Τον σημερινό τίτλο τον χρωστάω σ’ αυτήν τη σειρά με τις τρεις ταινίες του Μονιτσέλι και την ανεκδιήγητη εκείνη παρέα των φίλων που παρότι τα χρόνια περνούσαν, οι ίδιοι αρνούνταν να ωριμάσουν. Ο τίτλος στα ιταλικά είναι «Οι φίλοι μου». Στα ελληνικά έχει αποδοθεί ως «Οι εντιμότατοι φίλοι μου». Φλωρεντία, τέλη δεκαετίας του εξήντα, οι κύριοι αυτοί, αστοί με όλη τη σημασία της λέξης, τιμούν τη φιλία τους κάνοντας φάρσες. Αντόλφο Τσέλι, Ούγκο Τονιάτσι, Φιλίπ Νουαρέ. Τους άλλους δύο της παρέας δεν τους θυμάμαι. Παλιότερα η προβολή της ταινίας ήταν μια από τις υποχρεώσεις των θερινών σινεμά. Ακόμη και σήμερα, όποτε αισθάνομαι κατάθλιψη, βάζω μερικές σκηνές στο dvd, που κι αυτό πια θεωρείται παρωχημένο. Καθαρόαιμη κωμωδία, που η ιδιοφυΐα του Μονιτσέλι την εντάσσει σ’ έναν ορίζοντα τραγωδίας. Εσύ μπορεί να μην παίρνεις τη ζωή σου στα σοβαρά, όμως η ίδια η ζωή είναι σοβαρή. Θυμάμαι και τον Προυστ ο οποίος αναφέρεται σ’ ένα χαρακτήρα, τον βαρώνο Σαρλίς αν θυμάμαι καλά, και αναρωτιέται τι περιμένει για να πάρει τη ζωή του στα σοβαρά. Ζητώ συγγνώμη για το μάλλον άτεχνο άλμα, όμως οι «Εντιμότατοι φίλοι μου» μού θυμίζουν τον εαυτό μου, και τους φίλους μου, στα νιάτα μου.
Στον καιρό της αντίστασης κατά της χούντας, με τις προσδοκίες πως με τη δράση μας θα γεννούσαμε την καινούργια Ελλάδα. Στις αναμνήσεις μου η αντίστασή μας μοιάζει με φάρσα. Και πολύ θα ήθελα μια μέρα να γράψω ένα βιβλίο που θα τη δικαιώνει ως φάρσα. Δεν την αδικώ. Η φάρσα της αντίστασης κατά της δικτατορίας δημιούργησε την «εφηβική αμέλεια» της αντιπολίτευσης. Οπως ο Μπάστερ Κίτον παραμένει σοβαρός ακόμη και στις πιο κωμικές καταστάσεις, έτσι κι εμείς.
Στα χρόνια της παρισινής θητείας μου έγινα φίλος με τον Αγγελο Ελεφάντη. Μυαλό ξυράφι, δυνατός χαρακτήρας, πολιτικά έντιμος. Περάσαμε πολλά μαζί. Μη φαντασθείτε βάσανα και άλλα ρομαντικά. Απλώς θυμάμαι ακόμη τη νύχτα που έπεσε η χούντα, μετά ένα γαμήλιο τραπέζι σε μια ελληνική ταβέρνα στη Μουφτάρ, με Μελίνα, Χατζιδάκι, Θεοδωράκη και λοιπούς, μου ζήτησε να κοιμηθώ σπίτι του. Δεν άντεχε να μείνει μόνος. Δεκαετίες αργότερα, όταν πια είχαμε απομακρυνθεί ο ένας από τον άλλον, μου είχε πει: «Στα νιάτα σου προσπάθησες να γίνεις κομμουνιστής, αλλά απέτυχες». Του απάντησα: «Αν μη τι άλλο με καταλαβαίνεις». Οι «εντιμότατοι φίλοι μου» με αντιμετώπιζαν ήδη ως δεξιό αποστάτη. Μερικές ημέρες αργότερα δημοσίευσε στην «Αυγή» ένα άκρως θετικό άρθρο για το βιβλίο μου «Με την ανάσα της Αθήνας και της Ρώμης», μια σύντομη καταγραφή της επιρροής του κλασικού πολιτισμού στη σύγχρονη Ευρώπη.
Τον Ελεφάντη τον αναφέρω επειδή είναι ένας από όσους, μετά τη Μεταπολίτευση, επέστρεψαν στην Ελλάδα από το Παρίσι και προγραμμάτισαν τους όρους του πνευματικού διαλόγου. Παραμένοντας όμως ελεύθερος σκοπευτής. Δεν διεκδίκησε θέση στο πανεπιστήμιο, ούτε πολιτικό αξίωμα. Οι υπόλοιποι, στη συντριπτική τους πλειονότητα, διεκδίκησαν, και κατέκτησαν, θέσεις στο πανεπιστήμιο. Μετά τη χούντα ο πνευματικός κόσμος ταυτίσθηκε με τη φυλή των πανεπιστημιακών. Κοινωνιολογία, οικονομία, πολιτικές επιστήμες. Οι διανοούμενοι εκ Παρισίων ήρθαν για να σώσουν την Ελλάδα από το σκοτάδι της δικτατορίας. Οι «Εντιμότατοι φίλοι» αποφάσισαν να σοβαρευτούν και ο μόνος τρόπος για να σοβαρευτείς στη χώρα είναι να γίνεις δημόσιος υπάλληλος, στην περίπτωσή τους πανεπιστημιακός. Αυστηροί κριτές του δημόσιου βίου, με πρόσβαση στα μέσα ενημέρωσης, πόζαραν σαν πνευματικοί ηγεμόνες. Πόσα τους χρωστάει το μονοπώλιο του δημόσιου πανεπιστημίου; Πόσα τους χρωστάει το ξέφραγο αμπέλι του μεταναστευτικού, διότι είναι και πονόψυχοι, σε αντίθεση με όλους εμάς.
Σήμερα, οι «εντιμότατοι φίλοι μου» έχουν συνταξιοδοτηθεί. Και στην κυριολεξία, λόγω ηλικίας, και μεταφορικά, λόγω ιδεών. Δεν έχουν να προτείνουν τίποτε για την πορεία της χώρας, τίποτε παραπάνω από τη νοσταλγία τους για τις δεκαετίες που πέρασαν. Και γι’ αυτό σιωπούν παραχωρώντας τη θέση τους στα θλιβερά υποκατάστατά τους. Δεν είναι θέμα ποσότητας. Είναι θέμα ποιότητας. Η Αριστερά έχει χάσει το μονοπώλιο της διανόησης. Η αγορά των ιδεών έχει απελευθερωθεί. Και σ’ αυτήν θα επιζήσουν μόνον όσοι μπορέσουν να αντέξουν τον ανταγωνισμό. Οι υπόλοιποι ας αρκεστούν στην απόλαυση της φάρσας που προσφέρουν οι «Εντιμότατοι φίλοι μου».
