Οι πρόσφατες εκλογικές αναμετρήσεις, κατ’ αρχάς σηματοδοτούν τη συντριβή του λαϊκισμού, μεδούλι του οποίου υπήρξε η παρουσίαση των θεσμών της δημοκρατίας ως ανεπαρκών και διεφθαρμένων και η ταύτιση της πολιτικής με την περιφρόνηση των θεσμών, χάριν της «αποτελεσματικότητας». Επιπλέον, τα κόμματα της Μεταπολίτευσης φαίνεται πως σύντομα θα πάψουν να υπάρχουν ως έχουν, διότι δεν ανταποκρίνονται πλέον στις ανάγκες και τις επιδιώξεις της σύγχρονης κοινωνίας.
Η κυριαρχία της Ν.Δ., ως κόμματος του «μεγάλου Κέντρου», αποτελεί μια παροδική φάση της πορείας που έχει χαράξει ο Κυριάκος Μητσοτάκης, η οποία θα γεννήσει έναν καινούργιο πολιτικό χάρτη. Η Ν.Δ., ως «μεγάλο Κέντρο», άφησε χώρο στη Δεξιά –συντηρητική και ακραία–, όπως ήταν αναμενόμενο, γεγονός που ενίσχυσε αντανακλαστικά και την πλέον σκληροπυρηνική Αριστερά, το ΚΚΕ.
Η επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση θα λειτουργήσει ως καταλύτης, επιταχύνοντας την πλήρη μετάβαση σε μιαν άλλη εποχή, αυτή του μεταλαϊκισμού, με κεντρική πολιτική ορίζουσα τη στάση απέναντι στο νέο και το παλαιό.
Στην εποχή του μεταλαϊκισμού συντελείται η επανιδεολογικοποίηση του εκλογικού σώματος, σε βάση όμως διαφορετική από την παραδοσιακή. Η κοινωνία σήμερα απαιτεί σύγχρονες πολιτικές θέσεις σε μια σειρά από ζητήματα: το μεταναστευτικό, την υγεία, τις συντάξεις, την ποιότητα ζωής, την ανεργία, το στεγαστικό, την κλιματική κρίση, την τεχνητή νοημοσύνη, τις αξίες, την εκπαίδευση, τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες. Για να βγάζουν νόημα και να δημιουργούν προοπτική οι θέσεις αυτές χρειάζεται να είναι υποταγμένες σε ένα μεγάλο σχέδιο για τον νέο κόσμο που γεννιέται λόγω του ριζικού τεχνολογικού μετασχηματισμού. Αυτό απαιτεί πολιτικούς με συγκροτημένη αντίληψη και θέσεις βασισμένες σε γνώση του σύγχρονου κόσμου, επίκαιρες αρχές και αξίες.
Ολιστικό σχέδιο για το αύριο και θέσεις εμπνευσμένες δεν μπορούν να δώσουν οι λαϊκιστές. Δεν μπορούν να δώσουν ούτε τα παραδοσιακά κόμματα, τα οποία φτιάχτηκαν για έναν κόσμο που πια δεν υπάρχει. Δεν μπορεί, τέλος, να δώσει ούτε το «μεγάλο Κέντρο», το οποίο προτάσσει την τεχνοκρατική διαχείριση, χωρίς σαφές ιδεολογικό πρόσημο. Το «μεγάλο Κέντρο» γιγαντώθηκε από την αποτυχία της λαϊκιστικής πολιτικής και αποτελεί απλά ένα μεταβατικό στάδιο προς τον μεταλαϊκισμό.
Η επικείμενη συνταγματική αναθεώρηση μας οδηγεί να συζητήσουμε βαθιά πολιτικά και ιδεολογικά ζητήματα, όπως τις σχέσεις Εκκλησίας και Πολιτείας, το φύλο, την οικογένεια, την πολιτογράφηση και την ιθαγένεια, τις προεκτάσεις της τεχνητής νοημοσύνης, το όριο ανάπτυξης και προστασίας του περιβάλλοντος, τη βιοηθική κ.ά. Αυτή η συζήτηση θα επιφέρει, αρχικά τουλάχιστον, πόλωση και ρήξεις. Επίσης, απαντήσεις σε όλα αυτά δίχως συγκροτημένη, νέα και επίκαιρη θεωρία, δεν γίνεται να δοθούν.
Επιστρέφουμε, λοιπόν, σε μια εποχή ιδεολογικών διαιρέσεων, που υπερβαίνουν την παραδοσιακή διάκριση Αριστεράς και Δεξιάς. Καινούργιες απαντήσεις σε καινούργια ερωτήματα είναι δύσκολο να δοθούν με θεωρίες του 18ου αιώνα και με διακηρύξεις γραμμένες την επαύριο της χούντας.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης έχει προχωρήσει στη διαμόρφωση του ενός πόλου του μεταλαϊκιστικού πολιτικού χάρτη, ξεπερνώντας στο τέλος της πορείας αυτής το μεταβατικό στάδιο του «μεγάλου Κέντρου», στο οποίο βρίσκεται σήμερα η Ν.Δ. Το κόμμα του Κυριάκου Μητσοτάκη είναι έτοιμο να εξελιχθεί σε κάτι άλλο, με βασική ορίζουσα τη θετική στάση απέναντι στο νέο και την απόρριψη του παλιού. Μόνο τυχαίο δεν είναι το γεγονός ότι το ποσοστό της Ν.Δ. το 2019 και το 2023 είναι πρακτικά το ίδιο με το ποσοστό του «Μένουμε Ευρώπη» στο δημοψήφισμα του 2015.
Οι άλλοι δύο διαφαινόμενοι πόλοι παραμένουν ασχημάτιστοι, αν και τους ενώνουν η άρνηση και η ανησυχία για τον κόσμο που ανατέλλει. Ο ένας ορίζεται από τη νοσταλγία του παρελθόντος και η ιδεολογία του είναι ιδιόμορφα συντηρητική. Ο άλλος ορίζεται από την επιθυμία ενός νέου κόσμου αλλιώς, διαφορετικού από αυτόν που διαμορφώνεται. Η κοινωνική βάση αυτού του πόλου δεν μπορεί όμως να εκφραστεί από τις παραδοσιακές αριστερές ιδεολογίες και τα υπάρχοντα κόμματα, οπότε ο χώρος παραμένει κατακερματισμένος, χωρίς ικανό πολιτικό φορέα.
* Ο κ. Γιώργος Στείρης είναι καθηγητής Φιλοσοφίας ΕΚΠΑ.
