Δεν φύτρωσαν· δεν τους κρατούσε κάποιος κρυμμένους· δεν μάθαμε για την ύπαρξή τους τώρα. Οι τύποι με τις κυριολεκτικές και μεταφορικές περικεφαλαίες, οι υστερικοί θρησκόληπτοι και οι κάθε λογής πολιτικά πρωτόγονοι ακροδεξιοί ήταν πάντα δίπλα μας: στο σχολείο, στη δουλειά, στον δρόμο, παντού. Η επανεμφάνισή τους την περασμένη Κυριακή δεν δικαιολογεί κανένα σοκ, γιατί στην ουσία δεν ήταν επανεμφάνιση· η κοινοβουλευτική μνήμη της Χρυσής Αυγής είναι ακόμη νωπή, ενώ οι ψηφοφόροι της προφανώς δεν εξαϋλώθηκαν με την εκλογική συντριβή της – μάλιστα ο Αλέξης Τσίπρας πριν από λίγο καιρό αποπειράθηκε να τους προσελκύσει στον ΣΥΡΙΖΑ. Μετά τη Χρυσή Αυγή δε, η παρουσία του Κυριάκου Βελόπουλου στη Βουλή ήταν αρκετή για να μας υπενθυμίζει καθημερινά ότι, ακόμη κι αν η ποινικώς κολάσιμη ακρότητα απουσιάζει, ο ανερμάτιστος εθνικισμός, ο ανορθολογισμός και η συνωμοσιολογία έχουν ακόμη την ικανότητα να μαγεύουν ένα αριθμητικά αξιοσημείωτο ακροατήριο. Ποιος είναι τόσο αφελής ώστε να πιστεύει ότι τα σηπόμενα μέρη του κοινωνικού σώματος θεραπεύονται πλήρως και υποτροπιάζουν ανά τετραετία; Ποιος είναι τόσο αφελής ώστε να πιστεύει ότι οι ευμετάβλητοι εκλογικοί συσχετισμοί αποτελούν κοινωνική ακτινογραφία ακριβείας; Αν οι φετινές εκλογές είχαν μόνο ένα γύρο, η Νίκη και οι Σπαρτιάτες δεν θα έμπαιναν στη Βουλή· θα σήμαινε αυτό ότι οι ψηφοφόροι και οι ιδέες τους δεν υπάρχουν;
Το ψεύτικο σοκ
Η ενδυνάμωση της Ακροδεξιάς, είτε είναι ευκαιριακή είτε αντιπροσωπευτική μιας πραγματικής οπισθοδρόμησης του εκλογικού σώματος, είναι δυσάρεστη για κάθε δημοκρατικό πολίτη. Η πτώση όμως από τα σύννεφα είναι πολύ ύποπτη για να ληφθεί στα σοβαρά· προδίδει ασυγχώρητη άγνοια για την ελληνική πραγματικότητα ή απλώς δόλο. Χονδρικά, είναι δύο οι κατηγορίες των ανθρώπων που εξεπλάγησαν με τα νέα ακροδεξιά κόμματα: εκείνοι που τους αρέσει να δείχνουν ότι σοκάρονται με κάθε προβληματική κατάσταση επειδή πιστεύουν ότι αυτό κάνει καλό στο προοδευτικό προφίλ τους, κι εκείνοι που συνηθίζουν να εστιάζουν στην Ακροδεξιά έτσι κι αλλιώς, για να μη χρειαστεί να εστιάσουν στον εαυτό τους. Η χρήση, όμως, της Ακροδεξιάς ως σκιάχτρου, με τρόπο σχεδόν τελετουργικό, την κανονικοποιεί· όποιος φωνάζει διαρκώς για το επικίνδυνο τέρας που επελαύνει, το μόνο που πετυχαίνει είναι να απενεργοποιεί τα αντανακλαστικά των γύρω του: όταν το τέρας βρεθεί πράγματι προ των πυλών, οι περισσότεροι δεν θα το προσέξουν ή δεν θα τους ενδιαφέρει.
Αντισυστημισμός ως δόλωμα
Πρέπει να είμαστε ρεαλιστές. Απ’ όσους ψήφισαν τα ακροδεξιά κόμματα, κάποιοι διαπνέονται όντως από μισαλλοδοξία, σοβινισμό, ρατσισμό και αντιδημοκρατικές διαθέσεις. Γι’ αυτούς δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά πράγματα, πέρα από το να είμαστε έτοιμοι να αντιδράσουμε με νόμιμη σφοδρότητα αν αποφασίσουν να εφαρμόσουν τον παραλογισμό τους. Ενα σημαντικό κομμάτι των ψηφοφόρων της Νίκης και των Σπαρτιατών, ωστόσο, ψηφίζει με γνώμονα τον αντισυστημισμό· η πολιτική του κινητοποίηση προκύπτει από την έμμονη ιδέα ότι σε έναν διεφθαρμένο κόσμο, όπου οι πάντες είναι πουλημένοι και κάθε θεσμός τυγχάνει αναξιόπιστος, η στροφή σε ό,τι αυτοτιτλοφορείται ως νέο/αγνό/αντικαθεστωτικό είναι μια επιβιωσιακή αναγκαιότητα. Αν μας ενδιαφέρει η αντισυστημική έλξη που ασκεί η Ακροδεξιά σε ορισμένους πολίτες, οφείλουμε τουλάχιστον να αποδομήσουμε την πλάνη του αντισυστήματος. Περιέργως, αυτοί που δείχνουν να κόπτονται περισσότερο για την άνοδο της Ακροδεξιάς συνήθως διστάζουν να τα βάλουν με τον αντισυστημισμό που τόσο την ευνοεί. Ισως επειδή και οι ίδιοι έχουν ευνοηθεί από αυτόν και ελπίζουν να ευνοηθούν ξανά στο μέλλον.
Μοιραία κατάληξη
Τα κόμματα που αρνούνται να ξεπεράσουν τις παιδικές τους ασθένειες είναι καταδικασμένα να δουν τις ασθένειες αυτές να τα εξοντώνουν. Ο αλαζόνας Βαρουφάκης, έρμαιο της «ανυπακοής» και της κουτοπόνηρης, «παραστασιακής» επαναστατικότητάς του, έμεινε εκτός Βουλής και όλα δείχνουν ότι δεν θα λείψει σε κάποιον ιδιαίτερα. Η τραγική επίδοση του ΣΥΡΙΖΑ, ένα γεγονός με πολύ μεγαλύτερο αντίκτυπο, έχει κοινή ρίζα: η αδυναμία της παράταξης να ξεπεράσει τον ομφαλοσκοπισμό του ηθικού πλεονεκτήματος (είμαστε οι καλύτεροι, έχουμε πάντα δίκιο, όλοι μας επιβουλεύονται), να απεκδυθεί τα συγκρουσιακά της ένστικτα και να αποκτήσει ένα μοντέρνο όραμα για την πολιτική και τον κόσμο τής στοίχισε χωρίς να το καταλάβει. Ο αντισυστημισμός ως δεξαμενή άντλησης έμπνευσης και εκλογικής δύναμης πάντοτε στερεύει και όποιος βασίζεται σε αυτόν ποτέ δεν μακροημερεύει.
Λογικά και παράλογα
Ο φόβος για τη Νίκη και τους Σπαρτιάτες είναι δικαιολογημένος. Τα λογικά άλματα, όχι. Η άποψη ότι οι νέοι ακροδεξιοί σχηματισμοί είναι τάχα πιο συστημικοί απ’ ό,τι δείχνουν κι ότι συνδέονται αμέσως ή εμμέσως με τη Νέα Δημοκρατία είναι απολύτως ανεδαφική: αν η Ν.Δ. του 2023 έπαιζε στο ακροδεξιό γήπεδο, οι σχηματισμοί αυτοί δεν θα υπήρχαν· θα είχαν απορροφηθεί και αυτοί και οι ψήφοι που τους χάρισαν την αυτοτέλειά τους. Χρειάζεται επαγρύπνηση, αλλά και ψυχραιμία: δύο κόμματα που αναδεικνύονται πουλώντας φθηνό θρησκευτικό αίσθημα και διασυνδέσεις με κακοποιούς, αντίστοιχα, δεν είναι κόμματα με ρίζες στην κοινωνία, αλλά παροδικές εκφράσεις ανοησίας και θυμού. Καμιά φορά, η υπερβολική ανησυχία τρέφει το αντικείμενό της.
