικο, σεξιστικό ψόγο), την επαμφοτερίζουσα στάση της πολιτικού που τη συνδέει με όλο το φάσμα του «παλαιοκομματικού», αποδιοπομπαίου πολιτικού συστήματος, το στοιχείο του νεοπλουτισμού που εμπνέει παραδοσιακά αυτόματη αντιπάθεια, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ενωση ως παρακμιακό σκιάχτρο διαφθοράς. Τι συνέβη, λοιπόν, και οι επαγγελματίες φωνακλάδες κράτησαν την ψυχραιμία τους; Τι απέτρεψε τις ορδές των τρολ να ξεχυθούν στα κοινωνικά δίκτυα και να δηλητηριάσουν τον δημόσιο λόγο με εσχατολογικά παραληρήματα;
Αθλητικό όπιο
Μία ερμηνεία έχει να κάνει με το Μουντιάλ και τη διοργάνωσή του από το Κατάρ. Οπως όλες οι μαζικές αγάπες, έτσι και το ποδόσφαιρο παρασέρνει άπαντες στο διάβα του, ακόμη και τους ιδεολόγους του στριφτού τσιγάρου που κατά τ’ άλλα δεν σηκώνουν μύγα στο σπαθί τους σε ζητήματα αρχών. Μέσα στην οπαδική παραφορά του, το ποδόσφαιρο επιβάλλει τη δική του ηθική ή μη ηθική: εδώ οι αυστηροί κανόνες και οι μεγάλες ιδέες κάμπτονται – σημασία έχουν μόνο η πώρωση και οι ιαχές. Η επίδειξη ζήλου για ένα σκάνδαλο χρηματισμού Ευρωπαίων αξιωματούχων από το Κατάρ θα ήταν παράταιρη χωρίς κάποια στοιχειώδη μομφή προς τον ποδοσφαιρικό θεσμό και τη συσχέτισή του με το κράτος-διαφθορέα. Τι λέει για τους Ευρωπαίους αποδέκτες ενός ποδοσφαιρικού θεάματος το γεγονός ότι δέχονται να τους το προσφέρει αυτός που επιχειρεί να διεμβολίσει την ευρωπαϊκή πολιτική με δόλια και παράνομα μέσα; Δεν θα ήταν αντιφατικό αν οι θεατές εξοργίζονταν με το πολιτικό παιχνίδι του Κατάρ, νομιμοποιώντας, παράλληλα, ασμένως το ποδοσφαιρικό; Η σιωπή, λοιπόν, κρίθηκε προτιμότερη. Τα ιδανικά και τα διαπρύσια κηρύγματα μπορούν να περιμένουν, άλλωστε, μέχρι να τελειώσει ο αγώνας.
Αντιδυτικές προκαταλήψεις
Υπάρχει, όμως, και μία ακόμη ερμηνεία για τη σιωπή μπροστά στο σκάνδαλο, η οποία αναλύεται με προφητική ακρίβεια στο πρόσφατο βιβλίο του Πασκάλ Μπρυκνέρ «Ενας σχεδόν τέλειος ένοχος» (εκδόσεις Πατάκη, 2022). Η αναγνώριση ενός πλήγματος στην ευρωπαϊκή αξιοπρέπεια, ο εντοπισμός του τραύματος στον πυρήνα των ευρωπαϊκών θεσμών, προϋποθέτει και την αναζήτηση ενός ενόχου. Κι ενώ η Εύα Καϊλή και οι φερόμενοι ως συνεργάτες της επωμίζονται αδιαμφισβήτητα το μερίδιο ευθύνης που τους αναλογεί για το φερόμενο ως έγκλημά τους, είναι σαφές ότι δεν έδρασαν μόνοι τους. Στην υπόθεση εμπλέκεται ένας κακοπροαίρετος τρίτος, μία δύναμη με ξεκάθαρα υπονομευτικό σκοπό. Αυτή η παράμετρος, όμως, δεν συμβαδίζει με την προκατάληψη των αντιευρωπαϊστών για την Ε.Ε. Γι’ αυτούς, ο δυτικός παράγοντας δεν μπορεί να είναι θύμα, παρά μόνο θύτης. Αν το Κατάρ προσπάθησε να βλάψει τους δημοκρατικούς θεσμούς μας, αυτό σημαίνει πως το αραβικό στοιχείο βρίσκεται εν αδίκω. Πώς μπορεί να γίνει κάτι τέτοιο δεκτό από ένα σύστημα σκέψης που έχει εκπαιδευτεί να βρίσκει μόνο δίκιο σε οτιδήποτε αποστρέφεται τις δυτικές αξίες;
Η ευρωπαϊκή αυτοενοχοποίηση
Ο Μπρυκνέρ λέει πολλά ακόμη σχετικά, τολμηρά και ενδιαφέροντα στο βιβλίο του: οι ιδεολογικές αξίες των καθ’ έξιν ευαίσθητων ανθρωπιστών μοιάζουν να εξαντλούνται μόνο στο ευρωπαϊκό πλαίσιο και η αυστηρότητά τους έχει μια μόνιμη κατεύθυνση ευρωπαϊκής ενοχοποίησης. Αν παρακολουθήσει κανείς τις παρεμβάσεις ακτιβιστών, ΜΚΟ, πολιτικών και διανοούμενων με έφεση στην ιερή οργή και στο ηθικοπλαστικό κούνημα του χεριού, μπορεί να υποθέσει ότι η ελευθερία, τα δημοκρατικά φρονήματα, η θρησκευτική αυτοδιάθεση, ο αυτοπροσδιορισμός και τα εργασιακά δικαιώματα πλήττονται μόνο στις ευρωπαϊκές χώρες, δηλαδή στις χώρες που περιφρουρούν όλα τα ανωτέρω περισσότερο από όλες τις άλλες. Οποιο αμάρτημα αποτύχει να καταλογιστεί στη Δύση λογίζεται ως μη αμάρτημα· η καταγγελτικότητα μυστηριωδώς παύει όταν απέναντί της βρίσκει το προκαταβολικά αγνό Αλλο, αντί της ευρωπαϊκής οντότητας που θα δεχτεί τον εξάψαλμο ακόμη και αν δεν τον αξίζει.
Συστημικό σφάλμα
Το σκάνδαλο του χρηματισμού, η νομιμοποίηση του καταριανού καθεστώτος διά της αθλητικής οδού και η τυφλότητα απέναντι στον κίνδυνο έχουν κοινή ρίζα: η επανάπαυση, ο πολιτισμικός σχετικισμός και η ελαφρότητα γεννούν τέρατα. Η θεσμική λογική λέει ότι οι Ευρωπαίοι αξιωματούχοι με τα γεμάτα σακίδια, αυτοί που σταθμίζουν συμμαχίες και απειλές με αποκλειστική γνώση και δημοκρατική νομιμοποίηση, θα έπρεπε να είναι οι τελευταίοι στόχοι εξωτερικής επιρροής, οι πιο δυσπρόσιτοι και ακλόνητοι βράχοι· η διάβρωσή τους αντιπροσωπεύει τη διάβρωση του συστήματος που τους εργοδοτεί, τη σαθρότητα του ίδιου του ευρωπαϊκού οικοδομήματος σε ό,τι έχει να κάνει με τις πολιτικές, νομικές και τεχνικές του δομές. Η παρουσία και ο ζήλος του Μακρόν στο Μουντιάλ δεν εμπνέουν αισιοδοξία, ειδικά στην παρούσα συγκυρία. Είναι εμφανές ότι το Qatargate δεν μας έχει κλονίσει όσο θα έπρεπε.
